Γιώργος Σκεύας: Το απρόβλεπτο είναι το μόνο προβλέψιμο στη ζωή μας σήμερα

Ο Γιώργος Σκεύας σκηνοθετεί στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων το έργο του Μαρκ Ρέιβενχιλ «Η ράβδος», με τον Άρη Λεμπεσόπουλο στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Πρόκειται για ένα κείμενο που θέτει έντονα το ζήτημα του απρόβλεπτου και του ξαφνικού αλλά και την κουλτούρα της ακύρωσης μέσα στην οικογένεια και μέσα στην κοινωνία. Μιλήσαμε με τον σκηνοθέτη, λίγο πριν την πρεμιέρα της παράστασης και μας ανέφερε γιατί αγαπά τον συγκεκριμένο θεατρικό συγγραφέα, ποιες είναι οι βασικές θεματικές του κειμένου και γιατί παραμένει πάντα επίκαιρο. 

Συνέντευξη με τον Γιώργο Σκεύα, που ανεβάζει τη Ράβδο στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων- Λευτέρης Βογιατζής

Πρόκειται για το δεύτερη φορά που το ανεβάζετε. Γιατί αποφασίσατε να επανέλθετε σε αυτό το κείμενο;

Είναι ένα από τα κείμενα που έχω αγαπήσει από το τότε που γράφτηκε και παίχτηκε στο Royal Court, στην Αγγλία, το 2018. Με γοήτευσε το κείμενο και μου αρέσει πάρα πολύ και αυτός ο συγγραφέας. Τον παρακολουθώ τον Μαρκ Ρέιβενχιλ, παρόλο που δεν έχω κάνει μέχρι στιγμής κάποιο άλλο έργο του. Αλλά θα ήθελα και μπορεί να το κάνω συντόμως.

Όσο για το πρώτο ανέβασμα της «Ράβδου», η συνθήκη πριν από 2 χρόνια ήταν ιδιαίτερη, δηλαδή υπήρχε ένας προγραμματισμένος προγραμματισμός για μόλις 15-20 παραστάσεις. Και ήξερα ότι θα επανέλθω στο υλικό αυτό. Γιατί το υλικό με ενδιαφέρει πάρα πολύ. Και επανήλθα τώρα που οι συνθήκες μου επέτρεψαν να κάνω την παράσταση. Και χαίρομαι γιατί το ανεβάζω στο θέατρο της Οδού Κυκλάδων-Λευτέρης Βογιατζής, που αγαπώ πολύ. Έχω άλλωστε μια ιστορία εκεί μέσα. Ωστόσο το έργο δουλεύεται σαν να το ανεβάζουμε για πρώτη φορά.

Στον ρόλο του καθηγητή είναι ο Άρης Λεμπεσόπουλος; Έχετε ξαναδουλέψει μαζί του και στο παρελθόν, έτσι δεν είναι;
Με τον Άρη συνδέομαι με μια φιλία και είμαστε πολύ «συγγενείς» καλλιτεχνικά. Έχουμε μάλιστα ξαναδουλέψει μαζί εδώ σε αυτό το θέατρο κάνοντας το «Κουκλόσπιτο» πριν 9-10 χρόνια. Πάντα θέλω να δουλεύω με τον Άρη. Είναι ένας ηθοποιός που τον αισθάνομαι πολύ κοντά μου.

Το έργο έχει μια θεματική: μυστικά και ψέματα μέσα σε μια κοινωνία και σε ένα σπίτι. Πόσο διαφορετικό είναι το είναι από το φαίνεσθαι; Πώς γίνεται να διαμαρτύρονται οι μαθητές για έναν αγαπητό καθηγητή;
Νομίζω ότι είναι έκφραση της αντίφασης που βιώνουμε όλοι ως κοινωνία και ως ανθρωπότητα. Το απρόβλεπτο είναι το μόνο που είναι προβλέψιμο πια στη ζωή μας. Υπό αυτήν την έννοια λοιπόν το έργο ακουμπά ακριβώς σε αυτή τη φύση των πραγμάτων που ξεκινάνε από την ανθρώπινη ιδιοσυγκρασία και επεκτείνονται σε όλες τις πτυχές της κοινωνίας, της ανθρωπότητας. Είναι δηλαδή αυτές οι θεματικές μέσα στον πυρήνα του έργου που χρησιμοποιεί μια συνθήκη, τη συνθήκη της εκπαιδευτικής κοινότητας σε μια περιοχή που δεν ορίζεται ποτέ (κάπου στην Αγγλία, στα περίχωρα του Λονδίνου, μιας άλλης πόλης; Ποτέ δεν γίνεται συγκεκριμένο). Μέσα στο πλαίσιο αυτό, ο καθηγητής που υπήρξε ο πιο αγαπητός καθηγητής του σχολείου κατά γενική ομολογία και υποδιευθυντής για πάρα πολλά χρόνια, βρίσκεται στο επίκεντρο κάποιων εξελίξεων, με αφορμή μια αποχαιρετιστήρια γιορτή που καλούνται να του κάνουν οι μαθητές για να τιμήσουν την αποχώρησή του από το σχολείο. Tα πράγματα παίρνουν μια τροπή, απρόβλεπτη, που συγγενεύει πάρα πολύ με αυτό το απρόβλεπτο που ξεπηδά από μέσα μας, ξεκινά από εμάς τους ίδιους καθημερινά. Και λειτουργεί σαν μια μεταφορά για κάτι γενικότερο.
Και αυτό γίνεται μέσα από μια πολύ ιδιαίτερη γλώσσα, μια αιχμηρή, τολμηρή γλώσσα, μια ιδιαίτερη στίξη. Μια αιχμηρή γλώσσα που φλερτάρει με πολλά είδη θεάτρου, με την έννοια του θεάτρου.

Ο Ρέιβενχιλ -ιδιοφυώς κατά τη γνώμη μου- δεν σχολιάζει, αλλά εκθέτει με τον καλύτερο τρόπο τις καταστάσεις και τα πρόσωπα. Είναι σαν να ανοίγει ένας χειρουργός μπροστά του στο τραπέζι του χειρουργείου κάποιο σώμα για να δει. Και να δούμε και εμείς μαζί του. Να κοιτάξουμε μήπως και δούμε.

Μιλήστε μου λίγο για τον Μαρκ Ρέιβενχιλ και το κίνημα του «in-yer-face theatre»
Ο Ρέιβενχιλ είναι ένας συγγραφέας που ξέρει πραγματικά να γράφει θέατρο, που συναντώ όλο και σπανιότερα κείμενα των τελευταίων 15-20 ετών που να μπορούν να σταθούν δραματουργικά, τόσο ισχυρά, που ξέρει την ιστορία του θεάτρου. Υπάρχουν απόηχοι από τον Ίψεν (έναν συγγραφέα που αγαπώ πολύ που έχω κάνει το Κουκλόσπιτο και θέλω να επανέλθω σε αυτό κάποια στιγμή) -και συγκεκριμένα από την «Αγριόπαπια» και τον «Εχθρό του λαού»- συνδυασμένα με μια πολύ αιχμηρή γλώσσα. Ας μην ξεχνάμε ότι ήταν ένας από τους εκπροσώπους του «in-yer-face theatre», συνοδοιπόρος της Κέιν. Ξεκίνησε με το «Shopping and fucking» στο Royal Court. Aυτή την εστία, τον πυρήνα των νέων συγγραφέων που κάτι έφερε και ανέτρεψε στη δεκαετία του 1990 τα δεδομένα στη δραματουργία του αγγλικού θεάτρου και γενικότερα. Αλλά από αυτούς τους συγγραφείς, η Σάρα Κέιν πήρε τον δρόμο που διάλεξε να πάρει, αλλά τα κείμενά της είναι εδώ και όσο περνάει ο χρόνος μπορούμε να τα εκτιμήσουμε ακόμη περισσότερο. Είναι μια συγγραφέας που θαυμάζω βαθιά.

Ο ίδιος ο Ρέιβενχιλ είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση με τον τρόπο που ωριμάζει η γραφή του. Τον παρακολουθώ όπως σας είπα. Και τώρα τον ξανασυναντώ μέσω της Ράβδου, τον ξανανακαλύπτω. Γιατί πιστεύω πολύ σε αυτή τη γραφή, σε αυτό το θέατρο. Το οποίο Εμπεριέχει και αναφορές, παίζει πολύ με στοιχεία κωμωδίας, φλερτάρει με το γελοίο πολύ έντονα, ξέρει να εστιάζει στον πυρήνα, ότι είμαστε όλοι στο βάθος της γελοιότητάς μας και της μικρότητάς μας τρομερά επικίνδυνοι. Και το αντίθετο. Εκει που είμαστε σοβαροί μπορεί να γίνουμε γελοίοι πολύ εύκολα. Είναι ένα υλικό που προσφέρεται για εργασία πάνω σε αυτό. Δεν εξαντλείται. Ως προς το ύφος, τη γλώσσα, τη δομή.

Σχέση γονιού-παιδιού και σχέση μαθητή και δασκάλου. Υπάρχει και ένα σχόλιο στο κείμενο σε σχέση με το πώς πρέπει να είναι αυτές οι σχέσεις στην κοινωνία;
Εκτιμώ ότι η πολύ έξυπνη επιλογή που έκανε ο Ρέιβενχιλ είναι η εξής: τοποθετεί όλη αυτήν την κρίση στην εκπαιδευτική κοινότητα στο πλαίσιο μιας οικογένειας και μάλιστα μιας αρχετυπικής: πατέρας, μητέρα, μοναχοκόρη (μοναχοπαίδι) και μάλιστα αυτή η κόρη είναι αποξενωμένη από γονεις της, έχουν να βρεθούν πολλά χρόνια. Και ξαφνικά εμφανίζεται μια Κυριακή πρωί. Και βρίσκεται στο πατρικό της. Από εκεί και πέρα όλη η κρίση που αφορά τη σχολική κοινότητα και την κοινωνία μεταφέρεται εκεί, σε αυτό το στενό οικογενειακό πηρύνα, όλα τα θέματα αναπτύσσονται, δοκιμάζονται αν αντέχουν ή όχι. Δηλαδή είναι μια συνθήκη πολιορκιας (υπάρχουν παιδιά που πολιορκούν το σπίτι επί 6 μέρες, μαθητές που διαμαρτύρονται) και υπάρχει μέσα αυτή η οικογένεια των 3.

Και ο χρόνος έχει μεγάλη σημασία. Το έργο κρατά ακριβώς όσο και ο πραγματικός χρόνος. Δεν υπάρχει δηλαδή χρονική έλλειψη. Είναι σε ροή ο χρόνος, κρατάει όσο τα γεγονότα. Και η συνθήκη αυτή είναι απροβλεπτη και αναπάντεχη και για τους ίδιους. Γιατί βρίσκεται η οικογένεια μετά από καιρό μαζί στον ίδιο χώρο, στο οικογενειακό σπίτι.

Στις μέρες μας κοιτάζουμε διαρκώς . Αλλά σπανίως βλέπουμε. Άλλο κοιτάζω, άλλο βλέπω, κοιτάζω και ξαναθυμάμαι. Βλέπω και χάνω τη μνήμη μου ή δεν μπορώ να θυμηθώ. Και ο Ρέιβενχιλ τα διαχειρίζεται όλα αυτά με πάρα πολύ λεπτό τρόπο, έτσι ώστε να μπορεί ο θεατής να ακουμπήσει πάνω σε αυτά τα πρόσωπα, και στα τρία πρόωσωπα και να επικοινωνήσει με αυτή τη συνθήκη που δημιουργείται. 

Μάθηση vs Τιμωρία. Θεματικές που τίθενται στο έργο. Πώς τις σχολιάζετε;
Τι σημαίνει μάθηση; Τι σημαίνει τιμωρία, σωφρονισμός; Και μέσα στο σπίτι, στην οικογένεια. Τι σημαίνει τιμωρία ενός παιδιού από έναν γονέα; Ποια είναι τα όρια; Η έννοια της τιμωρίας, πόσο δόκιμη είναι; Τιμωρώ για να σωφρονίσω με όλες τις έννοιες; Τιμωρώ για να παραδειγματίσω; Τιμωρώ για να μην ξανακάνει το παιδί μου κάτι; Και πώς τιμωρώ; Υπάρχουν τόσοι τρόποι τιμωρίας. Είναι ανεξάντλητη η ανθρώπινη φαντασία. Και ευρύτερα στις κοινωνίες μέσα στους αιώνες, αν καθίσει κάποιος και μελετήσει- ο Φουκώ το έχει κάνει με σπουδαίο τρόπο- την έννοια της τιμωρίας και του σωφρωνισμού, νομίζω θα μείνει ενεός από αυτά που θα διαπιστώσει ότι έχουν συμβεί. Αυτό αν το μεταφέρει κανείς και στον χώρο της εκπαίδευσης (μαθαίνω-μάθηση). Χωρίς αυτό δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα, είναι πολύ σημαντικό. Γεννιόμαστε και το μόνο σίγουρο είναι ότι οδεύουμε προς τα εκεί –και ξέρουμε πού- αλλά στην πορεία και σε όση μας αναλογεί χρονικά- ας προσπαθήσουμε να αγγίξουμε κάτι μέσω της μάθησης, μέσω της βαθιάς περιέργειας, μέσω μιας προσπάθειας που δεν πρέπει να σταματά ποτέ, που μπορεί να αγγίζει κάτι που λέγεται πνευματικό. Νομίζω είναι ο μόνος δρόμος, το μόνο καταφύγιο. Αυτό βλέπω να χάνεται στις μέρες μας.

Η έννοια της μνήμης αλλά και της επιλεκτικής μνήμης στο έργο 
Η μνήμη, του τι ξεχνάμε, τι επιλέγουμε να θυμηθούμε είναι θέματα που θίγει το έργο. Η μνήμη είναι κυκλική, πηδάει στον χρόνο, δεν υπάρχει γραμμική ανέλιξη, επίσης είναι επιλεκτική. Αυτό σε σχέση με την έννοια του χρόνου, το πώς μεταφερόμαστε μέσα στον χρόνο. Υπάρχει μια συνθήκη σε συμπίεση, μια πύκνωση, είναι απ’ εξω αυτοί και μέσα η οικογένεια. 

Τα παιδιά εδώ στη «Ράβδο»έχουν συγκεκριμένες εικόνες και παραστάσεις από τον καθηγητή τους, είναι παιδιά που ακόμα φοιτούν. Αλλά από την άλλη όταν κανείς πάει και σκαλίσει το παρελθόν, αναδύονται πράγματα τα οποία έρχονται σε αντίθεση με την εικόνα και τις παραστάσεις που έχει κανείς για ένα πρόσωπο. Δηλαδή δημιουργείται μια νέα μνήμη η οποία υπαγορεύευται από τις συνθήκες. Και καλείται κανείς να πάρει θέση σε αυτό που συμβαίνει. Ο Ρέιβενχίλ ιδιοφυώς κατά τη γνώμη μου δεν σχολιάζει, εκθέτει με τον καλύτερο τρόπο τις καταστάσεις και τα πρόσωπα. Και καλούμαστε εμείς να ακουμπήσουμε πάνω σε αυτά τα πρόσωπα, μέσω αυτών των προσώπων να βιώσουμε τη συνθήκη που δημιουργειται. Δεν παιρνει θέσεις, δεν παίρνει το μέρος κάποιου, είναι σαν να ανοίγει ένας χειρουργός μπροστά του στο τραπέζι του χειρουργείου κάποιο σώμα για να δει. Και να δούμε και εμείς μαζί του. Να κοιτάξουμε μήπως και δούμε.

Γιατί ξέρετε τι συμβαίνει, κοιτάζουμε διαρκώς στις μέρες μας. Αλλά σπανίως βλέπουμε. Άλλο κοιτάζω, άλλο βλέπω, κοιτάζω και ξαναθυμάμαι. Βλέπω και χάνω τη μνήμη μου ή δεν μπορώ να θυμηθώ. Και ο Ρέιβενχιλ τα διαχειρίζεται όλα αυτά με πάρα πολύ λεπτό τρόπο, έτσι ώστε να μπορεί ο θεατής να ακουμπήσει πάνω σε αυτά τα πρόσωπα, και στα τρία πρόωσωπα και να επικοινωνήσει με αυτή τη συνθήκη που δημιουργείται, αυτήν την κατάσταση, με αυτό που συμβαίνει, με την ενέργεια της στιγμής, το απροσδόκητο και το αναπάντεχο της στιγμής που καραδοκεί και στις ζωές μας κάθε δευτερόλεπτο.

Μιλήστε μου λίγο για τον ρόλο της μητέρας στο έργο που την υποδύεται η Τατιάνα Παπαμόσχου
Νομίζω ότι είναι κομβικό πρόσωπο στην ιστορία. Η μητέρα είναι εκείνη που πάντα κρατάει τη σκάλα. Και νομίζω ότι και τα τρία πρόσωπα έχουν το ίδιο DNA, παρόλο που είναι αποξενωμένα μεταξύ τους, χωρίζονται οι ζωές τους από ένα σημειο και μετά –η κόρη έχει φύγει από το σπίτι των γονιών- υπάρχει μια αντιπαλότητα. Η κόρη ανήκει στο αντίπαλο στρατόπεδο, που εκπροσωπεί μια νέα κατάσταση στον χώρο της εκπαίδευσης, μια νέα αντίληψη για τα πράγματα. Και ο πατέρας εκπροσωπεί την προηγούμενη γενιά. Η μητέρα είναι εκπαιδευτικός και η ίδια, η οποία σταμάτησε να ασκεί το επάγγελμα από ένα σημείο και μετά. Η σχέση γονέα και παιδιού, πατέρα και κόρης, μητέρας και κόρης, μητέρας και πατέρα, όλα αυτά είναι θέματα τα οποία υφίστανται στο έργο με έναν πολύ λεπτό και πλάγιο τρόπο. Και είναι διαρκώς εκεί. Μόνο και μόνο επειδή υπάρχει η οικογένεια, όλα γίνονται στο πλαίσιο αυτό.
Επομένως εμείς όλα τα βιώνουμε στο πλαίσιο της οικογένειας, όλα όμως γίνονται μέσα σε αυτό το σπίτι.

Η κουλτούρα της ακύρωσης: είναι ένας όρος της μόδα, αλλά και μια τακτική που βλέπουμε και βιώνουμε όλοι μας. Τι θετικά ή αρνητικά έχει; Πώς τη χειρίζεται ο Ρέιβενχιλ στο έργο;
Στο έργο υπάρχει μέσα στο πλαίσιο της κοινότητας αυτή η κουλτούρα της ακύρωσης. Το ζήτημα είναι πόσο εύκολα ακυρώνουμε ένα πρόσωπο της καθημερινότητάς μας ή της ευρύτερης πολιτικής ζωής και συνθήκης. Το έργο είναι βαθιά πολιτικό. Και ποτέ δεν ισχυρίζεται ότι είναι πολιτικίζον. Είναι πολιτικό με την έννοια ότι πραγματεύεται αυτά τα ζητήματα με έναν τρόπο πολύ λεπτό και υπόγειο. Με τέχνη. Και τι σημαίνει κουλτούρα της ακύρωσης; Ζούμε σε μια κοινωνία της εντύπωσης και της στιγμιαίας ακύρωσης. Ή το αντίθετο. Η εντύπωση είναι αυτή που κυριαρχεί σήμερα. Η φευγαλέα εντύπωση. Και εδώ ερχόμαστε πάνω στον χρόνο. Κανείς δεν θέλει, δεν έχει δεν επιθυμεί τον ελάχιστο χρόνο όχι μόνο να κοιτάξει και να πράξει αλλά να δει πέρα από κάτι μέσα σε κάτι. Η κουλτούρα της ακύρωσης είναι ένα φαινόμενο το οποίο ακουμπάει σε αυτές τις περιοχές. Και δεν χρειάζεται να πάμε στα δημόσια πρόσωπα, είναι δίπλα μας. βλέπετε τι γίνεται καθημερινά. Επίσης η ευκολία που γίνεται το αντίθετο, ζητώντας μια δημόσια συγγνώμη. Παρουσιάζοντας κάποιος τον εαυτό του ως μετανοούντα, μπορεί να δοξαστεί ακόμη περισσότερο και από πριν. Σε αυστηρά εισαγωγικά. Όλα τα βλέπουμε να συμβαίνουν, τα υποτιθέμενα απρόβλεπτα. Είναι μια πραγματικόταητα που συμβαίνει γύρω μας στον κόσμο που ζούμε.

Και επίσης είναι αυτό το ζήτημα της ιστορίας. Δηλαδή ακυρώνω για παράδειγμα το «Όσα παίρνει ο άνεμος» επειδή υπήρξε μια υπηρέτρια που είχε αυτόν τον ρόλο; Ασχέτως της ιδεολογίας που κυριαρχεί. Η αντιμετώπιση της δουλείας είναι κάτι πολύ σοβαρό που επηρέασε βαθιά την ιστορία. Από την άλλη όμως αφαιρώ ψηφιακά το πρόσωπο ή καταργώ την ταινία επειδή υπήρξε μια τέτοια συνθήκη κάποτε; Μπορώ να το κάνω αυτό; Η πρέπει να σκύψω πάνω από αυτό και να δω τις συνθήκες που δημιούργησαν αυτό, μήπως και μπορέσουμε και προχωρήσουμε λίγο παρακάτω πραγματικά;

Μέσω κουλτούρας ακύρωσης, θεωρείτε ότι υπάρχει και κίνδυνος μιας καινούριας λογοκρισίας;
Ο κίνδυνος είναι υπαρκτός διαρκώς, ανά πάσα στιγμή. Και είναι στο χέρι μας να δημιουργήσουμε μια συνθήκη και μιλάω για τον καθένα μας ξεχωριστά που να πάει προς μια περιοχή που αυτό το πράγμα θα μπορέσει να προστατευτεί. Έχει σημασια να συνειδητοποιούμε μερικά πράγματα. Δεν έχουμε τον χρόνο να συνειδητοποιήσουμε αυτό που συμβαίνει γύρω μας και μέσα μας. Επιμένω σε αυτό. Θεωρώ ότι είναι εξόχως σημαντικό.

Μου αρέσει τα πράγματα να είναι λεπτά και να αναδύονται. Να φωτίζονται μέσα στον χρόνο. Δεν μου αρέσουν καθόλου τα πράγματα που δεικνύονται.

Διδάσκετε στη Δραματική σχολή Θεοδοσιάδη. Πώς επηρεάζει η δική σας εμπειρία της διδασκαλίας στον τρόπο προσέγγισης τους συγκεκριμένου έργου;
Η εμπειρία της διδασκαλίας –που είναι κάτι πολύ ιδιαίτερο και μοναδικό- εκ των πραγμάτων σε τοποθετεί. Δηλάδη είτε το συνειδητοποιείς είτε όχι, σε αλλάζει. Αυτή η όσμωση –γιατί έτσι θέλω να το βλέπω- προσπαθώ να δώσω στα παιδιά και παίρνω από τα παιδιά. Είναι μια τέτοια διαδικασία. Αυτό νομίζω είναι το σημαντικό, το ότι υπάρχει μια επικοινωνία. Δεν θεωρώ ότι πάω εκεί να επιβάλω κάτι. Έτσι το βλέπω τουλάχιστον. Αλλά πάω να μεταδώσω κάτι, το οποίο με έναν τρόπο περιμένω να μου το δώσουν πίσω τα παιδιά. Έτσι τη βλέπω τη σχέση. Και αυτό δεν μπορεί να είναι παρά καθοριστικό για κάποιον που βιώνει αυτήν την εμπειρία.
Μου αρέσει τα πράγματα να είναι λεπτά και να αναδύονται. Να φωτίζονται μέσα στον χρόνο. Δεν μου αρέσουν καθόλου τα πράγματα που δεικνύονται.