Ο Ρομέο Καστελούτσι σκηνοθετεί την Ιζαμπέλ Ιπέρ. Τι θα δείτε στην παράσταση «Βερενίκη» του Ρακίνα στη Στέγη.
Παραμονή της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου έκανε πρεμιέρα χθες στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση η «Βερενίκη» του Ρακίνα σε σκηνοθεσία Ρομέο Καστελούτσιμε την Ιζαμπέλ Ιπέρστον ομώνυμο ρόλο, ενώ στη συνέχεια ακολούθησε συζήτηση με τους συντελεστές. Ο διάσημος Ιταλός σκηνοθέτης ανέφερε ότι αγαπά πολύ τη χώρα μας και μάλιστα θεωρεί ότι η ιδέα του θεάτρου είναι απόλυτα συνδεδεμένη με τη λέξη «Ελλάδα». Από την άλλη, αγαπά τον Ρακίνα και τον τρόπο που επηρεάζεται από την ελληνική τραγωδία. Σεβόμενος το αρχικό κείμενο, κρατά όλα τα αυθεντικά μέρη της Βερενίκης και «εξαφανίζει» τα υπόλοιπα πρόσωπα, δημιουργώντας έναν μονόλογο, ένα εκπληκτικό one-woman show επί σκηνής. Οι άντρες είναι παρόντες συνεχώς, αλλά τους βλέπουμε οριακά καθώς είναι πίσω από ένα πέπλο. Πέρα από τους άντρες, η ηρωίδα «διαπλέκεται» και με έναν αριθμό από αντικείμενα, που δρουν ως εμπόδια ώστε να έρθει η ηρωίδα σε επαφή με την εσωτερικότητά της, τη δική της πραγματικότητα.
Ποια είναι η Βερενίκη και πώς την προσεγγίζει ο Καστελούτσι;
Μια βασίλισσα ξένη που ερωτεύεται βαθιά έναν Ρωμαίο μέλλοντα αυτοκράτορα. Ο Τίτος καταλαμβάνει την Ιουδαία και φέρνει μαζί του τη βασίλισσά της, τη Βερενίκη, υποσχόμενος ότι θα την παντρευτεί. Εκείνη τον πιστεύει και τον ακολουθεί. Από την άλλη, ο Αντίοχος, στρατηγός και φίλος του Τίτου, ερωτεύεται κι εκείνος τη Βερενίκη αλλά δεν τολμά να της το πει. Είναι εκείνος που αναλαμβάνει το πικρό καθήκον να της αναγγείλει ότι ο Τίτος δεν θα την παντρευτεί, όταν πεθαίνει ο πατέρας του και ξεκινά η διαδικασία να γίνει αυτοκράτορας. Επιλέγει να συμβιβαστεί με τη Γερουσία -οι άλλοι 12 βουβοί άντρες- που του υπενθυμίζει ότι ένας Ρωμαίος αυτοκράτορας δεν επιτρέπεται να παντρεύεται μια ξένη βασίλισσα. Ωστόσο, της ζητά να μείνει μαζί του, χωρίς να τον παντρευτεί και εκείνη αποφασίζει να φύγει.
Η Ιζαμπέλ Ιπέρ και οι 3 «Βερενίκες» που βλέπουμε στην παράσταση στη Στέγη
Όπως ανάφερε ο Ρομέο Καστελούτσι, βλέπουμε στην παράσταση 3 διαφορετικές «Βερενίκες». Ουσιαστικά είναι τα τρία στάδια που περνά μέχρι να συνειδητοποιήσει την αλήθεια και να λάβει την απόφαση να φύγει. Στην αρχή έχουμε την ερωτευμένη γυναίκα, που είναι αφοσιωμένη στον Τίτο, μιλάει θερμά για εκείνον και δεν πιστεύει ότι θα την προδώσει. Στη συνέχεια, έρχεται η απογοήτευση, η προδοσία και η ηρωίδα θρηνεί τον χαμένο έρωτά της και λυγίζει για λίγο. Φαίνεται μάλιστα σε κάποια στιγή ότι σκέφτεται και να βάλει σε τέλος στη ζωή της. Εντέλει, στην τελευταία συγκλονιστική στιγμή του θεατρικού εμφανίζεται ως βασίλισσα, με ένα υπέροχο εντυπωσιακό φόρεμα, παίρνει τη ζωή της στα χέρια της και αποφασίζει να φύγει. Όπως ανέφερε ο Καστελούτσι, «είναι η βασίλισσα της απόφασής της» και κάνει την «έξοδό»της. Και βέβαια πέρα από τις τρεις Βερενίκες είναι και η Ιζαμπέλ Ιπέρ που «παλεύει» με την ηρωίδα της μέσα στο έργο και είναι και εκείνη διαρκώς παρούσα. Η ίδια η Ιπέρ αναφέρει σχετικά: «Ο Ρομέο μού έδωσε πλήρη ελευθερία να κινηθώ μέσα στο πλαίσιο που μου όρισε. Και κάθε φορά, σε κάθε παράσταση, αυτό κινείται και με οδηγεί αλλού».
Ο Καστελούτσι εμφανίζει στο έργο κάποια αντικείμενα που μπορεί να φαίνονται ασύνδετα με το κείμενο ή με την εποχή στην οποία αναφερόμαστε. Ο ίδιος τα χρησιμοποιεί για δυο λόγους, τόσο για να αλλάξει τη σχέση της Βερενίκης με την πραγματικότητα, να της θέσει και άλλα εμπόδια, που πρέπει να προσπελάσει, όσο και να προκαλέσει το βλέμμα του θεατή. «Το θέατρο είναι η τέχνη της επαφής του ηθοποιού με το κοινό. Κάθε θεατής έχει το δικό του μοναδικό βλέμμα στα πράγματα», όπως ανέφερε ο σκηνοθέτης. Βλέπουμε για παράδειγμα ένα πλυντήριο που θα μπορούσε να σημαίνει πολλά πράγματα αλλά και τίποτα. Ένα καθημερινό αντικείμενο που μπορεί να φέρει πολλά και διαφορετικά μηνύματα στον θεατή.
Πίσω από ένα πέπλο βρίσκεται όλη την ώρα σκηνικά η Γερουσία των αντρών και παρακολουθούν βουβοί τη Βερενίκη. Ο θεατής βλέπει ότι κινούνται, αλλά δεν μπορεί να ξεχωρίσει πρόσωπα. Η ίδια επίσης ενώ ξέρει ότι βρίσκονται εκεί, δεν διαπλέκεται μαζί τους, δεν τους μιλά. Είναι και νιώθει μόνη της στη σκηνή και αγνοεί τι συμβαίνει πίσω από την… πλάτη της.
Εντυπωσιακοί ήχοι, με την υπογραφή του Scott Gibbons, προσδίδουν ακόμη μεγαλύτερη ένταση σε στιγμές, ειδικά όταν επαναλαμβάνονται με ακόμη πιο έντονη δύναμη. Όπως αποκάλυψε ο Καστελούτσι, o συνεργάτης του έχει επεξεργαστεί με αριστοτεχνικό τρόπο πολλούς ήχους από τη φωνή της Βερενίκης και τους μεταφέρει αλλιώς επί σκηνής. Η επανάληψη και το σταδιακό σβήσιμο της φωνής της Ιπέρ στην αρχή και το τέλος του έργου κλείνουν την παράσταση με έναν κυκλικό τρόπο.
H αποτυχία της γλώσσας και η... απελευθέρωση της Βερενίκης
Μια ηρωίδα που έρχεται αντιμέτωπη με την πολιτική εξουσία που την αντιπροσωπεύουν άντρες. Ο έρωτας εδώ δεν έχει καμία θέση. Όπως αναφέρει ο Καστελούτσι, «Όπου κυριαρχεί η εξουσία του Κράτους, ο έρωτας είναι αδύνατος». Οι 3 ήρωες, η Βερενίκη, ο Τίτος και ο Αντίοχος, είναι σαν «μοναχικά νησιά» που δεν συναντώνται. Μια αβυσσαλέα σιωπή πάει κόντρα στο Κράτος και στην εξουσία. Για να ελευθερωθεί κάποιος από όλο αυτό, για να βρει τον εαυτό του, φαίνεται ότι πρέπει να εγκαταλείψει τη γλώσσα, όπως συμβαίνει στο τέλος. Όπως λέει ο Κατσελούτσι, «υπάρχει πάντα μια προδοσία στη γλώσσα, δεν είναι απόλυτα συνδεδεμένη με το σώμα σου». Γι' αυτό πρέπει να βγεις από αυτήν κιαπό τους νόμους που τη διέπουν για να απελευθερωθείς και να βρεις το σώμα σου. Όπως ανέφερε η Ιπέρ σχετικά, «το να μην μπορεί κάποιος να εκφραστεί λεκτικά -και μάλιστα σε μια γλώσσα που οι Γάλλοι σέβονται πολύ, αυτή του Ρακίνα- είναι μια πράξη βαθιά συμβολική». Έτσι η ηρωίδα στο τέλος χάνει τη μιλιά της αλλά βρίσκει τον εαυτό της. Ή εδώ εν προκειμένω η Ιζαμπέλ απελευθερώνεται από τη Βερενίκη; Γι αυτό άλλωστε στο τέλος -ως Ιζαμπέλ Ιπέρ πλέον- φωνάζει δυνατά και επαναλαμβάνει «Μη με κοιτάτε». Είναι τόσο καθηλωτική και απόλυτη στον τρόπο της που αναρωτιέσαι ως θεατής τι να κάνεις, αν πρέπει όντως να γυρίσεις το βλέμμα σου αλλού.
INFO «Βερενίκη» του Ρακίνα σε σκηνοθεσία Ρομέο Καστελούτσι με την Ιζαμπέλ Ιπέρ, Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, έως 30 Μαρτίου
