Θοδωρής Αμπαζής: Στο μουσικό θέατρο όλοι συντονίζονται, έχουν κοινή αναπνοή

Η αληθινή ιστορία του πλοίου «Ματαρόα», που μετέφερε 125 νέους Έλληνες διανοούμενους στη Γαλλία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, γίνεται πηγή έμπνευσης για μια σύγχρονη μυθοπλασία, το «Ματαρόα στον ορίζοντα». Λίγο πριν κάνει πρεμιέρα η πρώτη, φιλόδοξη συμπαραγωγή της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ με το Εθνικό Θέατρο, ο Θοδωρής Αμπαζής, που συν-έγραψε με τον Νίκο Κυπουργό τη μουσική του έργου και υπογράφει τη σκηνοθεσία, μιλά στην Athens Voice για τα ιστορικά γεγονότα και τη σχέση τους με το σήμερα και για τους ακίνητους ταξιδιώτες που περιμένουν ένα νέο Ματαρόα να τους πάει μακριά….

Πώς γεννήθηκε η ιδέα του Ματαρόα στον ορίζοντα;
Η Ελίτα Κουνάδη και ο Νίκος Κυπουργός, είχαν παλιότερα κάνει έρευνα για το Ματαρόα, με συναντήσεις και συνεντεύξεις στην Ελλάδα και στη Γαλλία, η οποία μάλιστα είχε χρηματοδοτηθεί από το Γαλλικό Ινστιτούτο. Με βάση αυτό το υλικό, μου πρότειναν να κάνουμε μια παράσταση. Καθώς όμως εγώ δεν ασχολούμαι με το θέατρο-ντοκουμέντο, ούτε με ενδιέφερε να εικονογραφήσω μια εποχή, ζήτησα από την Έλσα Αδριανού να εμπνευστεί από το υλικό τους και να γράψει ένα καινούργιο έργο σε μορφή λιμπρέτου. Ο στόχος μου ήταν ένα μουσικό θέατρο, αλλά με μια… παγκόσμια πρωτοτυπία. Να έχουμε δύο συνθέτες που γράφουν μαζί μουσική!

Αλήθεια, πώς μπορούν δύο συνθέτες να «μοιράζονται» ένα έργο;
Κατ’ αρχάς με τον Νίκο Κυπουργό είμαστε πολύ καλοί φίλοι και συνεργάτες από παλιά -έχω σκηνοθετήσει πολλές δουλειές του ενώ πρόσφατα τον κάλεσα να γράψει μουσική στον Κατά φαντασία ασθενή που σκηνοθέτησα για το ΚΘΒΕ και ήταν η πρώτη φορά που έκανα παράσταση χωρίς να υπογράφω και τη μουσική. Έχουμε λοιπόν βρει ένα τρόπο να συνυπάρχουμε, μας αρέσει αυτή η συνδιαλλαγή. Ξέρετε, διδάσκω πολλά χρόνια σε δραματικές σχολές και πάντα λέω ότι το θέατρο είναι η τέχνη της αποδοχής. Για να μπορέσεις να υπάρξεις στη σκηνή πρέπει όχι μόνο να αποδέχεσαι τον άλλο αλλά και να τον αποζητάς. Μοναξιά σε αυτή τη δουλειά δεν υπάρχει, σε αντίθεση με τη κλασική σύνθεση που είναι μια μοναχική ιστορία. Αυτό λοιπόν που πιστεύω για το θέατρο, έγινε και με τη μουσική του Ματαρόα στον ορίζοντα. Το ότι δύο δημιουργοί δε, με τόσα χρόνια καριέρας πίσω τους, μπορούν να συνυπάρξουν χωρίς φόβο, νομίζω είναι μάθημα για τις επόμενες γενιές.

Πρακτικά όμως πώς γίνεται;
Επειδή στη δουλειά που κάνω έχω τον απόλυτο έλεγχο των πάντων-στο μουσικό θέατρο, οι χειρονομίες, το κείμενο, οι συλλαβές, ο φωτισμός, όλα είναι ένα κομμάτι μιας μεγάλης σκηνικής παρτιτούρας-προφανώς δεν είναι εφικτό να παρεισφρήσει κάποιος και να πει ιδέες. Ο Νίκος όμως μου έδινε πρωτογενές υλικό, μουσικές τις οποίες μετά «μεταβόλιζα» σε δικό μου υλικό και τούμπαλιν. Έδινα υλικό στον Νίκο, το επεξεργαζόταν εκείνος με τον δικό του τρόπο, μου το ξαναέστελνε και σιγά σιγά γινόταν μέρος της μεγάλης δομής. Μια οργανική συνδιαλλαγή από κάτω προς τα πάνω.

Το κείμενο της Έλσας Αδριανού προηγήθηκε της μουσικής;
Δουλέψαμε πολλούς μήνες με το κείμενο. Το συζητήσαμε με την Έλσα και την ομάδα μας, το πειράξαμε, το αλλάξαμε όπου χρειαζόταν να προστεθεί ένας στίχος, να αλλάξει ο ρυθμός ή να μπει μια φωνή. Ο λόγος, το τραγούδι, η κίνηση, η χορογραφία, όλα είναι οργανωμένα μέσα στο μουσικό υλικό, μέχρι την παραμικρή λεπτομέρεια. Το Ματαρόα στον ορίζοντα είναι ένα καθαρό θέατρο συνόλου. Για να πετύχει αυτό το είδος, έτσι όπως το αντιλαμβάνομαι στα 30 χρόνια που το υπηρετώ, χρειάζεται αφοσίωση, απόλυτη πίστη, τρομερή δουλειά και ερμηνευτές με πάρα πολλά εργαλεία: Πρέπει να έχουν μουσικές γνώσεις, φωνητική δεξιότητα, υποκριτική δύναμη και συγχρόνως απίστευτη αυστηρότητα και επαγγελματισμό σε ό,τι κάνουν. Λίγο να ξεφύγει κάποιος, διαλύονται τα πάντα. Στο μουσικό θέατρο όλοι βρίσκονται σε συνεχή επικοινωνία μεταξύ τους, συντονίζονται, έχουν κοινή αναπνοή. Για μένα, αυτό είναι το πιο πολιτικό κομμάτι του έργου.

Στο Ματαρόα στον ορίζοντα πώς συνδέεται το χθες με το σήμερα;
Η Έλσα Αδριανού πριν αρχίσει να γράφει το λιμπρέτο, μίλησε με τον Μάνο Ζαχαρία, τον μοναδικό πλέον εν ζωή επιβάτη του θρυλικού Ματαρόα-ο οποίος, ελπίζουμε, να είναι κοντά μας στην πρεμιέρα- και η συνάντηση αυτή την επηρέασε έντονα. Ενώ οι υπόλοιποι έμειναν στη Γαλλία όπου και διέπρεψαν, ο Μάνος Ζαχαρίας επέστρεψε στην Ελλάδα για να αγωνιστεί, εξορίστηκε στην Ανατολική Ευρώπη, σπούδασε στην Ακαδημία Κινηματογράφου της Μόσχας και από εκεί ξεκίνησε η λαμπρή πορεία του ως κινηματογραφιστής. Η Έλσα όμως επ’ ουδενί δεν ήθελε να περιγράψει γεγονότα που συνέβησαν το 1945. Έγραψε μια καινούργια ιστορία. Το Ματαρόα στον ορίζοντα είναι ένα έργο που διαδραματίζεται σήμερα. Οι ήρωες του έργου, στέκονται στην προβλήτα ενός λιμανιού και περιμένουν ένα νέο Ματαρόα να τους ταξιδέψει μακριά από τη ζοφερή πραγματικότητα. Θα έρθει το πλοίο; Κι αν έρθει, πού θα με πάει; Γνωρίζουν την ιστορία του θρυλικού Ματαρόα- μπορεί και να προσπαθούν να εμπνευστούν από αυτήν. Βρίσκονται όμως σε αδιέξοδο. Γύρω τους, μια θάλασσα από διάφανα σημαιάκια…

Που με τις αιχμές τους δημιουργούν αίσθημα φόβου και απώθησης…
Όντως. Είναι σαν αγκάθια. Η θάλασσά μας πια όμως δεν είναι για να κολυμπήσεις. Είναι γεμάτη ενοχές, ματαιωμένες προσδοκίες, πτώματα …Και οι σημαίες δεν έχουν χρώμα, αφού δεν υπάρχει πια κοινό σημαινόμενο.

Τι έχει ωθήσει αυτούς τους ανθρώπους να σταθούν στην προβλήτα;
Το ίδιο που ωθεί κι εμάς να πούμε, αχ να μπορούσα να φύγω τώρα… χωρίς να ξέρουμε πια πού να πάμε. Το πρόβλημα δεν είναι τι μας γεννά την επιθυμία να κινηθούμε αλλά το ότι δεν έχουμε στόχο. Η πνευματική ελίτ που έφυγε το 1945 για να γλιτώσει από την τρομοκρατία και τον εμφύλιο που ακολούθησε, είχε έναν ορίζοντα. Ήταν νέα παιδιά που έβλεπαν μια Γαλλία έτοιμη να δεχτεί νέες επαναστατικές ιδέες, νέα αισθητική. Οι ταξιδιώτες της προβλήτας είναι ακίνητοι, εγκλωβισμένοι, χωρίς ορίζοντα. Δεν είναι άνθρωποι που παίρνουν στιβαρές αποφάσεις. Περιμένουν το δικό τους Ματαρόα που θα τους σώσει από την αδράνειά τους.

Τι γίνεται στο τέλος; Ανεβαίνουν στο πλοίο;
Πριν το τέλος, που δεν θα το αποκαλύψω, έρχεται, σαν από μηχανής θεός, ένας αυθεντικός επιβάτης του παλιού Ματαρόα -τον ερμηνεύει ο Μανώλης Μαυροματάκης που κατά κάποιο τρόπο αντιπροσωπεύει τον Μάνο Ζαχαρία- και τους βάζει μπροστά στις ευθύνες τους… Είναι η Ιστορία που όσο και να την αποσιωπήσουμε, όσο και να την ξεχνάμε, αυτή βρίσκει τον τρόπο να εμφανιστεί μπροστά μας και να αναμετρηθεί με το Τώρα. Πράγματι τους επηρεάζει ως ένα βαθμό, όχι όμως όσο θα ήθελε ή θα περίμενε. Οι ταξιδιώτες αυτοί, είναι άνθρωποι ανέτοιμοι, ανέμπνευστοι, αμόρφωτοι, καθόλου ήρωες. Ο καθένας στον μικρόκοσμό του. Παρόλα αυτά, ανεβαίνουν στο νέο Ματαρόα-ή μήπως όχι; - και στην προβλήτα μένει ένας επιβάτης και η Ιστορία, αυτή τη φορά για να αναμετρηθεί με τον εαυτό της…

Θα χαρακτηρίζατε την ατμόσφαιρα που δημιουργεί το Ματαρόα στον ορίζοντα δυστοπική;
Το Ματαρόα στον ορίζοντα είναι ένα εξαιρετικά πυκνό σε έννοιες ποιητικό κείμενο, μια αλληγορία. Θέτει σημαντικά ερωτήματα κυρίως πάνω στην έλλειψη προοπτικής, στο θάνατο της προσδοκίας σε ένα λαό και γενικά στον κόσμο. Στον θεατή εναπόκειται τι αναγωγές θα κάνει κι αν θα πάρει την απόφαση να μετακινηθεί, κάνοντας έστω και ένα βήμα -μπροστά, πίσω, δεν έχει σημασία. Ωστόσο, ενώ το τοπίο μοιάζει δυστοπικό, η παράσταση αφήνει περιθώρια αισιοδοξίας, έχει χιούμορ και φυσικά η μουσική της παίζει καταλυτικό ρόλο. Η μουσική είναι δραματουργία, μέρος μιας ολόκληρης αφήγησης. Ανοίγει την προοπτική της σκέψης και του βλέμματος, σε αφήνει να ελευθερώσεις το μυαλό σου…