Κώστας Γάκης: «Όλη μας η ζωή είναι μια μελέτη αγάπης»

Ο Κώστας Γάκης είναι ο σκηνοθέτης του «Κάθε Πέμπτη κύριε Γκριν» που ανεβαίνει για δεύτερη χρονιά στο θέατρο Αργώ με τον Γιώργο Κωνσταντίνου και τον Αποστόλη Τότσικα να συμπράττουν επί σκηνής. Μιλήσαμε μαζί του και μοιράστηκε την προσέγγισή του στο έργο, τη χημεία των δυο πρωταγωνιστών, τις σκέψεις του για τα ζητήματα που πραγματεύεται η παράσταση, αλλά και τα επόμενα σχέδιά του για τη σεζόν. 

Κώστας Γάκης: Όλα όσα μας είπε ο σκηνοθέτης του «Κάθε Πέμπτη κύριε Γκριν»

Ο Κώστας Γάκης μίλησε για τη σχέση μας με τους γονείς μας, τη θρησκεία, την αγάπη, την ομοφυλοφιλία και πώς αυτά θίγονται στο έργο, ενώ παράλληλα μας αποκαλύπτει στοιχεία για τη σκηνοθετική του ματιά, τη σχέση του με τον συγγραφέα και τους δυο πρωταγωνιστές της παράστασης. 

Πώς ήταν η συνεργασία με τον συγγραφέα του έργου;

Όταν ο παραγωγός, ο Βασίλης Ζήσης πρότεινε στον Κώστα Γάκη να αναλάβει τη σκηνοθεσία της παράστασης, το δέχτηκε με μεγάλη ευχαρίστηση και μάλιστα θυμόταν που είχε δει ένα παλιότερο ανέβασμά της με τον Γιώργο Μιχαλακόπουλο στον κεντρικό ρόλο. Όταν το ξαναδιάβασε, θυμάται ότι τον συγκίνησε πάρα πολύ, ιδιαίτερα αυτή η σχέση με τη τρίτη ηλικία, με τη μνήμη, τη μεταβίβαση μιας σκυτάλης, μιας εμπειρίας ή κυρίως του διαλόγου μεταξύ των γενεών. 

«Το να ξέρεις τον συγγραφέα ή να είναι ζωντανός είναι μια ευλογία όταν αναλαμβάνεις τη μετάφραση ενός έργου που θα ανεβάσεις», όπως αναφέρει ο Κώστας Γάκης. Ο Τζεφ Μπάρον είναι σήμερα 65 ετών και συνεργάστηκαν άψογα ένα ολόκληρο καλοκαίρι με μέιλ, μηνύματα και βιντεοκλήσεις. Ο ένας βρισκόταν στη Νέα Υόρκη και ο άλλος στην Ικαρία - τόπος καταγωγής του Γάκη. Αναπτύχθηκε πολύ γρήγορα μεταξύ τους μια σχέση πολύ βαθιά και φιλική. Ήταν πολύ απαιτητικός, γελάσανε πολύ, κάνανε πολύ ωραίες συζητήσεις και έτσι το αποτέλεσμα βγήκε πολύ κοντά στο κείμενο του Μπάρον. 

Η μουσική και ο φωτισμός στο έργο: πώς τα διαχειρίζεσαι σκηνοθετικά;

Ο Κώστας Γάκης, πέρα από σκηνοθέτης και ηθοποιός είναι και μουσικός και στις περισσότερες παραστάσεις είναι ο ίδιος που συνθέτει τη μουσική. Εδώ τον βοήθησε πολύ το κείμενο καθώς του έδινε έναν ρυθμό με τις παύσεις που χρησιμοποίησε αριστοτεχνικά για να δώσει εντάσεις και περισσότερο συναίσθημα στο έργο. Η μουσική εδώ λειτουργεί κυρίως ως συμπληρωματική στην ατμόσφαιρα του έργου. Για να την αποδώσει καλύτερα, μελέτησε τους ήχους από την Εβραïκή κοινότητα της Ρωσίας, την πατρίδα του κυρίου Γκριν. Στην έναρξη κάθε μέρους υπάρχει ένα φωνητικό κομμάτι εμπνευσμένο από αυτούς τους ήχους και είναι σαν τη φωνή της μνήμης μέσα στο έργο. Το μόνο σημείο που δεν είναι μουσικό και είναι μόνο φωνή είναι η στιγμή που ακούγεται η φωνή της κόρης (ακούγεται η βοηθός σκηνοθέτη Νατάσα-Φαίη Κοσμίδου), όταν ο Ρος ανοίγει ένα από τα γράμματα που έστελνε στη μητέρα της. Εκεί «ήθελα να φτάσει στα αυτιά του η φωνή της κόρης σαν καταιγισμός λέξεων».

Άλλο ένα εργαλείο με το οποίο έπαιξε αρκετά στην παράσταση ο Γάκης ηταν ο φωτισμός. Όπως για παράδειγμα, ένα φωτισμένο κενό στον τοίχο που μαρτυρά ότι από εκεί λείπει το κάδρο της Γέτας. Ή όταν ο Ρος επαναφέρει το φως στο σκοτεινό σπίτι του Γκριν, βιδώνοντας τις λάμπες λίγο περισσότερο. Ή όταν αποσύρεται ο Γκριν στο δωμάτιό του γιατί δεν θέλει άλλο να μιλήσει στον Ρος. Ο Γάκης δημιουργεί έτσι διάφορες οάσεις μαγικού φωτισμού, με πιο εντυπωσιακή εκείνη που μας αποκαλύφθηκε όταν ο Ρος τράβηξε απλώς την κουρτίνα της κουζίνας.

 Ο Γιώργος Κωνσταντίνου είναι 100% κύριος Γκριν μόλις πατήσει στη σκηνή και 100% Γιώργος Κωνσταντίνου μόλις βγει από το θέατρο.

Πώς έγινε η επιλογή των ηθοποιών;

Από την αρχή όταν του ανατέθηκε η παράσταση, αμέσως σκέφτηκε για τον ρόλο του κυρίου Γκριν τον Γιώργο Κωνσταντίνου. Και με μεγάλη του χαρά εκείνος δέχτηκε δίχως δεύτερη σκέψη. Από την άλλη, πάντα ήθελε να συνεργαστεί με τον Αποστόλη Τότσικα. Ηταν μαζί στο Εθνικό, γνωρίζονται καλά και θεωρεί ότι για αυτόν τον ρόλο ήταν για εκείνον ιδανικός.

Όσο για τη χημεία τους επί σκηνής, που θα ανακαλύψετε όλοι όταν τους δείτε να παίζουν μαζί, ήταν κάτι που απλώς συνέβη εξ αρχής μαγικά, από όταν ξεκίνησαν τις πρόβες. 

Πώς είναι να δουλεύεις με τον Γιώργο Κωνσταντίνου;

Ο Γιώργος Κωνσταντίνου έχει τεράστια θεατρική πείρα, ωστόσο δεν έχει έπαρση. Άκουγε τις προτάσεις του Κώστα Γάκη και δοκίμαζε ό,τι και αν του πρότεινε, ακόμα και αν του φαινόταν «βλακεία». Και όταν τελικά καθώς προχωρούσε το χτίσιμο της παράστασης, του άρεσε το αποτέλεσμα ομολογούσε: «Αυτή τη βλακεία την κρατάμε».

Ο Κώστας Γάκης μίλησε με δέος για τον θρύλο και τον μέντορα Γιώργο Κωνσταντίνου: «το κομμάτι της εμπειρίας του χυνόταν μέσα στις πρόβες». Μάλιστα τόσο εκείνος όσο και ο Αποστόλης Τότσικας όσο και η βοηθός του Νατάσα- Φαίη Κοσμίδου ένιωσαν τόση ευγνωμοσύνη που συνεργάστηκαν με τον Γιώργο Κωνσταντίνου, που δεν κρατούσε καθόλου αποστάσεις και τους «περιέβαλε με τόση γλύκα». Παράλληλα, ήταν πολύ σημαντική εξ αρχής και η βοήθειά του στη διαχείριση κρίσεων που τις αντιμετωπίζει ήρεμα και στωικά. «Έχει φτάσει τα 90, αλλά θα φτάσει σίγουρα τα 100-110 ακριβώς γιατί υπάρχει το θέατρο, που αποτελεί μια μετάγγιση ζωής σε αυτό το δέντρο που ονομάζεται Γιώργος Κωνσταντίνου». Αυτό που εντυπωσιάζει τον Γάκη είναι ο Γιώργος Κωνσταντίνου είναι 100% κύριος Γκριν μόλις πατήσει στη σκηνή και 100% Γιώργος Κωνσταντίνου μόλις βγει από το θέατρο».

Σχέσεις γονέων-παιδιών: πώς τις διαχειρίζεσαι στο έργο;

Το έργο θίγει έντονα τις σχέσεις γονέων-παιδιών, τα λάθη που ενδέχεται να κάνει ένας γονέας, το πώς τα βιώνει ένα παιδί και τι αντίκτυπο ενδέχεται να έχουν στις ζωές και των δυο πλευρών. Ο Κώστας Γάκης θεωρεί ότι σε κάθε οικογένεια γίνονται σφάλματα. «Γιατί και οι γονείς είναι άνθρωποι και ξαφνικά έρχεται στη ζωή τους ένα πλάσμα και δεν ξέρουν πώς να το διαχειριστούν». Σαφώς κουβαλούν στερεότυπα και αναπαράγουν τις συμπεριφορές των γονέων τους. Ωστόσο, ο σκηνοθέτης δηλώνει αισιόδοξος καθώς βλέπει γύρω του από τους πιο νέους γονείς μια μεταστροφή. Έχουν παρατηρήσει τα λάθη των δικών τους γονέων και προσπαθούν όσο μπορούν να μην τα επαναλάβουν.

Για εκείνον το μεγαλύτερο ζήτημα σε μια οικογένεια είναι η διαχείριση των σιωπών. Τα πράγματα δηλαδή που δεν λέγονται γιατί δεν τολμούν να τα συζητήσουν. Όπως για παράδειγμα συμβαίνει στην παράσταση με τον κύριο Γκριν όταν ο Ρος τού ομολογεί ότι είναι ομοφυλόφιλος. Είναι κάτι που δεν μπορεί να διαχειριστεί και προτιμά τη σιωπή. Ωστόσο ο χρόνος επουλώνει τις καταστάσεις. Γι΄αυτό άλλωστε προς το τέλος της παράστασης τον ρωτά «Εκείνον τον Τζον δεν θα τον πάρεις τηλέφωνο»; 

 Όταν άρχισα να δουλεύω με άτομα με αναπηρία κατάλαβα πόσο φωτεινές προσωπικότητες είναι. Κάνουν το τραύμα, θαύμα που λέμε. 

Εβραïκή θρησκεία vs ομοφυλοφυλία στο «Κάθε Πέμπτη κύριε Γκριν»

«Οι Εβραίοι άντρες δεν είναι φτερά και πούπουλα», δηλώνει ο κύριος Γκριν όταν ο Ρος του ομολογεί πως είναι ομοφυλόφιλος. Στο έργο έχουμε τη συνάντηση ένος σκληροπυρηνικού Εβραίου με έναν ομοφυλόφιλο –που είναι ωστόσο εξίσου Εβραίος. Από τη μια ο κύριος Γκριν τηρεί με τόσο σχολαστική αυστηρότητα το γράμμα της θρησκείας που καταλήγει να στερηθεί την κόρη του και τα εγγόνια του. Όταν μιλά για το Ολοκαύτωμα, υπενθυμίζει σε όλους πόσο υπέφερε αυτός ο λαός και πόσο εγκληματικά και απάνθρωπα αντιμετωπίστηκε. Έτσι μας μεταφέρει με τα λόγια του το συλλογικό τραύμα της κοινότητάς του. Ενοχλεί πολύ τον Κώστα Γάκη αυτή η φονταμενταλιστική εμμονή που δεν αφήνει τον άνθρωπο να ανασάνει. « Τι θεός είναι αυτός που βάζει τέτοια μέγγενη στις ανθρώπινες σχέσεις»; Η εβραïκή θρησκεία είναι άλλωστε ακόμα πιο καταπιεστική από τη χριστιανική.

Από την άλλη, έχουμε έναν Εβραίο ομοφυλόφιλο που δεν νοιάζεται καθόλου για τις ρίζες του. Είναι εντυπωσιακό το πώς δεν αφορά καθόλου τον Ρος το θέμα του Ολοκαυτώματος. Δεν γνωρίζει ούτε την ιστορία της οικογένειάς του ούτε καν την ακριβή καταγωγή του. Το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι ο εαυτός του, η ερωτική του ζωή και πώς θα τον αποδεχθεί ο πατέρας του. Ενώ δεν τον αφορά καθόλου το κομμάτι του πολέμου και του καπιταλισμού που γεννά τον πόλεμο.

«Ωστόσο, χρόνος τα διδάσκει όλα, όπως λέει και ο ο Αισχύλος. Κι έχει πολύ μεγάλη σημασία αυτή τρυφερότητα των πραγμάτων και οι συμφιλίωση που έρχεται με το χρόνο δηλαδή όταν τελειώνει το κομμάτι της προκατάληψης και πάμε επιτέλους να δούμε ο ένας τον άλλον γυμνά, ευθεία αληθινά. Αυτό είναι το μεγαλύτερο δώρο που μπορεί να συμβεί σε μία σχέση».

Ποια είναι η άποψή σου για τη διαφορετικότητα;

«Βρισκόμαστε σε μια εποχή που μας αφορά περισσότερο τι γίνεται πίσω από τις κλειστές πόρτες αλλά δεν μας αφορά η πλατεία». Η διαφορετικότητα σήμερα πηγαίνει περισσότερο στο κομμάτι των ερωτικών επιλογών -που φυσικά πρέπει να πάει- αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Για παράδειγμα στην Ελλάδα κανείς δεν μιλάει για την αναπηρία. «Όταν άρχισα να δουλεύω με άτομα με αναπηρία κατάλαβα πόσο φωτεινές προσωπικότητες είναι. Κάνουν το τραύμα, θαύμα που λέμε». Αυτό έχει να κάνει με το πώς συγκροτήσαμε τις κοινωνίες μας ως ανθρώπινο είδος και έχει να κάνει και με την πολιτική εξουσία. «Κάθε φορά που μιλάμε για ένα ανθρώπινο δικαίωμα πρέπει να κοιτάμε και τη μεγάλη εικόνα και να το συνδέουμε». 

Επίσης αυτό που έχει κάνει μεγάλη εντύπωση στον Κώστα Γάκη είναι ότι νοιαζόμαστε πολλές φορές να τονίσουμε πόσο διαφορετικοί είμαστε και ξεχνάμε να δούμε πόσο ίδιοι είμαστε σε άλλα πράγματα. «Αυτό είναι η ουσία του ατομικισμού που πρέπει να σε διαχωρίσει για να σε ελέγξει». 

Πώς διαχειρίζεσαι τη συγκίνηση στη σκηνοθεσία σου; 

Η πιο σπαραχτική και συγκινητική στιγμή του έργου είναι το ξέσπασμα του Γιώργου Κωνσταντίνου, έπειτα από μια παύση, όπου αναφέρεται στην κόρη του, ομολογώντας: «Ποτέ, ποτέ δεν σταμάτησα να την αγαπάω». Κι όμως είχε χάσει όλη της την ενήλικη ζωή, δεν είχε δει ποτέ τα εγγόνια του επειδή εκείνη αποφάσισε να παντρευτεί κάποιον μη Εβραίο… Εκεί έρχεται άλλωστε και εκείνη η αγκαλιά στο έργο, ίσως η πιο συγκινητική στιγμή της παράστασης. 

«Εκεί οτιδήποτε έχεις καθρεφτίσει ως θεατής στο έργο λύνεται με αυτήν την αγκαλιά». Και ενδεχομένως μπορεί να προκαλέσει και δάκρυα συγκίνησης. 

Αυτό που σημειώνει εδώ ο σκηνοθέτης σε σχέση με τη δική του ματιά στα πράγματα, «το κομμάτι κλαίω μέσα στην αίθουσα έχει να κάνει με τη λύτρωση και όχι με το αδιέξοδο. Έχουμε πήξει στο θέατρο να βλέπουμε βία, αδιέξοδα, δύσκολα πράγματα και μπορεί να κλάψουμε από το άγχος και στο τέλος της παράστασης μπορεί να σκάσουμε πάνω σε τοίχο. Μου αρέσει το κλάμα να είναι κοινοτικό, όπως ήταν στο αρχαίο δράμα. Αυτό είναι σημαντικό για μένα, ότι ο κόσμος βγαίνει κλαίγοντας αλλά με διέξοδο. Υπερασπίζομαι τον χώρο του ανθρώπινου συναιθήματος, με απώτερο σκοπό πάντα στο τέλος να βγαίνει ένας ήλιος». 

Πώς ορίζεις την αγάπη;

«Ο Πλάτωνας έλεγε ότι όλη η ζωή είναι μελέτη θανάτου. Εγώ θα έλεγα ότι όλη η ζωή είναι μια μελέτη αγάπης, αναζητούμε τρόπους για να εμβαθύνουμε σε αυτή». Αν ήταν να βρει έναν ορισμό για την αγάπη, θα έλεγε πως είναι μια τέχνη που έχει ως υλικά της τον ανθρώπινο ψυχισμό αλλά και λογισμό: λογική και συναίσθημα δηλαδή ενυπάρχουν εξίσου στην αγάπη.

Άλλωστε σε αυτήν την κατεύθυνση προσανατολίζεται το βιβλίο του Έριχ Φρομ, που αφού το διάβασε στην εφηβεία του, το έχει πιάσει κατά καιρούς και το ξαναδιαβάζει σε διαφορετικές ηλικίες και κάθε φορά του δίνει διαφορετικά πράγματα. Ο Φρομ τονίζει πάρα πολύ το ζήτημα του δεδομένου. Δεν πρέπει να θεωρούμε ποτέ κάποιον δεδομένο, σε οποιαδήποτε μορφή αγάπης, είτε είναι φιλική, είτε ερωτική είτε ακόμα και συγγενική. Και κάθε σχέση πρέπει να δουλεύεται συνέχεια. Όσο περισσότερο δουλεύεται, τόσο περισσότερο τελειοποίείται και εκλεπτύνεται.

Για τον Κώστα Γάκη, εντέλει η αγάπη είναι σαν ένα άγαλμα. Όσο σκαλίζεις το μάρμαρο, τόσο καλύτερο αποτέλεσμα θα έχεις. 

H διδασκαλία σε 3 δραματικές σχολές και τα σεμινάρια θεάτρου

Διδάσκει σε 3 δραματικές σχολές: Αθηναική Σκηνή, Έκτη Τέχνη και Μοντέρνοι Καιροί. Πάράλληλα όμως κάνει και τα δικά του σεμινάρια, στο θέατρο Καλλιρόης, το καλλιτεχνικό του σπίτι τον τελευταίο χρόνο. Εκεί κάνει ένα σεμινάριο που λέγεται «Τρωάδες από την Παλαιστίνη», συνδέόντας τον τραγικό λόγο με μια σύγχρονη τραγωδία. Το δεύτερο σεμινάριο είναι μια συνεργασία με τον φωτογράφο Κωνσταντίνο Σοφικίτη -που έχει γυρίσει όλον τον κόσμο- με τον τίτλο «Στα χνάρια ενός φωτογράφου». Παίρνουν τις ιστορίες του από τις φυλές του κόσμου και κάνουν μια παράσταση με αυτές τις ιστορίες.  

Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σου;

Πέρα από το «Κάθε Πέμπτη κύριε Γκριν» που συνεχίζεται για δεύτερη χρονιά στο Θέατρο Αργώ, ο Κώστας Γάκης σκηνοθετεί και παίζει και ως ηθοποιός στο «Σούπερ Ατού» (μέχρι 30 Δεκεμβρίου). Είναι μια μουσική κωμωδία στο Vox. Εδώ έφτιαξε μαζί με τον Ζήση Ρούμπο και τον Δημήτρη Μακαλιά μια διαφορετική θεατρική εμπείρία, κάτι σαν βαριετέ, όπου υπάρχει αλληλεπίδραση με το κοινό ενώ ο κόσμος φεύγει «κλαίγοντας από τα γέλια», όπως μου αναφέρει. 

Παράλληλα, αυτό το διάστημα ξεκίνησε τις πρόβες για το νέο του σκηνοθετικό πόνημα, το έργο «Η μητέρα του Σκύλου» του Παύλου Μάτεση, που θα ανέβει από τον Φεβρουάριο στο θέατρο Ακροπόλ. Είναι το αγαπημένο βιβλίο του πατέρα του και ήθελε εδώ και χρόνια να το μεταφέρει στη σκηνή, ενώ τώρα ήρθε μοιραία. «Αποτελεί ένα από τα πιο συγκινητικά βιβλία για το κομμάτι Κατοχή- εμφύλιος- απελευθέρωση και όλη την ιστορία την πονεμένη της ελλάδας μέσα από τα μάτια ενός προσώπου το οποίο είναι χάσει τα λογικά του ουσιαστικά με τα τραύματα εκείνης της εποχής και μεταποιεί όλη την δύσκολη ιστορία της ελλάδας σε ένα παραμύθι θεατρινίστικο γιατί αυτή ήταν και τριτοκλασάτη artista σε μπουλούκια της κακιάς ώρας. Ουσιαστικά εμείς φτιάχνουμε πάνω στη σκηνή ένα θίασο φαντασμάτων που είναι γύρω από αυτό το κεντρικό χαρακτήρα της Ραραούς». Πρωταγωνίστρια η Υρώ Μανέ, ενώ στον 15μελή θίασο συμμετέχουν ανάμεσα σε άλλους ο Λεωνίδας Κακούρης, ο Νίκος Ορφανός, η Φωτεινή Ντεμίρη, ο Σπύρος Μπιμπίλας.