Είδα το Festen του Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου

Ας είναι καλά ο αγαπημένος μου φίλος, Πάνος, που μου θύμισε ότι μαζί είχαμε δει την παράσταση «Festen» στο θέατρο Θησείον, σε σκηνοθεσία της Αλίκης Knutsen Δανέζη. Ήταν το 2006 και η παράσταση μας είχε σημαδέψει μετωπικά. Η βία, η καλά κρυμμένη βία στις κρεβατοκάμαρες των σπιτιών και στις μπανιέρες, η συγκάλυψη μεταξύ των μελών της οικογένειας. Τα μυστικά, τα «πού τα θυμήθηκες τώρα όλα αυτά». Ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης και ο Γιάννης Στάνκογλου ήταν τα δύο αδέρφια που ξεσκίζονταν επί σκηνής μπροστά στον αυτοκράτορα-πατέρα, Αλέξανδρο Μυλωνά. Άμαθα τα μάτια, τα αυτιά κι ο νους στη βαρβαρότητα του Βορρά που ακτινογραφούσε ο Τόμας Βίντερμπεργκ και οι υπόλοιποι του Δόγματος 95. Ταινίες που ήταν στην κατηγορία «σινεφίλ» στα βίντεο κλαμπ και πολύ μακριά από την αγία ελληνική οικογένεια.

Κοιμόμασταν ύπνο μακάριο καθώς η ενδοοικογενειακή βία θεριεύει, αλλά όπως πάντα η οικογένεια κερδίζει. Κατευθυνόμαστε προς το θέατρο Άλμα, όπου και θα παρακολουθήσουμε την πρώτη πρόβα με κοινό στη φιλόδοξη μεταφορά του «Festen» από τον Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλο.

Στο σημείωμά του ο σκηνοθέτης αναφέρει: «Το 1998, έναν χρόνο μετά την ενηλικίωσή μου, είδα στον κινηματογράφο το “Festen”. Την πρώτη ουσιαστική και καθοριστική ταινία του καλλιτεχνικού κινήματος “Dogma”, σε σκηνοθεσία του Τόμας Βίντεμπεργκ. Σοκαρισμένος παρακολούθησα την καινούργια αυτή αφήγηση, καθώς ο σκηνοθέτης, με τον τρόπο που επέλεξε να κινηματογραφήσει, θέλησε να μας εμπλέξει τόσο πολύ στην ιστορία ώστε να μη νιώθουμε πως παρακολουθούμε μία ταινία, αλλά τα σχεδόν αμοντάριστα ντοκουμέντα μιας πραγματικής οικογενειακής ιστορίας. Ό,τι πιο κοντινό στο να ήμασταν αληθινά παρόντες στη γιορτή. Ένιωσα άβολα. Με τάραξε. Και το θέμα και ο καινούργιος τρόπος. Το τακτοποίησα κάπου μέσα μου και δεν επανήλθα για χρόνια. 26 χρόνια. Μέσα σε αυτά τα χρόνια, ασχολούμενος κυρίως με το θέατρο, μία βασική σκέψη εδραιώθηκε μέσα μου. Το θέατρο δεν είναι ένας χώρος που λέμε ιστορίες. Ο κινηματογράφος μπορεί να το κάνει καλύτερα από εμάς. Το θέατρο είναι ένας τόπος “κοινωνίας”. Όλοι μαζί, θεατές και ερμηνευτές, μαζευόμαστε στον ίδιο χώρο και μέσα από τη δημόσια μαρτυρία τού τραύματος γνωρίζουμε καλύτερα τον εαυτό μας. Και ίσως κάνουμε και ένα βήμα πιο κοντά σε αυτόν».

Στην ειδησεογραφία κυριαρχεί η είδηση μιας κοπέλας που «έτυχε» να βρίσκεται δίπλα σε πέντε φόνους – μαυρίζει η ψυχή σου που το σκέφτεσαι. Μοιάζει σαν να μην έχουμε άλλη αντοχή στη μαυρίλα και την απανθρωπιά των ανθρώπων. Την περασμένη Παρασκευή περνάμε τη μεγάλη γυάλινη πόρτα του θεάτρου Άλμα, χωρίς να ξέρουμε ότι η παράσταση υπερβαίνει τη σκηνή, ξεχύνεται από τη θεατρική αίθουσα, γινόμαστε μέρος της. Η Πία, ένα από τα μέλη του προσωπικού, ισιώνει έναν πίνακα πίσω μου, ισιώνει το καπέλο του πορτατίφ. Ο Οδυσσέας πηγαινοέρχεται, μειδιά, ελέγχει. Να του μιλήσω ή όχι; Δεν ξέρεις αν αυτό που ζεις είναι μέρος της παράστασης ή μέρος της πρόβας. Πλοκή ή αναμονή;

Οι Pet Shop Boys στη ηχεία, έπειτα New Order. Ένα αυτοκίνητο καταφθάνει στη δυστοπική οδό και βλέπουμε τον Αναστάση Λαουλάκο και τη Μαριάννα Πουρέγκα. Εκείνος αγκαλιάζεται με τον μεγάλο αδερφό Προμηθέα Αλειφερόπουλο, έπειτα έρχεται η αδερφή τους Ελένε, η Ιωάννα Κολλιοπούλου. Γελάνε. «Είναι 2 πουτάνες σ’ ένα τρένο». Από τις σκάλες κατεβαίνει η βασιλομήτωρ, Ναταλία Τσαλίκη κι έπειτα ο εορτάζων Γιώργος Ζιόβας. Είναι μεγάλη η γιορτή, για τα 60στά του γενέθλια είμαστε εδώ, θεατές και καλεσμένοι. Από οθόνες βλέπουμε τι συμβαίνει στα δωμάτια. Χορεύουμε, αλλάζουμε ρόλους, είμαστε ο παππούς και οι συγγενείς. Ο τελετάρχης, Γιάννης Καπελέρης, μας προσκαλεί να ανέβουμε στη σάλα, να καθίσουμε στις θέσεις μας: μέλη της οικογένειας, στενοί συγγενείς, συγγενείς και φίλοι.

Οα, οα και το πάρτι ξεκινά. Στο σομόν σκηνικό, η χαρά είναι άγρια και στις πτυχώσεις των τραπεζομάντηλων φωλιάζουν μυστικά και τραύματα ανείπωτα και θαμμένα. Ένα τυπικό οικογενειακό τραπέζι. Είναι όλοι αβροί μέχρι ένας να απασφαλίσει και τότε γινόμαστε όλοι 5 ετών και έτοιμοι να γίνουμε κομμάτια για ένα παιδικό παιχνίδι που δεν υπάρχει πια. Στο «Festen», η δράση είναι βαλλιστική. Τα λόγια βαριά. Οι αλήθειες αμόνια που κάθονται στον λαιμό. Η πρόποση γίνεται αποκάλυψη, το γράμμα δεν χωράει πολλαπλές μεταφράσεις. Ποτήρια σπάνε, το τραύμα καταλαμβάνει τη σκηνή.

Στο κέντρο είσαι εσύ. Είσαι έτοιμος να σηκωθείς να αγκαλιάσεις τα παιδιά που συντρίβονται, να χαϊδέψεις τον συγκλονιστικό Προμηθέα, ενώ παρακολουθείς αυτό το κτηνώδες τρίγωνο θύτη – θυμάτων – μαρτύρων, που δεν είναι όμως τόσο απλό. Είναι ο πατέρας, η μάνα, η δυναμική τους, τα αδέρφια που είναι παρόντα κι εκείνη που έφυγε. Είναι κρυστάλλινοι χαρακτήρες με μελανά στίγματα που μπροστά μας ζητούν δικαίωση. Ο κυκλωτικός χορός μέσα στο θέατρο με πνίγει. Το πάρτι τελειώνει. Ο τελετάρχης μας ζητά να φύγουμε.

Η δράση συνεχίζεται ξανά στο φουαγιέ. Εκεί ολοκληρώνεται κι εσύ, θεατής και λαθρακουστής, παρακολουθείς την οικογένεια να διαλύεται. Πάνω στις σκάλες, έξω από τη μεγάλη γυάλινη πόρτα. Θα μπορούσε να συμβεί και σε σένα. Συμβαίνει στον γείτονά σου. Σιωπάς, γυρνάς πλευρό. Είναι δύσκολο το εγχείρημα, το πώς θα ανέβει και θα κατέβει τόσος κόσμος, πώς θα τιθασεύσεις το κοινό. Πρόκειται για μια εμπειρία που ξεπερνά το θέαμα και γίνεται βίωμα. «Κανείς δεν παρακολουθεί κανέναν. Όλοι μαζί ζούμε την ιστορία απ’ την αρχή μέχρι το τέλος. Μία παράσταση με καλεσμένους στην γιορτή και όχι με θεατές. Μία παράσταση που μας κάνει τους μάρτυρες που χρειάζεται ο Κρίστιαν. Που χωρίς την δική μας μαρτυρία δεν έχει νόημα να ειπωθεί η ιστορία. Το μόνο που θα χρειαστεί να αποφασίσει ο καλεσμένος μας πριν έρθει στην γιορτή, είναι αν θα αποτελέσει μέλος της οικογένειας ή στενός φίλος και θα καθίσει μαζί της στο τραπέζι, αν θα καθίσει δίπλα ή αν θα πάρει μέρος στη γιορτή από κάποια απόσταση. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να είναι έτοιμος να εμπλακεί προσωπικά», όπως σημειώνει και ο σκηνοθέτης.