Ο Αργύρης Μπακιρτζής και «Η δημοπρασία» του Σταύρου Τσιώλη

Αποφάσισε να το τολμήσει, αν και δεν έχει δοκιμαστεί σε κάτι τέτοιο. Ο Αργύρης Μπακιρτζής παρουσιάζει το μονόπρακτο «Η δημοπρασία» του Σταύρου Τσιώλη, πέντε χρόνια μετά τον θάνατο του σκηνοθέτη και σεναριογράφου που υποστήριξε το λεπτό χιούμορ, το προσωπικό στιλ και τους αυτοσχεδιαστικούς διαλόγους. Η σταδιακή επιδείνωση της υγείας του Σταύρου Τσιώλη δεν επέτρεψε την υλοποίηση της σκέψης για το ανέβασμα του έργου. Πέρασε ο καιρός, σχέδια υλοποιήθηκαν, σχέδια εγκαταλείφθηκαν, νέα εμφανίστηκαν. Ήρθε η ώρα το έργο να ανέβει στη σκηνή, και ο πολύπλευρος δημιουργός ήρθε για δουλειές στην Αθήνα και βρήκε λίγο χρόνο για να κοιτάξει τον φακό του φωτογράφου Δημήτρη Μουγκού, την πόλη, τα ανθρώπινα μάτια των περαστικών και να δώσει απαντήσεις σε μερικές ερωτήσεις που έσκασαν μπροστά του.

Ο Αργύρης Μπακιρτζής μιλάει στην Athens Voice για το θεατρικό έργο του Σταύρου Τσιώλη «Η δημοπρασία»

«Ένας αποχαιρετισμός, μια πρόκληση για κάτι που μου φαίνεται βουνό, όμως λέω γιατί όχι, μια απόλαυση, μια διαφορετικού τύπου συνάντηση με τους φίλους μου», εξηγεί ο Αργύρης Μπακιρτζής για τη νέα θεατρική εμπειρία που θα έχουμε την ευκαιρία να βιώσουμε στην Αθήνα από 1 έως 17 Νοεμβρίου, από Τρίτη έως Κυριακή, στο Baumstrasse.  

Το κείμενο της «Δημοπρασίας» αποδείχτηκε δύσκολος αντίπαλος

Ποια ήταν η πρώτη σας εντύπωση, όταν διαβάσατε το έργο που σας έστειλε ο Σταύρος Τσιώλης; «Όταν μου το έδωσε καλώντας και προτρέποντάς με να ετοιμαστώ, δυσκολευόμουν πολύ να αποστηθίσω τόσο πολλές πυκνογραμμένες σελίδες. Μετά άρχισε την ετοιμασία της τελευταίας του ταινίας και στη συνέχεια η υγεία του πήρε την κάτω βόλτα, οπότε το άφησα. Χρόνια μετά τον θάνατό του, αισθάνθηκα ότι είχα αφήσει πίσω μου μια εκκρεμότητα, και πριν κοιμηθώ ή βαδίζοντας στις λεωφόρους του μπαϊπάς, που ευτυχώς ακόμη δεν χρειάστηκε να κάνω, άρχισα να αποστηθίζω κομμάτια του κειμένου, κάτι που τελικά αποδείχτηκε όχι και τόσο δύσκολο, παρά το ότι η μνήμη μου έχει αρχίσει να εξασθενεί αρκετά. Έτσι φτάσαμε στην παράσταση».

«Ίσως με είχε στον νου του όταν το έγραφε» – Η σχέση δημιουργίας και η συνεργασία με τον Σταύρο Τσιώλη

Η εντύπωση που έχει για τη «Δημοπρασία» και το κείμενο παραμένει η ίδια, παραδέχεται ο Αργύρης Μπακιρτζής, «όμως επαυξημένη, αφού, όσο ασχολούμαι μαζί του, μου αποκαλύπτονται συνέχεια νέες πτυχές του. Απ’ την πρώτη ανάγνωση μου άρεσε πάρα πολύ και ψυλλιάστηκα ότι ο Τσιώλης ίσως με είχε στον νου του όταν το έγραφε», εξηγεί.

«Το “φίλος” το παρακάμπτω, γιατί θα ήταν σαν να επιχειρώ να κλέψω κάτι απ’ αυτόν, και απαντώ στο “συνεργάτης”. Ήταν ένας οραματιστής, που με την ορμή του σε παράσερνε εύκολα στους δαιδάλους του κόσμου του. Το έχω πει ξανά, αισθανόμουν σαν ένα μέρος του επιτελείου που διηύθυνε, καθώς και σαν ένα μέλος του συνεργείου του για όλες τις δουλειές, που μπορούσε να είναι από πρωταγωνιστής ή κομπάρσος μέχρι σοφέρ ή κουβαλητής. Να σημειώσω εδώ ότι ουδέποτε ψάρωνα στις εντάσεις που δημιουργούνταν στο γύρισμα, μερικές φορές τεχνητές προκειμένου να το οδηγήσει ο σκηνοθέτης εκεί που ήθελε», εκμυστηρεύεται για τη συνεργασία που είχαν οι δυο τους.

Σας έδινε κάποια συμβουλή ο Σταύρος Τσιώλης; «Όχι, του αρκούσε να είμαι ο εαυτός μου. Όταν μου ζήτησε να παίξω στη “Χουρμαδιά” και του είπα ότι δεν μπορώ να ανταποκριθώ, παρ' ότι θαυμάζω τους ηθοποιούς και τους κατασκόπους για το ταλέντο τους να υποδύονται, μου είπε ότι υπήρξαν εξαιρετικοί ηθοποιοί, όπως ο Μοντγκόμερι Κλιφτ, που στις ταινίες δεν ήταν παρά ο εαυτός τους».

Ταυτιζόμουν με όλους τους ήρωες όλων των ταινιών του και γι’ αυτό δεν θα μ’ ενοχλούσε να αναλάβω τον μικρότερο ρόλο. Αυτό θεωρώ ότι οφειλόταν στο πώς προσλάμβανα τη γραφή του, κάπως όπως στα βιβλία, που άλλα τα διαβάζεις μονορούφι απολαμβάνοντάς τα και άλλα τα διαβάζεις δύσκολα και όλο σε οδηγούν να σκοντάψεις, αν και υπάρχουν και μερικά που μπορούν να σε οδηγήσουν σε μεγάλη απόλαυση, όπως τελευταία τα βιβλία του Φόκνερ και του Κόρμακ Μακάρθι, αλλά και της Φλάνερι Ο'Κόνορ. Ας είναι καλά ο κ. Παλαβός, που έκανε τόσο ωραίες μεταφράσεις και σχολιασμούς σε μερικά απ’ αυτά», απαντά για την άμεση ταύτιση με τον ήρωα».

«Αδυνατώ να ακολουθήσω οδηγίες»

Κάθε παράσταση είναι μοναδική. Πώς προετοιμάζεστε για αυτή την αβεβαιότητα; «Ίσως δεν με αγχώνει και πολύ, αφού ηθοποιός δεν είμαι και τα χρονάκια μου τα ’χω. Εδώ επαγγελματίες ηθοποιοί, που έχουν διδαχτεί και δουλέψει τον ρόλο τους με ακρίβεια, αντιμετωπίζουν κι αυτοί αυτή την αβεβαιότητα. Εγώ αδυνατώ να ακολουθήσω οδηγίες. Ό,τι μου πουν δεν θα αποφύγω το αντίθετό του. Ακόμη κι όταν έχω επιλέξει έναν τρόπο διαχείρισης του υλικού μου, πάλι δεν θα μπορέσω να τον ακολουθήσω. Και μάλιστα στις συναυλίες του συγκροτήματος Χειμερινοί Κολυμβητές, στο οποίο έχω αναλάβει ή επιλέξει και τον ρόλο του εμψυχωτή, αδυνατώ να μην ακολουθήσω αυτόν τον δρόμο. Οι εταιρείες διαχείρισης πνευματικών δικαιωμάτων ζητούν λίστες τραγουδιών πριν από τις συναυλίες. Αν το κάνω αυτό, δεν θα είμαι καθόλου πειστικός, θα είναι σαν να αρνούμαι τον εαυτό μου, δεν θα έχουμε επαφή με τους ακροατές μας, θα νιώθω πως είμαστε σοβαροφανείς, πως παριστάνουμε κάτι διαφορετικό απ’ αυτό που είμαστε. Βέβαια αυτό ισχύει, πιστεύω, και για τους υπόλοιπους της μουσικής παρέας. Αλλά κι αυτό θέλει προσοχή για να μην καταντήσει μανιέρα, και για τον λόγο αυτόν, όποτε το θυμηθούμε, προσπαθούμε να ακολουθούμε κάποιο πλάνο στο πρόγραμμα».

Μια εξήγηση σε ένα παράδοξο

Ερμηνεύει τους ρόλους του δραματικά, αλλά καταλήγουν κωμικοί. «Κι εγώ αναρωτιέμαι γι’ αυτό. Στις 21 Οκτωβρίου οργάνωσα στην Καβάλα, στον καλλιτεχνικό πολυχώρο του συμπαραγωγού της παράστασης Τσαλαπετεινού (καφέ-μπαρ-εστιατόριο κτλ.), μια πρόβα ενώπιον 30 ατόμων, μερικών φίλων και αρκετών που δεν τους γνώριζα, για να δοκιμάσω πώς μπορώ να αντιμετωπίσω αυτό το καινούργιο και άγνωστο για μένα εγχείρημα –που μέχρι τώρα ετοίμαζα μοναχικά, κυρίως επαναλαμβάνοντας τα λόγια–, ενώπιον κοινού. Ε, λοιπόν, σημεία που για μένα, αλλά και για  άλλους, είναι πολύ αστεία, κυρίως λόγω της υπερβολής, χωρίς να την επιδιώκω, του τρόπου που τα εκφέρω, σε μερικούς φάνηκαν πολύ δραματικά, μέχρι δακρύων. Δεν μπορούσα να το πιστέψω. Τελικά νομίζω ότι αυτό έχει σχέση με τη χροιά της φωνής μου, που μάλλον ο καθένας την εισπράττει διαφορετικά, και η οποία, με λίγα λόγια, ίσως οφείλεται στην κατά την ιατρικήν γνωμάτευσιν “διόγκωσιν των κογχών του ρώθωνος και την ύπαρξιν λεμφαδενικού ιστού εις την βάσιν της επιγλωττίδος”».

Η προετοιμασία για τη «Δημοπρασία»

«Τι προετοιμασία, τα λόγια προβάρω μόνος μου. Νιώθω λίγο σαν να κατεβαίνω για συναυλίες. Πρέπει να το ομολογήσω: στις συναυλίες του καλοκαιριού, συχνά ξεκινούσα με μέρη απ’ τη “Δημοπρασία”, δένοντάς τα με τα τραγούδια που ακολουθούσαν, κάνοντας έτσι και κάποιες σχετικές πρόβες, προς κώφωσιν, όπως διαπίστωσα, αρκετών ακροατών, αλλά και προς τέρψιν των λοιπών του συγκροτήματος, αφού αυτό λειτουργούσε ανανεωτικά στη ροή του προγράμματος. Σε μια συνάντηση των γιατρών της Πνευμονολογικής Εταιρείας, όπου τραγουδήσαμε ως μόνιμοι υποστηρικτές της Πνευμονολογικής Κλινικής του Νοσοκομείου Παπανικολάου, πόσο περισσότερο σήμερα που η κυβέρνηση υποβαθμίζει τόσο το ΕΣΥ, μιλούσα για τη μητέρα μου ως ο δημοπράτης στη “Δημοπρασία” του Τσιώλη και μερικοί γιατροί θεώρησαν πως μιλούσα ο ίδιος για τη μητέρα μου, που μας έχει αφήσει εδώ και 27 χρόνια».

«Η απόσταση Καβάλας-Αθήνας ίσως με απάλλαξε απ’ το βάρος της προετοιμασίας –διαμόρφωση χώρου, φωτισμούς, τεχνική υποστήριξη, διαφήμιση–, που την έχουν αναλάβει ο βοηθός του Τσιώλη σε τρεις ταινίες, φίλτατος Χάρης Μιχαλογιαννάκης, και ο επίσης φίλος, υπεύθυνος του Baumstrasse, μουσικός και ζωγράφος Βασίλης Μαντζούκης», τονίζει για την προετοιμασία της παράστασης.

Καβάλα, Θεσσαλονίκη, Αθήνα, οι πόλεις της ζωής του

Εδώ και δεκαετίες μετακινείται σε τρεις πόλεις. «Στην Καβάλα η διαμονή στην παλιά πόλη, με σπουδαία μνημεία δίπλα σου στην καθημερινότητά σου, τα μπάνια 100 μέτρα απ’ το σπίτι με την ανεπανάληπτη παρέα των Χειμερινών και λοιπών Κολυμβητών του Φάρου, το ότι βγάζουμε το δικό μας τσίπουρο, οι εύκολες μετακινήσεις, η Θάσος κοντά. Στη Θεσσαλονίκη, γενέθλια πόλη, οι φίλοι, τ’ αδέλφια, οι συγγενείς, οι δρόμοι, τα παλιατζίδικα, η πλατεία Δικαστηρίων, η Ροτόντα, ο ΠΑΟΚ, το λιμάνι. Στην Αθήνα, η υποδοχή που μας γίνεται στις συναυλίες μας, σχεδόν πάντα συγκινητική, οι πολλοί αδελφικοί φίλοι μου, τα τόσα μνημεία της παντού και τα νεοκλασικά της σπίτια με τις μορφές των καλλίγραμμων Ατθίδων στα ακροκέραμά τους, οι μνήμες της Καλλιδρομίου, η συμπεριφορά των ανθρώπων στα εναπομείναντα παλιά μαγαζιά, το ανθόγαλα της Στάνης, τα σουτζουκάκια της Βόλβης και τα μπιφτέκια του Γιάννη στο Σύνταγμα, όλ’ αυτά που ακόμη αντιστέκονται στην καταστροφική λαίλαπα του τουρισμού και του Airbnb, η Ελευσίνα».

Τι ρόλο παίζουν οι αποχαιρετισμοί  στη ζωή του Αργύρη Μπακιρτζή;

«Έχω την εντύπωση ότι φροντίζουμε να μην τους σκεφτόμαστε, να αποφεύγουμε το πέπλο της μελαγχολίας που αφήνουν να καλύπτει τη ζωή μας. Στις ταινίες του Τσιώλη έχουμε συνεχείς αποχαιρετισμούς. Η ερώτησή σας μου θύμισε τα μακρόσυρτα πλάνα των βουνών σε συνδυασμό με τη μουσική στις ταινίες του Κριστόφ Ζανούσι, που μου έκοβαν το γέλιο μαχαίρι και μου επέβαλλαν μια κατάσταση μελαγχολίας απ’ την οποία δύσκολα ξέφευγα».

Οι Χειμερινοί Κολυμβητές και η πιο «κρύα» βουτιά που έχει κάνει στη 44χρονη παρουσία του στη σκηνή

«Ίσως σ’ ένα Φεστιβάλ του “ΑΝΤΙ” στο εγκαταλειμμένο εργοστάσιο του ΦΙΞ, στην Πατησίων πέρα μεριά, στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Είχε τραγουδήσει ο Παπάζογλου, μετά συνεχίσαμε εμείς και είπε κι αυτός μαζί μας ένα τραγούδι μας, τις “Ψείρες”, που είχε τραγουδήσει με τον Ισίδωρο Παπαδάμου στον σχετικά πρόσφατο τότε πρώτο μας δίσκο. Το πλήθος του κόσμου, που ριγούσε ακούγοντας τον Νίκο, δεν άντεξε που συνεχίσαμε μόνοι μας, κι άρχισε να φωνάζει “Παπάζογλου, Παπάζογλου” και προς εμένα “Δεν σ’ ακούει κανείς”. Ο Σιγανίδης, κοντραμπάσο, και ο Πολυζωίδης, βιολί, βλέποντας την κατάσταση, την είχαν κοπανήσει και είχαμε απομείνει να παίρνουμε την κρυάδα, εις πείσμα των πολλών –θα πληρωνόμασταν κιόλας, μη χάσουμε και το μεροκάματο–, ο Ταμκατζόγλου, κιθάρα, ο Ισίδωρος, μπουζούκι και φωνή, κι εγώ».

Ο βίος του μοιάζει με εκείνον ενός αναγεννησιακού ανθρώπου. Είναι αρχιτέκτονας, μηχανικός βυζαντινών αρχαιοτήτων, τραγουδά, συνθέτει μουσική και γράφει. Τι τον γοήτευσε στην αρχιτεκτονική και τι στη μουσική; «Τελείως φαινομενικά. Έργο άξιο λόγου σ’ όλους αυτούς τους τομείς δεν έχω και μεγάλο μέρος της ζωής μου το πέρασα άσκοπα, ακολουθώντας φωνές που με μάγευαν, όπως γράφει ο Ταγκόρ, και κάνοντας μπάνιο».