Τρεις γυναίκες: Η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, η Λουκία Μιχαλοπούλου και η Ρένη Πιττακή μιλούν για την πρωτοποριακή παράσταση του Ρόμπερτ Ουίλσον στο Ολύμπια
Πώς είναι να μπαίνει ένας ηθοποιός στο θεατρικό σύμπαν του Ρόμπερτ Ουίλσον; Πού πηγαίνει ο νεότερος εαυτός μας καθώς μεγαλώνουμε; Τι συναισθήματα προκαλεί ο αναστοχασμός του κύκλου της ζωής; Στο έργο «Τρεις γυναίκες», που ανεβαίνει στο Ολύμπια Δημοτικό Μουσικό Θέατρο «Μαρία Κάλλας», ο διεθνούς φήμης Αμερικανός σκηνοθέτης Ρόμπερτ Ουίλσον συνεργάζεται με τις σπουδαίες Ελληνίδες ηθοποιούς Ρένη Πιττακή, Καρυοφυλλιά Καραμπέτη και Λουκία Μιχαλοπούλου και αναδεικνύει τις αντανακλάσεις του χρόνου και τη σχέση με τον εαυτό και τη θνητότητα, ακολουθώντας την αλληλεπίδραση τριών γυναικών σε διαφορετικές φάσεις ζωής. Ζητήσαμε από τις τρεις πρωταγωνίστριες να μας απαντήσουν σε μερικά κοινά ερωτήματα και να μας βάλουν στο πνεύμα της σκηνοθεσίας και του έργου.
1. Πώς είναι να συνεργάζεστε με τον Ρόμπερτ Ουίλσον;
2. Ο Ουίλσον, με τη χαρακτηριστική φορμαλιστική του ματιά και την ιδιαίτερη αισθητική του, σκηνοθετεί, όπως έχει πει ο ίδιος, το έργο «όχι νατουραλιστικά και ψυχολογικά, αλλά με τον τρόπο του παραλόγου, πιο σουρεαλιστικά». Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση αυτής της προσέγγισης για σας ως ηθοποιό; Πώς επηρέασε τη δική σας ερμηνεία;
3. Η ουσία του έργου περιστρέφεται γύρω από τα θεμελιακά ερωτήματα του εαυτού, της γήρανσης και της θνητότητας. Βλέπουμε πώς μια γυναίκα αναμετράται με τον χρόνο, τα λάθη, τις επιλογές και το αναπόφευκτο τέλος της ζωής της. Τι συναισθήματα σας προκαλεί αυτή η θεματική, τόσο ως ηθοποιό όσο και ως γυναίκα;
4. Υπήρχε κάποιο καλλιτεχνικό ή συναισθηματικό εμπόδιο που αντιμετωπίσατε παίζοντας σε αυτή την παράσταση;
5. Το έργο είναι ένας αναστοχασμός για τον κύκλο της ζωής. Σας επηρέασε σε προσωπικό επίπεδο; Έχει αλλάξει η οπτική σας για αυτά τα θέματα μετά την εμπειρία σας με αυτό;
6. Υπάρχει κάποιο σημείο του έργου που σας άγγιξε ιδιαίτερα;
7. Αν μπορούσατε να συνοψίσετε το κύριο μήνυμα του έργου σε μία πρόταση, ποιο θα ήταν αυτό;
Καρυοφυλλιά Καραμπέτη
Ο Μπομπ Ουίλσον είναι ένας σπουδαίος καλλιτέχνης, εμμονικός με την τελειότητα σε κάθε λεπτομέρεια. Στην πρόβα είναι ακούραστος. Δουλεύει άπειρες ώρες και απαιτεί από τους συνεργάτες του την ίδια αφοσίωση, καθώς και απόλυτη ησυχία, γιατί η παραμικρή κίνηση,ακόμα κι ένας ελάχιστος ψίθυρος, τον αποσπά από τη συγκέντρωσή του. Είναι μεν εξαντλητικό για έναν ηθοποιό να δουλεύει μαζί του –πρέπει να στέκεσαι ώρες όρθιος κι ακίνητος μέχρι να πετύχει τον ιδανικό φωτισμό, πονάει όλο σου το σώμα και πρέπει να επιστρατεύσεις όλα τα αποθέματα των αντοχών σου–, δουλεύοντας όμως μέσα σ’ αυτό το μοναδικό σύμπαν που δημιουργεί, η μαγεία διαποτίζει κάθε σου κύτταρο και θέλεις να δώσεις κι εσύ τον καλύτερό σου εαυτό. Και βέβαια διδάσκεσαι συνεχώς από την ανεξάντλητη σοφία του και την απίστευτη αισθητική του. Σπουδαία εμπειρία.
Κληθήκαμε και οι τρεις μας να διατηρούμε συνεχώς την τέλεια ισορροπία ανάμεσα στη φόρμα και στην εσωτερικότητα. Να υπηρετούμε τον πιο ακραίο φορμαλισμό χωρίς να γινόμαστε καρικατούρες. Να αρθούμε στις απαιτήσεις μιας πνευματικότητας υψηλής, που φωτίζει την υπαρξιακή διάσταση του έργου και αγγίζει τα όρια του μεταφυσικού. Η καθεμιά μας προσπάθησε να είναι ένα σώμα και μια φωνή που χρησιμοποιούν ως εργαλεία την ειρωνεία, το παράξενο και το γκροτέσκο, αλλά γίνονται παράλληλα φορείς φιλοσοφικών μηνυμάτων και μεγάλης οντολογικής συγκίνησης.
Προσωπικά δεν στέκομαι στην έννοια του φύλου. Ποτέ δεν σκεφτόμουν τη ζωή και τον εαυτό μου μέσα από το πρίσμα της γυναίκας, αλλά μέσα από το πρίσμα του ανθρώπου. Το έργο χρησιμοποιεί στον τίτλο του τη λέξη «γυναίκες», αλλά αφορά όλους τους ανθρώπους. Το πέρασμα του χρόνου με απασχολούσε πάντα ως ένας συνεχής αποχαιρετισμός στο τώρα της κάθε στιγμής που πεθαίνει πριν καν προλάβει να υπάρξει. Ο βασικός άξονας γύρω από τον οποίο περιστρεφόταν η ζωή και η τέχνη μου ως ηθοποιού ήταν η οδύνη και το ανεξήγητο της ύπαρξης. Αυτό το έργο εμπεριέχει όλες τις υπαρξιακές θεματικές και σε φέρνει μπροστά στον μεγαλύτερο όλεθρο απ’ όλους, στη μοιραία κατάληξη, που δεν μπορείς ούτε να την ορίσεις ούτε να την αποφύγεις, και σου επιβάλλεται ανεξάρτητα από τη βούληση ή τον τρόμο σου. Το κάνει όμως με έναν τρόπο που εμφορείται από τη συμφιλίωση, αν μπορεί να υπάρξει ποτέ ένα τέτοιο αίσθημα ως προς την ανυπαρξία. Σου δημιουργεί τη γλυκόπικρη και ειρωνική συνειδητοποίηση ότι έτσι κι αλλιώς τα πάντα τελειώνουν και ίσως τελικά αυτό δεν είναι και τόσο δραματικό. Αντιλαμβάνεσαι τη γελοιότητα της ύπαρξης και προσπαθείς να αποδεχτείς τη θνητότητά σου ως κάτι που θα μπορούσε να είναι τόσο απλό όσο το τέλος μιας παράστασης. Και που μπορεί να έχει μια διάσταση που ο φόβος σου δεν σου επιτρέπει να την αντιληφθείς. Ότι μέσα σ’ όλο αυτό το σκοτάδι του γήρατος και του θανάτου μπορεί να εμπεριέχεται ένα είδος αγαλλίασης. Κι έτσι φεύγω συνήθως από την παράσταση πιο ελαφριά, κάπως σαν να προετοιμάζομαι για το τέλος με ένα αίσθημα συγκατάβασης και αποδοχής, που δεν το είχα νιώσει ποτέ μέχρι τώρα.
Το να ξεχνάς τον σωματικό σου πόνο και να τον μετουσιώνεις σε δημιουργική έκφραση.
Νομίζω ότι το έργο και η ζωή μου αυτή τη στιγμή συναντιούνται με έναν τρόπο που μοιάζει σαν ένα αναγκαίο μεταφυσικό μάθημα που πρέπει να πάρω. Υπήρξαν κατά καιρούς στη μακρόχρονη πορεία μου αρκετές συμπτώσεις ρόλων και βιωματικών καταστάσεων, πράγμα που μου έδινε την εντύπωση ότι κάποιοι ρόλοι ήταν σαν είχαν τον στόχο να με προετοιμάσουν για κάτι ή να με βοηθήσουν σε κάτι. Αντιλαμβάνομαι ωριμάζοντας ότι οι συμβιβασμοί, οι αδυναμίες και τα λάθη είναι αναπόφευκτα στο μεγάλο μας ταξίδι μέσα από τους καιρούς και τις ηλικίες. Πάντα ήθελα να είμαι η «κυρία Άψογη», όπως ειρωνεύεται γλυκά ο ρόλος μου, η Βήτα, τη νεότερη εκδοχή του εαυτού της. Τώρα ξέρω ότι τέτοιο πράγμα δεν μπορεί να υπάρξει. Και προσπαθώ να τα βλέπω όλα με μεγαλύτερη στωικότητα και συγκατάβαση, σαν να συμπαθώ περισσότερο την αδύναμη διάσταση του ανθρώπου και να αποδέχομαι την ήττα και τους συμβιβασμούς του, κι αυτό τον κάνει στα μάτια μου πιο ευάλωτο και πιο ανθρώπινο.
Στην παράσταση, ιδίως προς το τέλος της, βλέπω τη Λουκία, τη Γάμα, ως το κορίτσι που υπήρξα κάποτε, και φαντάζομαι τη Ρένη, την Άλφα, ως αυτό που θα γίνω, αν έχω την τύχη να μου χαριστεί η ευκαιρία να φτάσω έστω και κοντά στην ηλικία της. Το πρώτο είναι ευκολότερο και πιο αγαπησιάρικο, γιατί είναι γνώριμο, βιωμένο και συγκινητικό. Το δεύτερο είναι δύσκολο, έχει κάτι το άγνωστο που σε τρομάζει και που σχεδόν το αποστρέφεσαι, ακριβώς όπως η νεότερη Γάμα νιώθει για τις μεγαλύτερες εκδοχές της, τη Βήτα και την Άλφα, που της έχουν κλέψει την αθωότητα και τον ιδεαλισμό της. Πάντως σ’ αυτή μου την εποχή νιώθω ευγνώμων για κάθε στιγμή, για κάθε ανάσα, για κάθε κλεφτή ματιά στην ομορφιά και στο μεγαλείο της ύπαρξης, παρά την αγωνία και τον τρόμο.
Τα τελευταία λόγια της Άλφα, που κλείνουν και το έργο. «Αυτή είναι η πιο ευτυχισμένη στιγμή. Όταν όλα έχουν τελειώσει. Όταν σταματάμε. Όταν μπορούμε να σταματήσουμε».
Μια φράση που λέω εγώ ως Βήτα για τη Γάμα: «Θέλει να μάθει πώς άλλαξε. Θέλει να μάθει πώς έγινε εγώ. Μετά θα θέλει να μάθει πώς εγώ έγινα αυτή», εννοώντας την Άλφα.
Ένα πολύ μεγάλο δώρο, ειδικά σε μια εποχή που η αισθητική και η πνευματικότητα περνούν βαθιά κρίση. Είναι τρομερό και τόσο σπάνιο να βλέπεις έναν άνθρωπο να δουλεύει με τέτοιο πάθος και όρεξη. Είναι ένα τεράστιο μάθημα. Όπως επίσης και το να βρίσκομαι με τη Ρένη και την Καρυοφυλλιά, που, πέρα από υπέροχες θεατρίνες, είναι και υποδείγματα δοτικότητας, ανοιχτές και έτοιμες για όλα.
Ο τρόπος δουλειάς είναι εντελώς πρωτόγνωρος. Απαιτεί πολύ βαθιά και ενσυνείδητη σύνδεση με το έργο για να μπορεί αυτή η φόρμα να έχει ζωή. Τα ερεθίσματα που μας έδινε ήταν τόσο πολλά και κάθε φορά από άλλη αφετηρία. «Να ακούμε με τα μάτια και να βλέπουμε με τα αυτιά» είναι από τις πιο αγαπημένες μου παρατηρήσεις του. Και ενώ οι πρόβες είναι τρομερά απαιτητικές και πραγματικά δεν ξέρεις κάποιες στιγμές αν θα αντέξεις... μας λέει «Have fun» – και το εννοεί!
Το θέατρο είναι ένας τόπος που έχει τη μαγική ιδιότητα να διαστέλλει και να συστέλλει τον χρόνο. Υπάρχουν φορές που ο φόβος του τέλους αποκτά στη σκηνή μια άλλη διάσταση, μεταφυσική. Το έργο και η παράσταση, ενώ αναμετρώνται με πολύ σκοτεινές περιοχές, έχουν κάτι φωτεινό. Ο χρόνος που περνάει θα πρέπει να μας τροφοδοτεί με δύναμη. Το τέλος είναι αναπόφευκτο, αλλά δεν το γνωρίζουμε, οπότε το τώρα έχει μια δύναμη, που το έργο την προτείνει.
Να είμαι βαθιά ειλικρινής μέσα σε μια τόσο αυστηρή φόρμα, να μη φοβηθώ να φοβηθώ. Είναι μεγάλη τύχη να αναμετράται κάνεις με ένα καινούριο είδος, τρόπο... Θέλει τόλμη και πίστη, γιατί είναι πολύ απαιτητικό.
Η κάθε παράσταση με φέρνει αντιμέτωπη με τέτοια θέματα. Το βασικότερο: τι θέατρο θέλω να κάνω. Μεγαλώνοντας, τα όρια του δρόμου που με ενδιαφέρει στενεύουν, και πολλές φορές αναγκαζόμαστε να ανοίξουμε αυτά τα όρια, για πρακτικούς ίσως λόγους, αλλά πια το κόστος μέσα μου είναι μεγάλο.
Στη δεύτερη πράξη, εκεί όπου ξεκαθαρίζει εντελώς ότι αυτές οι γυναίκες είναι το ίδιο πρόσωπο... είναι πολύ ισχυρό αυτό, τόσο από το έργο όσο και από τη παράσταση. Τα νήματα που συνδέουν τον χρόνο... το τότε, το τώρα, το μετά...
Το τώρα, αυτή είναι η πιο ευτυχισμένη στιγμή ή θα πρέπει να το μετατρέπουμε στην πιο ευτυχισμένη στιγμή...
Πού να το φανταστώ εκείνο το βράδυ του ’80 στο στάδιο των Δελφών, όπου παίχτηκε η σπουδαία παράσταση του προσκεκλημένου από τον Θόδωρο Τερζόπουλο Μπομπ Ουίλσον «Το βλέμμα του κουφού» μπροστά σε λίγους θεατές ότι θα ’ρχόταν η στιγμή μιας συνάντησης μαζί του... Να λοιπόν μια απρόσμενη περιπέτεια, ένας άλλος δρόμος στο θεατρικό παιχνίδι, κάτι διαφορετικό από τις μέχρι σήμερα συνεργασίες, ένα αληθινό ρίσκο!
Το αρχικό ξάφνιασμα –γιατί είναι άλλο να έχεις ακούσει για τον τρόπο που δουλεύει και άλλο να το ζεις– ακολούθησε η προσπάθεια να ανταποκριθούμε στις απαιτήσεις της πρόβας. Ποιας πρόβας δηλαδή... Βουτιά από την πρώτη στιγμή! Παράσταση! Όλοι παρόντες: τεχνικοί, συντελεστές, ηθοποιοί. Φωτισμοί, προσομοίωση σκηνικών, κοστουμιών, μακιγιάζ, κινήσεις, κείμενο, ήχοι, μουσική... πολλές ώρες δουλειάς, όπου χρειαζόταν σωματική και πνευματική ετοιμότητα ανά πάσα στιγμή, αντοχή και χιούμορ. Η μεγάλη πρόκληση ήταν, αφού αφομοιωθούν φόρμα, κινήσεις, ρυθμοί, τονικότητες, να σπάσουν οι κλωστές και οι «μαριονέτες» ν’ αποκτήσουν δική τους ανάσα, βάθος, ψυχή! Ένα στοίχημα που, νομίζω, κερδήθηκε.
Σίγουρα αναμοχλεύονται τα ουσιαστικά ερωτήματα του είναι, αλλά, καθώς η Άλφα έχει εκ διαμέτρου αντίθετες ιδέες και απόψεις περί επιτυχίας από τις δικές μου, δεν ήταν δύσκολο να συμμεριστώ την κριτική και το χιούμορ του συγγραφέα, που «σφάζει», χλευάζει, αλλά παράλληλα της αναγνωρίζει τη δύναμη να αντέχει και να υποστηρίζει τις επιλογές της. Οπότε υπάρχει κατανόηση, τρυφερότητα ίσως, αλλά όχι συναισθηματική εμπλοκή. Όμως από το τέλος της πρώτης πράξης και μετά με κέρδισε ο αυτοσαρκασμός της και η περιέργεια που έχει για την πορεία προς το αναπόδραστο τέλος.
Η Άλφα και η Βήτα –92 η μία, 55 η άλλη– επιβεβαιώνουν πανηγυρικά το ΤΩΡΑ, που κι εγώ υπερασπίζομαι στη ζωή μου όσο μπορώ. Αυτό με αγγίζει.
Διαλέγω για μότο μια από τις «Σαχλοκουβέντες» του Σάμιουελ Μπέκετ: «… en face le pire jusqu'à ce qu'il fasse rire». Απέναντί σου το χειρότερο, μέχρι να σε κάνει να γελάσεις.
20°
