Αντόνιο Λατέλα - Γυάλινος Κόσμος: Μπήκαμε στις πρόβες και μιλήσαμε με τους συντελεστές

O Αντόνιο Λατέλα σκηνοθετεί για πρώτη φορά στην Ελλάδα και επιλέγει να ανεβάσει τον «Γυάλινο Κόσμο» του Τεννεσί Ουίλιαμς. Η παράσταση έκανε την πρώτη της επίσημη πρεμιέρα στην Ιταλία και σε λίγες μέρες, στις 23 Οκτωβρίου, θα ξεκινήσει στο Θέατρο Τέχνης. Βρέθηκα στις πρόβες, παρακολούθησα τον τρόπο που δουλεύει με τους ηθοποιούς και στη συνέχεια κάναμε όλοι μαζί μια συζήτηση για την παράσταση. Αυτό που μου έκανε εντύπωση από την πρώτη στιγμή είναι η απόλυτη συνεννόηση που υπήρχε επί σκηνής ανάμεσα στον σκηνοθέτη, που άκουγε ελληνικά αλλά δεν μιλούσε, και τους ηθοποιούς που χρησιμοποιούσαν διάφορες γλώσσες για να συνεννοηθούν μαζί του: άλλοι στα γαλλικά, άλλοι στα αγγλικά, άλλοι στα ελληνικά. Η μεταφράστρια που υπήρχε στον χώρο για να διευκολύνει την κατάσταση φαίνεται πλέον να μη χρειαζόταν καθώς η ομάδα είχε δεθεί και είχαν βρει έναν μαγικό τρόπο να επικοινωνούν. 

Η επίσκεψη στο θέατρο χωρίστηκε σε δύο μέρη. Πρώτα παρακολούθησα μια σκηνή της παράστασης και είδα λίγο τον τρόπο που δουλεύει η ομάδα και στη συνέχεια καθίσαμε όλοι μαζί για να μοιραστούμε την όλη εμπειρία. Έτσι πέρα από τον σκηνοθέτη, είχα την ευκαιρία να ακούσω πολλά και ενδιαφέροντα πράγματα από όλους τους συντελεστές της παράστασης και να δω πώς εκείνοι συν-δημιουργούν το κλασικό αυτό κείμενο, μπαίνοντας στον κόσμο του Τεννεσί Ουίλιαμς υπό την καθοδήγηση του Αντόνιο Λατέλα.

Γιατί ο Αντόνιο Λατέλα επέλεξε να σκηνοθετήσει τον «Γυάλινο Κόσμο» στο θέατρο Τέχνης

Η αρχική του σκέψη ήταν να ανεβάσει ένα άλλο κείμενο αλλά έπειδή ήταν η πρώτη του φορά με Έλληνες ηθοποιούς και το ελληνικό κοινό, αποφάσισε να προσανατολιστεί σε κάτι πιο κλασικό, ειδωμένο ωστόσο με τη δική του προσέγγιση. Δεν είχε τύχει ποτέ μέχρι τώρα στην καριέρα του να καταπιαστεί με αυτό το έργο του Τεννεσί Ουίλιαμς άλλωστε. «Όταν ανεβάζεις ένα κλασικό κείμενο, ο κόσμος θα πει: "πάλι τα ίδια; Πάλι Σαίξπηρ; Πάλι Τεννεσί Ουίλιαμς;" Αλλά ταυτόχρονα πιστεύω ότι υπάρχει έστω και ένας που δεν έχει δει ποτέ τον Ρωμαίο και την Ιουλιέττα ή τον Γυάλινο Κόσμο. Κι ίσως είναι ενδιαφέρον να μιλήσω σε αυτόν τον ένα που δεν το έχει δει, αντί στους υπόλοιπους. Πάντα υπάρχει άλλωστε μια πρώτη φορά. Και μου αρέσει πολύ αυτή η συγκεκριμένη πρώτη φορά: πρώτη φορά στην Αθήνα, πρώτη φορά αυτό το κείμενο, οι Έλληνες ηθοποιοί, το κοινό στην Ελλάδα, πρώτη φορά σε όλα», όπως μου είπε.

Παράλληλα, όπως ανέφερε αργότερα όταν οι ηθοποιοί μιλούσαν για τους ρόλους τους, η προσέγγιση της Αμάντα για τον Αντόνιο Λατέλα είναι ένας φόρος τιμής στη μητέρα του, όπως εκείνος την έχει στη μνήμη του αφού «έφυγε» ο πατέρας του: μια γυναίκα ελεύθερη, αισθαντική, γεμάτη ζωή και ενέργεια. «Το ότι μπορώ να βγάλω μέσα από τη μητέρα μου αυτό το κομμάτι της το χαμένο είναι σαν να τη λυτρώνω, να την απελευθερώνω». Και αυτός είναι και ένας από τους λόγους που τον οδήγησαν να επιλέξει το κείμενο. 

Αντόνιο Λατέλα: «Η αληθινή στιγμή της δημιουργίας είναι η στιγμή που δεν καταλαβαίνει ο ένας τι λέει ο άλλος»

Ο Αντόνιο Λατέλα σκηνοθετεί μεν για πρώτη φορά στα ελληνικά αλλά είναι συνηθισμένος να καταπιάνεται με έργα σε γλώσσες που εκείνος δεν μιλάει. Καθώς φαίνεται μάλιστα, το ότι δεν γνωρίζει τη γλώσσα μας δεν αποτελεί εμπόδιο στο έργο του. Αντιθέτως το καθιστά πιο δημιουργικό. Αυτό είναι άλλωστε κάτι που παραδέχονται και οι ηθοποιοί.

Κατά τη διάρκεια της πρόβας, υπάρχουν πράγματα που καταλαβαίνουν εύκολα και άλλα που δεν καταλαβαίνουν, καθώς και ο σκηνοθέτης και οι ηθοποιοί μιλούν σε μια γλώσσα μη μητρική για να μπορέσουν να συνεννοηθούν: αγγλικά ή γαλλικά. Ωστόσο, εκεί έγκειται και η μαγεία της δημιουργίας για τον Αντόνιο Λατέλα. Όπως ο ίδιος μου είπε, «για μένα η πιο ενδιαφέρουσα περιοχή είναι αυτή στην οποία δεν καταλαβαινόμαστε. Αυτή είναι η αληθινή στιγμή της δημιουργίας. Η ουδέτερη ζώνη (lo spacio franco, όπως το λένε στα ιταλικά) για τη δημιουργία. Υπό αυτή την έννοια και με αυτόν τον τρόπο είναι οι ίδιοι δημιουργοί αυτού που κάνουν. Εγώ τους έδωσα κάποιες κατευθύνσεις αλλά είναι οι ίδιοι δημιουργοί. Όταν δεν καταλαβαινόμαστε, για μένα είναι το πιο ενδιαφέρον. Είναι η περιοχή μυστηρίου».

Ο Αντόνιο Λατέλα μας βάζει στο σύμπαν του Τεννεσί Ουίλιαμς μέσα από τον «Γυάλινο Κόσμο»

Το πιο σημαντικό βήμα στην προσέγγιση ενός κειμένου είναι να βρει σε ποια κατάσταση βρισκόταν ο συγγραφέας τη στιγμή που έγραψε το συγκεκριμένο κείμενο. Είναι σαν τον ντετέκτιβ, όπως παραδέχτηκε. Μελετά την προσωπική ζωή του εκάστοτε συγγραφέα, ώστε να βρει σημεία στο έργο που την αντικατοπτρίζουν. Ειδικά ο «Γυάλινος Κόσμος» είναι ένα αυτοβιογραφικό κείμενο, οπότε ο Τεννεσί Ουίλιαμς είναι πανταχού παρών.

Όπως αναφέρει ο Αντόνιο Λατέλα, «κάτι πολύ βασικό για μένα που είναι κοινό σε όλες μου τις δουλειές είναι η μελέτη του συγγραφέα, όχι του κειμένου αλλά του συγγραφέα. Να καταλάβω σε ποια στιγμή της ζωής του ήταν όταν έγραφε αυτό το κείμενο, σε ποια χρονική στιγμή έρχεται στην εργογραφία του αυτό το κείμενο, σε ποιο σταθμό του ταξιδιού του στη συγγραφή. Για μένα μου είναι πολύ σημαντικό να ενεργώ ως ντετέκτιβ, να ανακαλύπτω όσο περισσότερα στοιχεία μπορώ για την ιδιωτική ζωή του συγγραφέα, για να εντοπίσω πόσα από αυτά τα ιδιωτικά στοιχεία υπάρχουν στο κείμενο. Αυτό είναι κάτι που μου αρέσει πάρα πολύ να το μοιράζομαι με τους ηθοποιούς».

Οπότε, σε αυτήν την περίπτωση ανακαλύπτουμε, για παράδειγμα, ότι ο Τεννεσί Ουίλιαμς είχε μια πολύ ιδιαίτερη σχέση με την αδερφή του, πολύ επώδυνη. Όπως και πολλά άλλα πράγματα για τη ζωή του καθώς το έργο έχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία. 

Και ο Αντόνιο Λατέλα συνεχίζει: «Για μένα το πιο σημαντικό είναι τι συνιστά μια δημιουργική διαδικασία. Κάθε φορά που μελετάω έναν συγγραφέα αναζητώ τη δημιουργική διαδικασία που τον ώθησε να δημιουργήσει αυτό το έργο. Επομένως, η δημιουργία για μένα παραμένει πάντοτε ένα σύγχρονο στοιχείο ακόμα και στα κλασικά κείμενα».

Ο σκηνοθέτης επιλέγει τοποθετεί μια τεράστια φωτογραφία του Τεννεσί Ουίλιαμς με τη γραφομηχανή του ως φόντο στην παράσταση. Όταν έγραφε αυτό το κείμενο είπε ότι δεν είναι ρεαλιστικό, ότι δεν υπήρχε λογική σχέση ανάμεσα στη σκηνές. Παράλληλα, όλο το έργο έχει άμεσες αναφορές στην πράξη της συγγραφής. Ο Τομ, ο γιος του σπιτιού, θέλει να γράψει και είναι ποιητής. Η κόρη, η Λώρα, παρακολουθεί μαθήματα γραφομηχανής σε μια σχολή. 

Η τοποθέτηση της τεράστιας φωτογραφίας στο κατά τα άλλα λιτό σκηνικό του δεν είναι τυχαία. Πέραν του ότι ο σκηνοθέτης με αυτόν τον τρόπο θέλει να φέρει ακόμα πιο κοντά τους ηθοποιούς στο σύμπαν του συγγραφέα, θέλει και να τονίσει τη σημασία και τον ρόλο της φωτογραφίας στο έργο, αλλά και το πώς την αντιμετωπίζει εκείνη την εποχή ο Τεννεσί Ουίλιαμς. 

Προτού μου μιλήσει για όλο αυτό, ο Αντόνιο Λατέλα, με αφορμή την παρουσία μου στο θέατρο, έβαλε τους ηθοποιούς να μοιραστούν τις σκέψεις τους, σχετικά με το ερώτημα του Τεννεσί Ουίλιαμς: «Τι είναι για σας μια φωτογραφία». Παρακάτω οι απαντήσεις τους: 

Βαγγέλης Αμπατζής (Τομ)
«Έχω μια συγκεκριμένη εικόνα: η φωτογραφία μου αρέσει όταν φαντάζομαι πώς τραβήχτηκε. Μου αρέσει να βλέπω ανθρώπους να στήνονται για φωτογραφία γιατί είναι πολύ συγκινητικό γιατί νιώθω ότι κοιτάνε το μέλλον τους, θέλουν να νικήσουνε τον θάνατο, κάνουν πλάκα χωρίς να ξέρουν τι έρχεται. Για μένα η φωτογραφία είναι η διαδικασία της σύνθεσής της, το πώς θα σταθούν».

Λήδα Κουτσοδασκάλου (Λώρα)
«Δεν ξέρω τι είναι για μένα η φωτογραφία αλλά έχω πολύ έντονα στο μυαλό μου τις εκτυπωμένες φωτογραφίες και να προσπαθείς μέσα από αυτές να θυμίσεις σε κάποιον που δεν έχει μνήμη ποιοι απεικονίζονται σε αυτές».

Μαρία Καλλιμάνη (Αμάντα)
«Όσο σκέφτομαι φωτογραφίες, έχω δυο κομμάτια στα οποία θέλω να αναφερθώ. Το ένα είναι οι φωτογραφίες οι προσωπικές ή οικογένειας και φίλων που μπορώ να τις κοιτάξω μετά από πάρα πολύ καιρό και είναι μια υπενθύμιση πραγμάτων που έχω ξεχάσει, στιγμών που έχω ζήσει. Αλλά την ίδια στιγμή μου ξυπνάνε αισθήσεις. Μπορεί να μου έρθει μια μυρωδιά, ένας ήχος, κάτι που με επαναπροσδιορίζει ως ποια είμαι.
Ένα άλλο κομμάτι: φωτογραφίες ανθρώπων που δεν γνωρίζω. Εκεί μου αρέσει να φαντάζομαι. Είναι κάτι που το κάνω και αν κάτσω σε ένα καφέ μόνη μου: παρατηρώ τους ανθρώπους και φαντάζομαι τις ζωές τους. Αυτό μπορώ να το κάνω και σε μια φωτογραφία. Τι σχέση έχουν, τι θα γίνει μετά»…

Νίκος Μήλιας (Τζιμ)
«Για μένα η φωτογραφία είναι νομίζω ένα συναίσθημα. Είτε με άλλους ανθρώπους που έχουμε τραβήξει μια φωτογραφία από χαρά, είτε έχουμε τραβήξει τοπία. Είναι συναίσθημα και ιστορία».

Και οι σκέψη του Αντόνιο Λατέλα πάνω σε αυτό: Σύμφωνα με τον Tέννεσι Ουίλιαμς, η φωτογραφία στην τέχνη δεν χρησιμεύει πλέον σε τίποτα. Έτσι ενώ σε αυτό το κείμενο χρησιμοποιεί τη φωτογραφία εκείνος ήθελε βίντεο. Ήθελε κίνηση, όχι στατική φωτογραφία. Ωστόσο, η φωτογραφία είναι πάρα πολύ χρήσιμη στη μνήμη στην ιδιωτική ζωή. Άλλωστε, το θέμα της φωτογραφίας είναι ζωτικής σημασίας για τους ήρωες. Από τη μια υπάρχει η φωτογραφία του πατέρα, που μάλιστα λειτουργεί ως πέμπτο πρόσωπο στο κείμενο. Οι ήρωες συνομιλούν συχνά με αυτόν (εδώ ο Αντόνιο Λατέλα επιλέγει να βάλει τον Τεννεσί Ουίλιαμς ως «πατέρα»). Από την άλλη, η Λώρα έχει συνέχεια στα χέρια της μια φωτογραφία του Τζίμ και σχεδόν κρατιέται στη ζωή με αυτή τη φωτογραφία. Τέλος, η Αμάντα αναφέρεται σε μια φωτογραφία της που ένας υποψήφιος μνηστήρας της κράτησε για πάντα για να τη θυμάται, τότε στο ένδοξο παρελθόν της, το οποίο αναπολεί. Μιλάμε πάντα για φωτογραφία ασπρόμαυρη. Όπως αναφέρει, «Τώρα έχει αλλάξει η σχέση με τη φωτογραφία. Έβγαζες μια φωτογραφία και ήταν μια τελετουργία, περίμενες να εμφανιστεί, δεν ήξερες πώς θα βγει, τώρα αν δεν μου αρέσει τη σβήνω και βγάζω κάποια άλλη. Σήμερα έχει όντως δίκιο ο Τεννεσί. Είναι κάτι δικό μας, δεν έχει να κάνει με την τέχνη».

O ρόλος της μνήμης και η διαφορά της με την ανάμνηση κατά τον Αντόνιο Λατέλα

Ο Αντόνιο Λατέλα εξηγεί σε σχέση με τη συγκεκριμένη παράσταση: «Αυτή η ιστορία είναι ανάμνηση. Δεν είναι αληθινή. Υπάρχει κάτι πολύ ενδιαφέρον για μένα. Η διαφορά ανάμεσα στη μνήμη (memoria) και τις αναμνήσεις (ricordi). Ένας ιταλός ποιητής λέει ότι οι αναμνήσεις είναι η αξιοθρήνητη πλευρά της μνήμης, ενώ η μνήμη είναι κάτι γενικό, είναι η ιστορία. Οι αναμνήσεις είναι κάτι υποκειμενικό. Οι αναμνήσεις πεθαίνουν όταν πεθαίνει ο άνθρωπος που τις αναφέρει. Εκείνο που μας αφήνει είναι μνήμη και ιστορία».  Η μνήμη είναι εκείνη που του δίνει πάντα τη δυνατότητα να ερευνά. Θεωρεί πως είμαστε όλοι ένα είδος αρχειοφυλάκων, φύλακες ενός αρχείου. Ο καθένας συνεισφέρει στο να αφήνει το δικό του λιθαράκι στη συλλογική μνήμη. «Και πιστεύω ότι αυτός είναι ένας από τους λόγους που επέλεξα να κάνω θέατρο. Γιατί από τη σκηνοθεσία δεν απομένει τίποτα τελικά. Οι θεατρικοί συγγραφείς μένουν. Οι σκηνοθέτες ξεχνιούνται. Αυτήν την παράσταση θα την ξεχάσουν σε ένα χρόνο. Αλλά για μια στιγμή άναψα ένα φως για να φωτίσω τη μνήμη, όχι τις αναμνήσεις, τη μνήμη. Στοιχημά μου είναι να μείνει αυτό το κομματάκι της μνήμης στους 4 ηθοποιούς». 

«Γυάλινος Κόσμος» στο Θέατρο Τέχνης: Οι ηθοποιοί της παράστασης μιλούν για τους ρόλους τους 

Νίκος Μήλιας (Τζιμ)
Ο Τζιμ είναι η πιο ρεαλιστική ανάμνηση του Τομ μέσα στο έργο. Πυροδοτεί την αρχή του τέλους για την οικογένεια, ανάβει το φιτίλι για να ξεκινήσει μια νέα αρχή και να απεγκλωβιστούν και οι τρεις, χωρίς να ξέρουμε κανένας από τους τρεις πώς καταλήγει στο τέλος. Και είναι και ένα θύμα του αμερικάνικου ονείρου. Είμαι πολύ φτωχός αλλά θα το καταφέρω αυτό, χάνοντας ή σκοτώνοντας όλα του τα συναισθήματα.
Αντόνιο Λατέλα: Είναι εκείνος που προσθέτει και τη μουσική στην παράσταση. Για μένα η Λώρα ακούει συνεχώς μουσική, αλλά όταν εκείνος έρχεται, φέρνει και την ίδια τη μουσική. Το κομμάτι της μουσικής είναι πολύ σημαντικό για το κείμενο. Έχει γραφτεί σαν μια μουσική παρτιτούρα.

Μαρία Καλλιμάνη: Αμάντα
Η Αμάντα είναι μια γυναίκα που έχει δυο παιδιά τα οποία τα υπεραγαπάει. Δεν είναι δυο εύκολα παιδιά. Προσπαθεί να κάνει το καλύτερο που μπορεί για τα παιδιά της αλλά πολλές φορές το κάνει με το λάθος τρόπο, όπως συμβαίνει με όλες τις μανάδες, σε όλες τις οικογένειες. Μπορεί να έχεις τις καλύτερες προθέσεις αλλά τελικά να μη σε αντέχουν τα παιδιά σου. Η ίδια είναι μια γυναίκα που κρατιέται, η ζωή της δεν είναι εύκολη, ζει σε φτωχές συνθήκες, προσπαθεί να κάνει ό,τι μπορεί για την επιβίωση και για ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά της. Για να κρατηθεί από κάπου, κρατιέται από ένα ένδοξο παρελθόν, το οποίο πολλές φορές το φέρνει και το ξαναφέρνει. Έχει ανάγκη να στηριχθεί από κάπου. Δεν ξέρουμε κατά πόσο είναι αλήθεια, σίγουρα κάποια είναι αλήθεια ένα κομμάτι/ είναι τόσο απαραίτητα για αυτή, σε κρατάνε στη ζωή.
Αντόνιο Λατέλα: Για μένα η Αμάντα είναι ένας φόρος τιμής στη μητέρα μου. Τη θυμάμαι όταν δεν ζούσε ο πατέρας μου, μια γυναίκα ελεύθερη, αισθαντική, γεμάτη ζωή και ενέργεια. Όταν ζούσε ο πατέρας μου αυτό δεν υπήρχε. Το ότι μπορώ να βγάλω μέσα από τη μητέρα μου αυτό το κομμάτι της το χαμένο είναι σαν να τη λυτρώνω, να την απελευθερώνω. Είναι πάρα πολύ σαφής για μένα η αναφορά στη μητέρα μου. Και ένας λόγος για τον οποίο εντέλει επέλεξα αυτό το κείμενο.

Λήδα Κουτσοδασκάλου (Λώρα)
Η Λώρα είναι μια πάρα πολύ δυνατή γυναίκα με τρομερή δύναμη και φωτιά μέσα της. Έχει μια αναπηρία στο πόδι αλλά αυτό που παλεύει και αυτό που θέλει είναι να τη δούνε για αυτό που είναι. Και είναι εντάξει με αυτό. Νομίζει ότι παίρνει δύναμη από μια φωτογραφία του Τζίμ αλλά ανακαλύπτει ότι πραγματικά έχει βαθιά δύναμη μέσα της.
Αντόνιο Λατέλα: Για μένα είναι η αδερφή του Τεννεσί Ουίλιαμς σε όλα της.

Βαγγέλης Αμπατζής (Τομ)
Είναι λίγο και πρόβα για μας αυτή η συζήτηση. Ακούω τώρα τη Λήδα που λέει ότι η Λώρα είναι μια δυνατή γυναίκα και λέω ναι, είναι γυναίκα, κάπως τώρα τη συνειδητοποιώ καλύτερα. Ως προς τον Τομ, υπάρχουν κάποια πράγματα που είναι στερεότυπα μιας και το έργο δεν παίζεται για πρώτη φορά. Τα έχεις ακούσει πολλές φορές και έχουν ένα βάρος. Όταν έμαθα ότι κάνω αυτόν τον ρόλο, σκέφτηκα «πω πω τι βάρος είναι αυτό». Όμως όπως το συζητούσαμε με τους ηθοποιούς, άρχισα να σκέφτομαι γιατί να έχει βάρος; Είναι απλώς ένας άνθρωπος. Δεν είμαι σίγουρος για τίποτα για τον Τομ, έχω πολλά ερωτήματα. Είναι ο Τενεσί Ουίλιαμς; Είναι ένας άνθρωπος του 1940-50; Είναι ένας άνθρωπος του τώρα; Ένας ώριμος; Ένας πιτσιρικάς; Μου κάνει εντύπωση αυτό που είπε ο Αντόνιο και το κρατάω ότι οι αναμνήσεις είναι η διαστρέβλωση της μνήμης. Ωστόσο είναι αυτές που συνθέτουν και τη μνήμη. Μπορέι να είναι άλλη μια ανάμνηση ο Τομ. Πράγματι, όλοι μας παίζουμε κάποιους ανθρώπους που έχουν πεθάνει. Οπότε δεν ξέρω από πού να το πιάσω. Είναι κάπως όλα αυτά.
Αντόνιο Λατέλα: Ο Τομ είναι και ο Τενεσσί Ουίλιαμς(ήταν και το ονομά του Τόμας) αλλά είναι και ένας άντρας σαν κι εμένα που στα 17 του αποχαιρέτησε την οικογένειά του και έφυγε για ένα μακρύ ταξίδι. Και στα 56 του επιστρέφει στην Αθήνα για να ανεβασει μια παράσταση όπως ανέβαζε παραστάσεις στα 23, 24 του χωρίς πολλά μέσα, χωρίς μεγάλο μπάτζετ. Και επιστρέφω στο σημείο της εκκίνησής μου. Και αισθάνομαι πολύ καλά. Είναι πολύ λυτρωτικό. Και είναι μια πολυτέλεια που μπορώ να χαρίσω στον εαυτό μου. Σαν να έχω κάνει ένα πολύ μεγάλο ταξίδι για να συνειδητοποιήσω επιστρέφοντας ότι μπορώ ακόμα να κάνω κάτι ωραίο χωρίς πολλά μέσα. είναι ένα ωραίο ερώτημα και στοίχημα. Αλλά θέλω να αξιοποιήσω αυτή τη συνάντηση.