Σίσσυ Δουτσίου: Η πολεμική μηχανή της «Μεταμόρφωσης»

H Σίσσυ Δουτσίου είναι ηθοποιός και ποιήτρια. Πρωτοπόρος του spoken word στην Ελλάδα, επιμελήτρια του ετήσιου Διεθνούς Φεστιβάλ Βιντεοποίησης που διοργανώνει το Ινστιτούτο Πειραματικών Τεχνών. Έχει περιοδεύσει στην Αμερική, στην Ευρώπη και στην Ασία με διαλέξεις και multimedia performances. Έχει εκδώσει τέσσερις ποιητικές συλλογές και δύο συλλογές διηγημάτων. Το τελευταίο βιβλίο της είναι «Οι αδερφές του Κάιν» (εκδ. Καστανιώτη), ενός ψυχολογικού θρίλερ, όπου οι ιστορίες της αποπνέουν μια ατμόσφαιρα συναισθηματικής έντασης και αγωνίας. Περιγράφει γυναίκες που αναζητούν τη λύτρωση μέσα σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο και αποφασίζουν να δραπετεύσουν από το παιχνίδι της χειραγώγησης, να διαφύγουν μέσω της απελευθερωτικής βίας σε τραγικές και περίπλοκες καταστάσεις. Γυναίκες που σκοτώνουν, άλλες για εκδίκηση και άλλες από ανία. Είναι σκληρές και σαγηνευτικές και δεν τους πειράζει να χαρακτηρίζονται ως «αντιπαθητικές» ή «ψυχοπαθολικά ανισόρροπες» λέει αναφερόμενη στη συγκεκριμένη συγγραφή της.

Με αφορμή τον πρωταγωνιστικό της ρόλο στη «Μεταμόρφωση», μιας παραγωγής του Ινστιτούτου Πειραματικών Τεχνών και μέρος του αφιερώματος για την επέτειο των 100 χρόνων από τον θάνατο του Φραντς Κάφκα, μας μίλησε για το έργο.

Η Σίσσυ Δουτσίου μιλάει για τη «Μεταμόρφωση» του Φραντς Κάφκα και την παράσταση στο Olvio

«Αφιερώνοντας τις τελευταίες ανάσες, η παράσταση σύντομα θα τελειώσει. Πέντε χρόνια τώρα, ο Γκρέγκορυ Σάμσα ξυπνάει και ανακαλύπτει το μεταμορφωμένο του σώμα, κι εγώ μαζί του. Υπήρξαν φορές που τη παράσταση, μέσα στα χρόνια, την αφιέρωσα σε κάποιους συγκεκριμένους ανθρώπους αλλά και σε ευρύτερα κοινωνικά σύνολα που ταυτίζονται με την ιστορία της “Μεταμόρφωσης” του Φραντς Κάφκα, από την πλευρά της αποξένωσης, της κακοποίησης ή της σκληρής δουλειάς -εκατομμύρια άνθρωποι- δίχως ένα διάλλειμα στις ζωές τους.

Τη βραδιά της πρεμιέρας, την είχα αφιερώσει στη γιαγιά μου, στο απλανές βλέμμα της λόγω των παραισθήσεων που είχε από τα σωματίδια Lewis, μια μορφή άνοιας που την έκανε να συνυπάρχει με πνεύματα και με εμάς, να ζει συγχρόνως σε δυο κόσμους την αβεβαιότητα του να είσαι παγιδευμένος σε ένα σώμα που δεν σε υπακούει πια.

Αργότερα, αρκετές παραστάσεις τις αφιέρωνα στην αδερφή μου. Για τις ατελείωτες συζητήσεις μας για το πώς ο καπιταλισμός σκοτώνει τον έρωτα, καθώς εξαντλημένη και εξοργισμένη επιστρέφει κάθε βράδυ από τη δουλειά της. Το εξαντλημένο σώμα που επιστρέφει καθημερινά από την εργασία δεν είναι παρά μια απόδειξη του τρόπου με τον οποίο η εργασία καταστέλλει τις ροές της επιθυμίας.

Αφιέρωσα παραστάσεις στους αδύναμους, στα άγνωστα νεαρά παιδιά της γαλαρίας, που όπως ο Γκρέγκορυ Σάμσα χάνουν καθημερινά την ανθρώπινη υπόστασή τους χαμένοι στους μηχανισμούς ενός αδυσώπητου εργασιακού περιβάλλοντος. Σώματα που αρνούνται να ενταχθούν στην κυρίαρχη οργάνωση του κοινωνικού πεδίου.

Τις τελευταίες παραστάσεις τις αφιερώνω σε όσες και όσους αναζητούν το δικό τους τρόπο για να αντισταθούν. Σε όσα άτομα νιώθουν ότι η ζωή τους είναι ένα διαρκές τρέξιμο χωρίς προορισμό. Σε όλους εμάς που τρομάξαμε από το άγχος που έχει κυριεύσει τις ζωές μας. Σε όσους αναρωτιούνται αν υπάρχει κάτι πέρα από την παραγωγικότητα και την επιτυχία. Σας προσκαλώ να δείτε μαζί μας τη Μεταμόρφωση, να αισθανθείτε μαζί μας την τρωτότητα του Γκρέγκορυ, τη δική μας τρωτότητα. Θέλω να αφιερώσω τη Μεταμόρφωσή μας σε εσάς που δεν την έχετε δει ακόμα και ίσως δεν θα την δείτε ποτέ.

Αφιερώνω αυτόν τον αποχαιρετισμό στον θίασό μας. Σε αυτή την οικογένεια που δημιουργήσαμε πέντε χρόνια τώρα από υπέροχους ηθοποιούς, τεχνικούς, φωτιστές, εικονολήπτες, μοντέρ, μουσικούς, σκηνογράφους ενδυματολόγους, βοηθούς επικοινωνίας και φροντιστές. Ο θίασος μας επιχείρησε τη συγκρότηση ενός γίγνεσθαι-εντόμου που μπορεί να λειτουργήσει ως πολεμική μηχανή απέναντι στους επιβεβλημένους κώδικες συμπεριφοράς και τις υποχρεώσεις. Στον Τάσο Σαγρή, τον σκηνοθέτη μας, που με την τεράστια αγάπη και το όραμά του, μας οδήγησε στα πιο σκοτεινά μονοπάτια της δικιάς μας Μεταμόρφωσης και μας έδειξε πώς να βρούμε δύναμη και θάρρος εκεί, στο βάθος της ψυχής μας. Μια διαδικασία αποσύνθεσης και ανασύνθεσης του υποκειμένου που έχει εξαντληθεί, όπως μας έλεγε, «από τον ρυθμό της ανταγωνιστικότητας και το άγχος της διαρκούς επιτέλεσης.

Αυτό που μας λείπει είναι η συγκρότηση σωμάτων που μπορούν να λειτουργήσουν ως πολεμικές μηχανές. Ο Γκέγκορυ Σάμσα αυτό κάνει, ο/η/το μεταμορφωμένο παράσιτο, στην αρνητικότητά του συνεχίζει να λειτουργεί ως παραγωγική μονάδα μιας αντικανονικότητας, διαρρηγνύει την κανονικότητα της οικογενειακής και κοινωνικής αναπαραγωγής μέσα από το γυμνό του παραμορφωμένο σώμα. Ο Τάσος Σαγρής ως σκηνοθέτης / δημιουργός παράγει τον κενό χώρο που επιτρέπει στον εαυτό να είναι ευάλωτος, να είναι ανθρώπινος, να νοιάζεται και να συμπάσχει. Για πέντε χρόνια, βιώσαμε μαζί τους φόβους, τις αγωνίες, τις μικρές νίκες και τις αποτυχίες του ανθρώπου Γκρέγκορυ Σάμσα που ξύπνησε ένα πρωί και δεν μπορούσε να πάει στην δουλειά του. Και μέσα από αυτή την εμπειρία, ίσως βρήκαμε έναν τρόπο να υπάρχουμε διαφορετικά στην ζωή μας.

Τρεις τελευταίες παραστάσεις. Τρεις τελευταίες μεταμορφώσεις. Σας περιμένουμε. Ας ονειρευτούμε έναν κόσμο που δεν υπακούει στη διαρκή επιτάχυνση ενός επιβεβλημένου προσωπείου. Μια βαθιά προσωπική αντίσταση, για την ποίηση της καθημερινότητας που αρνείται να συμμορφωθεί».

Η «Μεταμόρφωση» του Φραντς Κάφκα

Ένα πρωινό, ένας υπάλληλος μετά από δέκα χρόνια συνεχούς επανάληψης του ίδιου, σταθερού, καθημερινού προγράμματος, ξαφνικά, αδυνατεί να σηκωθεί από το κρεβάτι του και να επαναλάβει τις ίδιες παγιωμένες κινήσεις. Ο κόσμος γύρω του γίνεται εχθρικός και ο ίδιος γίνεται εχθρός του κόσμου, ένα παράσιτο. Ο Πατέρας και η Μάνα, η Αδελφή, ο Προϊστάμενος, όλοι όσοι μέχρι εκείνη τη στιγμή τον είχαν ως πρότυπο, ξαφνικά γίνονται εχθροί· και αυτός, αδυνατώντας να ανταπεξέλθει στη ρουτίνα και τους ρόλους που όλοι του έχουν επιβάλλει, γίνεται εχθρός τους. Η εναντίωση όμως αυτή δεν εκδηλώνεται με επαναστατικά μανιφέστα και φανταχτερές δηλώσεις.

Ο Κάφκα δημιουργεί στη Μεταμόρφωση ένα πεδίο παθητικής αντίστασης. Η ίδια η απραξία διαλύει ό,τι έχει απομείνει όρθιο σε ένα σαθρό πεδίο επίφασης και προσποιητής κανονικότητας. Και αυτό δεν το πράττει από τη σκοπιά του στρατευμένου καλλιτέχνη, που έχει έτοιμες απαντήσεις για κάθε πρόβλημα. Το κάνει από τη σκοπιά του ανθρώπου που δυσφορεί και εξοργίζεται με τη ζωή έτσι όπως αυτή του επιβλήθηκε. Μας φέρνει αντιμέτωπους με ένα κοινωνικό πεδίο, όπου όσοι συνεχίζουν να ονειρεύονται μια διαφορετική ζωή καταρρέουν, ανατινάζοντας με την αρνητική δύναμη της ακινησίας και της απραξίας τους τα θεμέλια της ίδιας της καθημερινότητας. Ο κώδικας της υπακοής διαλύεται από αυτούς που αδυνατούν πλέον να υπακούσουν στις επιβεβλημένες και προγραμματισμένες συμπεριφορές, αυτούς που πλέον δεν μπορούν να συνεχίσουν να κάνουν όσα όλοι «πρέπει» να κάνουμε.

Ο Φραντς Κάφκα αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα αινίγματα του 20ού αιώνα. Κλεισμένος στον εαυτό του μελέτησε όλους τους πιθανούς εαυτούς, αποκομμένος από τον κόσμο, κατανόησε τον κόσμο πιο βαθιά από τους συγγραφείς της εποχής του, κρυμμένος από τα μάτια των ανθρώπων κοίταξε όλους τους ανθρώπους στα μάτια. Ο Κάφκα παρατηρητής της κατάρρευσης, σεναριογράφος για σιωπές και νευρώσεις, εχθρός του ολοκληρωτικού πνεύματος, φωτογράφος ενός ψυχορραγήματος, ανατόμος της εξουσίας, στέκεται από την πλευρά των απόκληρων αυτού του κόσμου, αυτών που τους στερήθηκε το παρόν και το μόνο που τους απομένει είναι η νοσταλγία του παρελθόντος και η ελπίδα που κρύβεται σε ένα μακρινό μέλλον. Ο μόνος τρόπος να απελευθερωθούμε είναι να μεταμορφωθούμε. Ο Κάφκα αρνείται να παραδοθεί, τολμά να κοιτάξει το παρόν σαν μια παγίδα και να μας αποδείξει πως ό,τι μοιάζει καθαρό και υγιές στον κόσμο μας είναι άρρωστο και βρώμικο και οι λύσεις που μας δόθηκαν για τα προβλήματά μας είναι ένα δίχτυ, μια αόρατη φυλακή που περιπλέκεται γύρω μας. Η ίδια η ζωή, που παρασιτεί εναντίον μας, μετατρέπει όλους αυτούς που προσπαθούν να αντισταθούν και να θεραπεύσουν τις πληγές σε πληγωμένα παράσιτα αυτού του κόσμου, αρνητές της κυρίαρχης τάξης, καταστροφείς της κανονικότητας, τερατικές κακοφωνίες. Ο Κάφκα μας καλεί να χτίσουμε ξανά τον κόσμο που καταρρέει μέσα μας. Για να ξεκινήσουμε όμως αυτό το έργο, πρέπει πρώτα να μεταμορφωθούμε. Το κοινό έχει την ευκαιρία να έρθει αντιμέτωπο με την επαναληπτική και αδιαμφισβήτητη υπακοή στις καταστροφικές νόρμες και τον τρόπο που αυτές αναπαράγουν έναν κόσμο φρικτό, μια μηχανή καταστροφής, παρακολουθώντας την παράσταση.

Επαναληπτικές κινήσεις και γρήγορες προβολές από εικόνες της καθημερινότητας, παγωμένα πρόσωπα, ακίνητα αντικείμενα, παγωμένες στιγμές, μικρές λεπτομέρειες, κοντινή εστίαση, κινηματογραφική γλώσσα, γρήγορες στροβοσκοπικές βιντεοπροβολές, επιληπτικές κρίσεις, ένα καρουσέλ από αλλοιωμένες αναμνήσεις, ιερός τρόμος, θέατρο για θεατές με κλειστά μάτια. Ένα σκηνικό σουπρεματιστικό, αφηρημένο, αποσπασματικό, όπου τα αντικείμενα και τα πρόσωπα μοιάζουν να ανατινάζονται και την ίδια στιγμή να μένουν ακίνητα σαν μια παλιά φθαρμένη φωτογραφία μιας μεγάλης έκρηξης. Μια θεατρική πράξη εξπρεσιονιστική αλλά όχι εκδηλωτική, ένα πολύ βαθύ συναίσθημα που καταπνίγεται, μηχανισμοί της νεύρωσης που καμία μορφή ψυχανάλυσης δεν μπορεί να κατανοήσει. Συμπαθητικές, τρυφερές, μοναχικές τραγωδίες, οι εποχές που αλλάζουν και όμως όλα μένουν ίδια για πάντα· έως την στιγμή της εσωτερικής έκρηξης, έως τη Μεταμόρφωση.

Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση στο City Guide της Athens Voice