Μια Κασσάνδρα «μπρουτάλ» στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ

Η όμορφη ηττημένη της Τροίας, η  σκλάβα του Αγαμέμνονα, μεταμορφώνεται σε μια διεμφυλική μετανάστρια, εργάτρια του σεξ, που ταξιδεύει στον χρόνο και στον χώρο, ενώνει τον μύθο με το παρόν, προκαλεί συνεχώς τον θεατή και τραγουδά:

Δεν είμαι άντρας, δεν είμαι γυναίκα, είμαι η Κασσάνδρα

Έναν μήνα μετά την παγκόσμια πρεμιέρα της στο Θέατρο Κολόν, με τις  διθυραμβικές κριτικές στις αποσκευές της, η τολμηρή σύγχρονη όπερα δωματίου «Κασσάνδρα» του Αργεντινού συνθέτη Πάβλο Ορτίς, σε κείμενο του Ουρουγουανού δραματουργού Σέρχιο Μπλάνκο, προσγειώνεται στην Αθήνα και ανοίγει τη νέα καλλιτεχνική σεζόν της Εναλλακτικής Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

Λίγες μέρες πριν την ελληνική πρεμιέρα της «Κασσάνδρας», εν μέσω προβών, ζητήσαμε από τον Αλέξανδρο Ευκλείδη και την ελληνικής καταγωγής Ντιάνα Θεοχαρίδη που συνυπογράφουν τη σκηνοθεσία, να μας μιλήσουν για το έργο, τη μουσική, την παράσταση και φυσικά για την πρωταγωνίστριά τους, τη διεμφυλική σοπράνο Μαρία Καστίγιο ντε Λίμα.

Μια νέα όπερα, η «Κασσάνδρα» ανεβαίνει στην Εναλλακτική Σκηνή. Τι πρέπει να γνωρίζουμε γι’ αυτήν;

Αλέξανδρος Ευκλείδης. Η «Κασσάνδρα» είναι ένας μονόλογος που παίζει περισσότερο με τις υφές του λόγου παρά με το ίδιο το περιεχόμενο. Είναι γραμμένος σε μια γλώσσα που ο συγγραφέας στην πραγματικότητα δεν γνωρίζει –ο Σέρχιο Μπλάνκο μιλά ελάχιστα αγγλικά–, επομένως έγραφε έχοντας το ίδιο εμπόδιο με τη μετανάστρια Κασσάνδρα, την ξένη γλώσσα. Είναι μια «μπανάλ» αφήγηση του Τρωικού Πολέμου που μπλέκεται με αναφορές στη σεξεργασία και στην ταυτότητα φύλου. Όσο περνάει η ώρα, η Κασσάνδρα γίνεται πιο υπαρξιακή και ενδοσκοπική, με αντίστροφο τρόπο – από κάτω προς τα πάνω. Η Κασσάνδρα δεν είναι μια Γιουρσενάρ, να βάζει ωραία λόγια στους ήρωές της δίνοντάς τους σύγχρονες διαστάσεις. Είναι σαν να ανακαλύπτει κάποιος την αρχαιότητα μέσα από ένα άτομο που δεν έχει το χάρισμα του λόγου.

Ντιάνα Θεοδωρίδη. Η Κασσάνδρα είναι μπρουτάλ, καθόλου στιλιζαρισμένη. Είναι μια σεξεργάτρια που πουλά το κορμί της και ο λόγος της είναι φτωχός. Μιλάει τα αδέξια αγγλικά ενός ανθρώπου που δεν γνωρίζει τη γλώσσα και τα βγάζει πέρα με λίγες λέξεις.

Α.Ε. Μας διευκόλυνε και το γεγονός ότι ούτε η Μαρία Καστίγιο ντε Λίμα μιλά αγγλικά. Ας πούμε, στις πρόβες πρόφερε το future «φουτούρ» ή το listen «λίστεν», και ενώ ο Νίκος Βασιλείου, ο μαέστρος μας, προσπαθούσε να τη διορθώσει, εμείς βρήκαμε τα λάθη της απόλυτα ταιριαστά με τον ρόλο. Στην παράσταση, θα έχουμε αγγλικούς υπέρτιτλους, όπως και ελληνική μετάφραση για όσους ενδεχομένως δεν γνωρίζουν αγγλικά – αν και ο Σέρχιο Μπλάνκο δεν θέλει να μεταφράζεται το έργο του.

Η Κασσάνδρα είναι το αποτέλεσμα της συνάντησης δημιουργών από διαφορετικές χώρες και πολιτισμούς. Πώς γεννήθηκε η ιδέα;

Ντ.Θ. Πράγματι, είμαστε τρεις από το τρίγωνο του Rio de Plata –από Αργεντινή εγώ και ο Πάμπλο, από Βραζιλία η Μαρία, από Ουρουγουάη ο Σέρχιο– και ο Αλέξανδρος από την Ελλάδα.

Α.Ε. …αν και την Ντιάνα τη φωνάζουν «la griega». Να απαντήσω όμως. Η Αργεντινή, σε αντίθεση με τις άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής, έχει αναφορές στην Ευρώπη, είναι μια χώρα στραμμένη προς τα εκεί και ο πολιτισμός της είναι κατεξοχήν ευρωπαϊκός. Μιλάμε επομένως την ίδια γλώσσα και το διαπιστώσαμε γρήγορα, μόλις γνωριστήκαμε με την Ντιάνα, λίγο πριν την πανδημία. Ήταν και μια ωραία συγκυρία, καθώς είμαστε κατά κάποιον τρόπο «ομότιμοι», όντας διευθυντές στις δεύτερες σκηνές δύο μεγάλων θεάτρων – εκείνη στο Κέντρο Πειραματισμού του Θεάτρου Κολόν κι εγώ στην  Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής. Έχουμε παρόμοιο προσανατολισμό και την ίδια παράδοση στις αναθέσεις νέων έργων. Έτσι εκφράσαμε την επιθυμία μας να συνεργαστούμε. Η αρχική ιδέα της Ντιάνα ήταν να παρουσιάσουμε δύο έργα μαζί, σε double bill. Εγώ να σκηνοθετήσω την Κασσάνδρα του Ιάνη Ξενάκη και εκείνη την Κασσάνδρα του Σέρχιο Μπλάνκο. Όσο όμως περνούσε ο καιρός, αρχίσαμε να αντιλαμβανόμαστε ότι σκηνοθετικά οι δύο Κασσάνδρες δεν λειτουργούσαν τόσο καλά μαζί. Έτσι καταλήξαμε να συν-σκηνοθετήσουμε μόνο την καινούργια Κασσάνδρα.

Η «Κασσάνδρα» θέτει ζητήματα ταυτότητας φύλου και μετανάστευσης. Πώς συνδέονται οι σύγχρονες θεματικές με την Κασσάνδρα του μύθου;

Ντ.Θ. Μα και η μυθική Κασσάνδρα είναι μια ξένη, φερμένη από την Τροία. Στον μονόλογό της από τον Αγαμέμνονα του Αισχύλου ο Χορός δεν καταλαβαίνει τι λέει, όχι μόνο επειδή ο λόγος της είναι κρυπτικός, μιας μάντισσας, αλλά και γιατί δεν μιλά ελληνικά. Η Κασσάνδρα του Μπλάνκο είναι κι αυτή μια ξένη. Εδώ όμως το ταξίδι της, η μετάβαση, δεν γίνεται μόνο σε μια άλλη χώρα ή σε μια άλλη γλώσσα, αλλά και μέσα στο ίδιο της το σώμα. Βαδίζει προς τον θάνατο έχοντας υπερβεί όλα τα σύνορα. Έχει σημασία ότι το έργο γράφτηκε το 2008, όταν η φυλομετάβαση και γενικά τα θέματα ταυτότητας φύλου δεν βρίσκονταν στην επικαιρότητα, ούτε γίνονταν εύκολα αποδεκτά.

Α.Ε. Ο Σέρχιο Μπλάνκο έγραψε την Κασσάνδρα στην Αθήνα εμπνεόμενος από τις τρανς που παρατηρούσε στην περιοχή της Ομόνοιας. Όπως μας έλεγε, έβλεπε σε αυτές όχι την κατάντια, αλλά τη λάμψη τους. Ντυμένες με εντυπωσιακά ρούχα, ιδίως εκείνες που έρχονταν από την Αφρική, είχαν πριγκιπική μορφή. Αυτό του έδωσε την ιδέα να μιλήσει για την τύχη μιας πριγκίπισσας που ξεπέφτει και βρίσκεται στην ανάγκη να πουλήσει το σώμα της. Η Κασσάνδρα έχει πολλά στρώματα και αυτά θελήσαμε να εξερευνήσουμε. Το γεγονός ότι είχαμε ήδη βρει τη Μαρία Καστίγιο ντε Λίμα μάς βοήθησε να προσαρμόσουμε κατά κάποιον τρόπο την ιδέα μας στην προσωπικότητά της.

Η όπερα δηλαδή γράφτηκε για να ταιριάζει στη φωνητική και ερμηνευτική της ταυτότητα.

Α.Ε. Ναι, παρ’ όλο που όταν ξεκινήσαμε δεν είχαμε κατά νου τη Μαρία – η αρχική ιδέα ήταν να ερμηνεύσει τον ρόλο μια γυναίκα τραγουδίστρια. Όμως η εμπειρία, τόσο η δική μου από τη «Στρέλλα» όσο και του Πάβλο Ορτίς από τις συζητήσεις του στην καλλιτεχνική σκηνή της Αμερικής περί ταυτότητας φύλου, μας έλεγε ότι θα ήταν περίεργο αυτό το έργο που έχει για πρωταγωνίστρια μια διεμφυλική γυναίκα να το ερμηνεύσει οποιαδήποτε άλλη… Και αυτό που έγινε ήταν μια άκρως ενδιαφέρουσα όσμωση.

Ντ.Θ. …Ξέρετε, το θεατρικό έχει παιχτεί σε Ευρώπη και Αμερική 32 φορές, αλλά με γυναίκες ή άνδρες στον ρόλο. Είναι η πρώτη φορά, στη δική μας παράσταση, που το έργο παίζεται από μια διεμφυλική γυναίκα!

Α.Ε. …και μάλιστα στη δυσκολότερη μορφή του, μια και πρόκειται για όπερα, όπου η φωνή είναι προαπαιτούμενο! Η Μαρία ανήκε ήδη στο δυναμικό του θεάτρου Κολόν και μάλιστα έχει πρωταγωνιστήσει σε κλασικές όπερες και σύγχρονα έργα. Η Ντιάνα μού έστειλε ένα βίντεό της ρωτώντας με αν θα ήθελα να της προτείνουμε τον ρόλο, μόλις την είδα και την άκουσα, είπα αμέσως «τώρα!». Έτσι ο ρόλος χτίστηκε ουσιαστικά πάνω στη φωνή, στην προσωπικότητα, στην ιστορία της και σε αυτό που κουβαλάει με το σώμα της. Η Μαρία ξέρει πολύ καλά για ποιο πράγμα μιλάει, παρ’ όλο που δεν έχει τις ίδιες εμπειρίες με την Κασσάνδρα – η δική της μετάβαση έγινε στην Αργεντινή, μια χώρα δεκτική στη διαφορετικότητα και με κατακτημένα τα δικαιώματα των τρανς. Πρέπει όμως να πω ότι κάναμε αυτήν την παραγωγή χωρίς καμία ακτιβιστική διάθεση. Για μένα η ουσία, η αρχή της επίλυσης ενός ζητήματος, βρίσκεται όταν αυτό το ζήτημα δεν είναι πια στο επίκεντρο. Η «Κασσάνδρα» δεν είναι μια παράσταση για τρανς άτομα, αλλά ένα έργο στο οποίο απλά πρωταγωνιστεί μια τρανς. Η Μαρία Καστίγιο ντε Λίμα είναι πρώτα καλλιτέχνης και σε δεύτερο βαθμό μια διεμφυλική γυναίκα. Πρόκειται για ένα φαινόμενο, η φωνητική της φύση της δίνει τη δυνατότητα να τραγουδά και στο γυναικείο και στο ανδρικό ρεπερτόριο.

Η όπερα «Κασσάνδρα» ταξιδεύει στον χώρο και στον χρόνο

Ποια ήταν η εμπειρία σας από το ανέβασμα της «Κασσάνδρας» στο Θέατρο Κολόν; Πώς την υποδέχτηκε το κοινό;

Ντ.Θ. Η υποδοχή ήταν εξαιρετική. Για εμάς όμως ήταν ένα στοίχημα. Δεν είχαμε ιδέα αν θα πετύχει το εγχείρημά μας ή πώς θα ανταποκριθεί το κοινό. Η «Κασσάνδρα» είναι μια πολύ ιδιαίτερη όπερα δωματίου, αντισυμβατική, πειραματική. Μόνο τις τελευταίες 2-3 μέρες αρχίσαμε να αντιλαμβανόμαστε τη δυναμική της.

Όταν λέτε ότι η «Κασσάνδρα» είναι αντισυμβατική αναφέρεστε πιο πολύ στη μουσική ή στο λιμπρέτο;

Ντ.Θ. Και στα δύο.

Α.Ε. Η μουσική είναι προσβάσιμη, ο Πάβλο Ορτίς δεν γράφει σε κάποιο δύσκολο μουσικό ιδίωμα. Αυτό που έχει ενδιαφέρον στο έργο είναι ότι υπάρχουν πολλές ηθελημένα ετερόκλητες αναφορές – από μπαρόκ και μπελκάντο μέχρι ρούμπα, ταγκό και ραπ.

Η συνύπαρξη διαφορετικών ειδών μουσικής, παραπέμπει ενδεχομένως και στο γεγονός ότι η Κασσάνδρα ζει ένα παρόν, ενώ βλέπει ταυτόχρονα το μέλλον και το παρελθόν;

Ντ.Θ. Απόλυτα. Η Κασσάνδρα διασχίζει, χωρίς διαβατήριο, όχι μόνο τις χώρες αλλά και τον χρόνο. Γι’ αυτό τη σύνθεση του Ορτίς τη χαρακτηρίζει ένα είδος εκλεκτισμού. Η μουσική γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι γεμάτη αναχρονισμούς.

Εσείς, κυρία Θεοχαρίδη, εξερευνάτε την ανθρώπινη κίνηση, συνδυάζοντας χορό και δραματουργία σε μια ενοποιημένη καλλιτεχνική φόρμα. Πώς δουλέψατε στην παράσταση;

Ντ.Θ. Για μένα η χορογραφία είναι μια σύνθετη έννοια που περιλαμβάνει το σώμα, αλλά και τον σκηνικό χώρο. Η Κασσάνδρα, τη μια βρίσκεται στο μπαρ, έναν χώρο ρεαλιστικό, συγκεκριμένο, με τους μουσικούς κρυμμένους στο ημίφως –σαν να είναι οι τακτικοί θαμώνες του– και την άλλη ταξιδεύει στον χρόνο, περνώντας στα πλαϊνά της σκηνής σε έναν χώρο ονειρικό, αφηρημένο. Δίνει την αίσθηση μιας πανταχού παρουσίας. Δεν έχει σημασία μόνο το τι κάνει με το σώμα της, αλλά και το πώς ή πού τοποθετείται στον χώρο. Επομένως, η σκηνογραφία, τα φώτα, τα κοστούμια, η ίδια η σκηνοθεσία, δεν είναι παρά η συνέπεια μιας σκηνικής ιδέας.

Info
«Κασσάνδρα» στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ • Πρώτη πανελλήνια παρουσίαση
27, 28, 29 Σεπ 2024
Ώρα έναρξης: 20.30 (Κυριακή: 19.30)
Με ελληνικούς και αγγλικούς υπέρτιτλους

Μουσική διεύθυνση: Νίκος Βασιλείου
Σκηνοθεσία: Ντιάνα Θεοχαρίδη, Αλέξανδρος Ευκλείδης
Σκηνικό, σχεδιασμός φωτισμών: Γκονσάλο Κόρδοβα
Κοστούμια: Λουσιάνα Γκούτμαν

Τον ρόλο της Κασσάνδρας ερμηνεύει η Μαρία Καστίγιο ντε Λίμα
Συμμετέχουν μουσικοί του Ergon ensemble: Κώστας Τζέκος (μπάσο κλαρινέτο), Χαράλαμπος Ταλιαδούρος (κρουστά), Κωνσταντίνος Παναγιωτίδης (βιολί), Δημήτρης Τραυλός (βιολοντσέλο)

Τιμές εισιτηρίων: €15, €20. Φοιτητικό: €10