Μαριάννα Κάλμπαρη: «Στις "Ικέτιδες" θέλουμε να φωτίσουμε την προαιώνια πάλη ανάμεσα στα δύο φύλα»

Η Μαριάννα Κάλμπαρη, Καλλιτεχνική Διευθύντρια του Θεάτρου Τέχνης Κάρολου Κουν από το 2014, διακεκριμένη ηθοποιός και σκηνοθέτρια της παράστασης «Ικέτιδες» του Αισχύλου, που έκανε πρεμιέρα στους Δελφούς στις 21 Ιουλίου και πρόκειται να παρουσιαστεί στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου 2024, στις 23 και 24 Αυγούστου, μιλάει σχετικά με το έργο του αρχαίου τραγωδού και τη δική της οπτική σε αυτό.

Το πρώτο και το μοναδικό έργο που έχει διασωθεί από την τετραλογία του Αισχύλου «Δαναΐδες», η τραγωδία «Ικέτιδες» μιλάει για τις βαθιές ρίζες της πατριαρχίας και τον τρόπο με τον οποίο καθόρισαν τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία από τους αρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα. Με πρωταγωνιστές τους Λένα Παπαληγούρα, Λουκία Μιχαλοπούλου, Γιάννη Τσορτέκη, Άκη Σακελλαρίου και Λυδία Κονιόρδου, αλλά και έναν εντυπωσιακό πενηνταμελή Χορό στον οποίο θα συμμετέχει το γυναικείο χορωδιακό σχήμα CHÓRES και η Μαρίνα Σάττι ως σολίστ, η παράσταση προβλέπεται να αποτελέσει το κορυφαίο καλλιτεχνικό γεγονός του καλοκαιριού.

Η Μαριάννα Κάλμπαρη μιλάει για τις «Ικέτιδες»

Πώς πήρατε την απόφαση να ανεβάσετε τις «Ικέτιδες» του Αισχύλου;
Είναι ένα κείμενο που αγαπώ και ήθελα να δουλέψω σε αυτό εδώ και καιρό. Πριν δύο χρόνια, που είχα κάνει τις «Παστρικές» (2022), στο πλαίσιο του «Όλη η Ελλάδα ένας πολιτισμός», με κείμενα που είχα γράψει αφορμώμενη από τη Μικρασιατική Καταστροφή, είχα χρησιμοποιήσει αποσπάσματα από το έργο με θέμα το ζήτημα της προσφυγιάς. Είναι ένα κείμενο πολύ σπουδαίο που δεν είχε πολλές φορές τη δυνατότητα να παρασταθεί, ίσως επειδή ο μύθος δεν είναι τόσο οικείος. Αυτό παίζει πολύ μεγάλο ρόλο, καθώς βλέπουμε ότι όσο πιο οικείος είναι ένας μύθος τόσο πιο εύκολα τον προσεγγίζει ο κόσμος. Το έργο αυτό είναι το πρώτο μιας χαμένης τετραλογίας και είναι περίεργο για τον θεατή να μη γνωρίζει τη συνέχεια της ιστορίας. Επίσης, σε αντίθεση με άλλες τραγωδίες, εδώ είναι πολύ ισχυρός ο ρόλος του Χορού. Οι ρόλοι είναι ουσιαστικά τρεις, αλλά σε εμάς έχουνε γίνει πέντε, καθώς πήρα την πρωτοβουλία να μοιράσω τον λόγο των Ικετίδων σε δύο πρόσωπα: την Υπερμνήστρα και την Αμυμώνη, που είναι οι πιο γνωστές Δαναΐδες του μύθου, τις οποίες υποδύονται η Λένα Παπαληγούρα και η Λουκία Μιχαλοπούλου αντίστοιχα. Οι δύο πρωταγωνίστριες φέρουν ένα δίπολο που ενυπάρχει, ουσιαστικά, στον χαρακτήρα κάθε κοριτσιού. Το έργο, πέρα από τα μεγάλα ζητήματα, όπως είναι το προσφυγικό, το ζήτημα της δημοκρατίας και της βίας (που δεν είναι επιτρεπτή στον πολιτισμένο κόσμο), μιλάει για τη γυναίκα. Το θέμα αυτό διερευνάται μέσω των κοριτσιών που είναι στην εφηβεία και ενηλικιώνονται, και το μέλλον των οποίων κρίνεται από το αν θα παντρευτούν με τη βία εκείνους που τις καταδιώκουν (τους ξαδέρφούς τους). Κανονικά, είναι υποχρεωμένες να τους παντρευτούν καθώς, όταν γράφτηκε το έργο από τον Αισχύλο, ίσχυε ακόμα ο θεσμός της επικλήρου κόρης, σύμφωνα με τον οποίο προκειμένου η περιουσία να μένει στην οικογένεια, όταν δεν υπήρχε αρσενικός απόγονος, ο πατέρας όφειλε να δίνει την κόρη του, είτε στον αδερφό του είτε στους ανιψιούς του. Έτσι, τις Δαναΐδες τις διεκδικούν οι ξάδερφοί τους και ο πατέρας αντιτίθεται και τις συνοδεύει στο Άργος για να τις σώσει από αυτόν τον γάμο. Υπάρχει, ωστόσο, μια κρυφή πληροφορία εδώ, που γνωρίζει μόνο όποιος ξέρει τον μύθο ή τη συνέχεια της τετραλογίας που έχει χαθεί: Ο πραγματικός λόγος που τις στηρίζει ο πατέρας είναι γιατί πρώτον, οι Αιγύπτιοι δεν έχουν τη σύμφωνη γνώμη του, άρα εκείνος δεν θέλει να δώσει τις κόρες του στους γιους του αδερφού του και δεύτερον, γιατί έχει πάρει έναν χρησμό που λέει ότι θα χάσει την εξουσία και τη ζωή του από έναν ανιψιό του, οπότε προσπαθεί πάση θυσία να αποφύγει αυτόν τον γάμο. Αυτό δεν αναφέρεται πουθενά στο πρώτο έργο της τετραλογίας, όμως εμείς το ξέρουμε και είναι μια πολύ σημαντική πληροφορία για τον χαρακτήρα.
Καθώς το αρχαίο κοινό, όταν πήγαινε να δει μια τραγωδία γνώριζε ήδη την πλοκή της ιστορίας από τους μύθους και τις προφορικές παραδόσεις, το στοίχημα του τραγωδού ήταν να δώσει μια ερμηνεία που θα φώτιζε τα σημεία του μύθου που επιθυμούσε κάθε φορά εκείνος να φωτίσει. Εν τέλει, αυτό είναι που μας γοητεύει ακόμα και σήμερα. Γιατί μπορεί να είναι ωραίο να αναρωτιέσαι τι θα γίνει μετά, να υπάρχει δηλαδή το στοιχείο της αγωνίας, όμως αυτό μπορεί να συμβεί ακόμα και σε μια ιστορία που γνωρίζεις, γιατί τελικά ο τρόπος είναι που δημιουργεί το «σασπένς». Ήταν πάντως από την αρχή και για εμάς αυτό ένα ζήτημα, το αν και πώς θα αφηγηθούμε όλο τον –όχι και τόσο γνωστό– μύθο. Βρήκαμε, λοιπόν, εν τέλει τον τρόπο να αφηγηθούμε τη συνέχεια της ιστορίας μέσα στο έργο. Κάποια στιγμή, ο θεατής την ακούει ολόκληρη, γεγονός που θα τον βοηθήσει να καταλάβει περισσότερα, κυρίως γύρω από το βασικό θέμα που εμείς θέλουμε να φωτίσουμε, που είναι η προαιώνια πάλη ανάμεσα στα δύο φύλα για το ποιο θα επικρατήσει, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο το σώμα της γυναίκας και η ζωή της γίνονται πεδία μάχης και διεκδίκησης από την ανδρική εξουσία στις τρεις κυρίαρχες μορφές της, την πατρική, τη σεξουαλική/συζυγική και αυτή της πολιτείας, που έρχεται, τελικά, να δώσει μια λύση σε όλο αυτό.

Πρόκειται για ένα από τα παλαιότερα έργα του δραματουργού και το μοναδικό που διασώζεται σήμερα από την τετραλογία του «Δαναΐδες». Μπορούν οι ηρωίδες αυτές του έργου να αποτελέσουν πρότυπο της γυναικείας ενδυνάμωσης και του δικαιώματος των γυναικών στην επιλογή των συντρόφων τους ακόμα και στις μέρες μας;
Το έργο (για να μην ξεχνιόμαστε) δεν γράφτηκε με αυτό τον σκοπό, οπότε είναι παράξενο που αφήνει αυτή την αίσθηση στον σημερινό θεατή. Εν τέλει, τα κορίτσια δεν τα καταφέρνουν και υποκύπτουν σε αυτό που ονομάζουμε πατριαρχία. Το έργο ουσιαστικά αφηγείται πως οι Δαναΐδες, αν και επαναστάτησαν απέναντι στη μοίρα τους (ένα στοιχείο που υπάρχει πάντα στις τραγωδίες είναι η σύγκρουση των χαρακτήρων με τη μοίρα), παρά την προσπάθειά τους να την αποφύγουν, δεν καταφέρνουν να ελευθερωθούν πραγματικά. Ο Πελασγός και ο λαός του, η πολιτεία δηλαδή, δίνουν τη λύση στο τέλος του έργου, λέγοντας πως τα κορίτσια αυτά δεν θα αφήσουν να τα αγγίξουν και αν οι ίδιες δεν αποφασίσουν να παντρευτούν αυτούς τους άντρες εκείνοι θα τις προστατέψουν, δίνοντάς τους άσυλο. Αυτό, βέβαια, γίνεται με κίνδυνο να μπουν οι Πελασγοί σε πόλεμο, με αυτό άλλωστε τους απειλούν οι Αιγύπτιοι. Όντως, ξέρουμε ότι στη δεύτερη τραγωδία της τετραλογίας γίνεται αυτός ο πόλεμος, ο Πελασγός βασιλιάς χάνει την εξουσία και τη ζωή του και τη θέση του παίρνει ο Δαναός, ο πατέρας. Για να πάρει την εξουσία, λέει μάλιστα στον αδερφό του ότι θα δώσει τις κόρες του στους ανιψιούς του. Τη νύχτα του γάμου όμως, τους δίνει από ένα μαχαίρι και τις διατάζει να αποκεφαλίσουν τους πενήντα ξαδέρφους τους. Εκείνες όντως τους αποκεφαλίζουν, όλες εκτός από μία που από έρωτα αντιστέκεται στην πατρική διαταγή και σώζει τον δικό της ξάδερφο και σύζυγο. Αυτός θα είναι τελικά εκείνος που θα πάρει την εξουσία και θα σκοτώσει τον Δαναό. Το γένος αυτό που προέρχεται από την Υπερμνήστρα και τον Λυγκέα, είναι το γένος των Δαναών – στην ουσία οι Έλληνες. Το έργο αφηγείται, δηλαδή, την ιστορία του φύλου των Δαναών που ήρθαν από τη Λιβύη, έχοντας καταγωγή από αυτά τα χώματα, καθώς πρόγονός τους ήταν η Ιώ η οποία είχε φύγει από το Άργος πέντε γενιές πριν, οπότε διεκδίκησαν να ζήσουν εκεί και κέρδισαν την εξουσία, όπως συνέβη και ιστορικά, αφού στο μεταξύ εκτόπισαν ή αφομοίωσαν το προελληνικό φύλο των Πελασγών. Οι Δαναοί, λοιπόν, είναι εκείνοι που ο Όμηρος αποκαλεί για πρώτη φορά Έλληνες.

Υπάρχει και μια μεταγενέστερη προσαρμογή του μύθου από τον Ευριπίδη, σωστά;
Οι «Ικέτιδες» του Ευριπίδη συνδέονται με άλλον μύθο. Πρόκειται για τις επτά μητέρες που έχουν χάσει τους γιους τους στη μάχη στη Θήβα. Σχετίζεται περισσότερο με την τραγωδία του Αισχύλου, «Επτά επί Θήβας». Πρόκειται για έναν μύθο που ανήκει στον Θηβαϊκό κύκλο. Δεν έχουν λοιπόν σχέση μεταξύ τους οι δύο τραγωδίες, παρ’ ότι έχουν τον ίδιο τίτλο.
Οι «Δαναΐδες» είναι από τους λιγότερο γνωστούς κύκλους τραγωδιών. Στη σύγχρονη Ελλάδα, οι «Ικέτιδες» ανέβηκαν για πρώτη φορά το 1930, στους Δελφούς, στις Δελφικές Εορτές, που έκανε τότε ο Σικελιανός με την Εύα Πάλμερ, σε μετάφραση του Ιωάννη Γρυπάρη. Στην Επίδαυρο ανέβηκαν πρώτη φορά το 1964 σε σκηνοθεσία Αλέξη Σολωμού, το 1977 σε σκηνοθεσία Σπύρου Ευαγγελάτου, το 1994 σε σκηνοθεσία Σταύρου Ντουφεξή. Πρόκειται, λοιπόν, για ένα έργο που δεν ανεβαίνει συχνά.

Πώς χειριστήκατε, ως σκηνοθέτρια, τη μετάφραση του έργου από τον Ιωάννη Γρυπάρη;
Η μετάφραση του Γρυπάρη είναι η πρώτη που έγινε στα νέα ελληνικά, το 1930. Είναι, λοιπόν, μια παλιά μετάφραση, πολύ γοητευτική και ποιητική. Βέβαια, έχω επεξεργαστεί αρκετά τον λόγο, καθώς υπήρχαν χωρία που ακούγονται πολύ παλιά, σχεδόν δυσνόητα σήμερα. Οπότε την έχω «πειράξει» με έναν τρόπο, γι’ αυτό και λέω πως είναι μια επεξεργασμένη μετάφραση. Κράτησα όμως τη γλώσσα και το ύφος, που είναι μιας άλλης εποχής, γιατί ήθελα να υπάρχει αυτή η γέφυρα με το παρελθόν, σαν να έρχεται ο μύθος από τα βάθη της ιστορίας για να αφηγηθεί κάτι που δεν έχει αλλάξει. Η ιστορία των κοριτσιών που ζητούν άσυλο, καταδιωκόμενες από άντρες που είναι πάρα πολύ βίαιοι, και έρχονται σε μια χώρα όπου υπάρχει δημοκρατία. Ο βασιλιάς τούς λέει πως εδώ αποφασίζουμε όλοι μαζί για το αν θα σας δεχτούμε ή όχι, αλλά δεν δεχόμαστε με κανέναν τρόπο τη βία. Αυτό είναι πολύ σημαντικό να ακούγεται σήμερα, όπως επίσης σημαντικό είναι να δούμε τι σημαίνει πατριαρχία και πόσο βαθιές είναι οι ρίζες της.
Όλα τα ζητήματα που πραγματεύεται το έργο είναι επίκαιρα. Το προσφυγικό, για παράδειγμα, ή το ζήτημα της έμφυλης βίας (ακόμα και αν η γυναίκα σήμερα δεν αναγκάζεται να παντρευτεί από τα 15 της, τουλάχιστον στον Δυτικό κόσμο, και δεν αποφασίζει ο πατέρας της ποιον θα πάρει για σύζυγο), απασχολούν έντονα τη σημερινή κοινωνία. Στο έργο επίσης βλέπουμε γιατί η γυναίκα είχε από τότε αυτόν τον ρόλο. Γιατί έπρεπε να υπακούει στους κανόνες που της επέβαλλαν ο πατέρας, ο σύζυγος και η πολιτεία. Γιατί υπήρχε αυτή η βία εναντίον της. Το έργο ξεκλειδώνει όλα αυτά τα ζητήματα και νομίζω γι’ αυτό αξίζει να το παρουσιάσει κανείς, ειδικά σήμερα που υπάρχει τόσο μεγάλη έξαρση της έμφυλης βίας. Καθώς όταν προσπαθούμε να ξεριζώσουμε κάτι τόσο βαθύ όσο τα έμφυλα στερεότυπα, υπάρχει μεγάλη αντίσταση και αντίδραση. Είναι πιστεύω σωστή η στιγμή για να ακουστεί αυτή η ιστορία με έναν άλλον τρόπο και μέσα από αυτή τη διάσταση. Το έργο γράφτηκε και ανέβηκε από έναν άντρα για να παιχτεί αποκλειστικά από άντρες. Σήμερα όμως έχουν και οι γυναίκες φωνή. Δεν πρόκειται φυσικά για «γυναικείο» έργο, ούτε εμείς θέλουμε να κάνουμε μια «γυναικεία ανάγνωση». Το έργο, όπως όλες οι τραγωδίες, μιλάει για τον άνθρωπο. Συγκεκριμένα, μιλάει για τον άνθρωπο στον οποίο προσπαθούν να επιβληθούν και να κυριαρχήσουν οι άλλοι, γιατί θεωρείται πιο αδύναμος.

Πώς ήταν η συνεργασία σας με τους πρωταγωνιστές του έργου;
Με τη Λένα και τη Λουκία που προέρχονται από το Θέατρο Τέχνης υπάρχει μεγάλη αγάπη και εκτίμηση, και ξεκινήσαμε να δουλεύουμε το κείμενο από νωρίς. Το έργο, ουσιαστικά, το οδηγούν οι δυο τους, οι πιο γνωστές Δαναΐδες του μύθου, που παίρνουν σάρκα και οστά στην παράστασή μας και μοιράζονται όλον τον λόγο των Ικετίδων. Ο υπόλοιπος Χορός, οι υπόλοιπες αδελφές, εκφράζονται μέσα από το τραγούδι και τον χορό. Ήταν πολύ ευτυχής και ενδιαφέρουσα η συνάντηση μαζί τους από την αρχή, όπως και με τους άλλους τρεις πρωταγωνιστές, τη Λυδία Κονιόρδου, τον Άκη Σακελλαρίου και τον Γιάννη Τσορτέκη, που ερμηνεύουν τους τρεις ανδρικούς ρόλους – τις τρεις εξουσίες και έχουν μεγάλο ειδικό βάρος απέναντι στο πλήθος των κοριτσιών, καθώς η παρουσία τους και ο λόγος τους εκπροσωπεί κάτι συμβολικό. Αν σκεφτεί κανείς και τη στιγμή που τα κορίτσια θα είναι πράγματι πενήντα (γιατί τώρα στο σχήμα του Χορού είμαστε δεκαπέντε), έχει σημασία όποιος στέκεται απέναντί τους, να είναι σαν να έχει πίσω του άλλους πενήντα.

Πρωταγωνιστής της παράστασης, λοιπόν, είναι στην ουσία ο πενηνταμελής Χορός. Ήταν δύσκολο να δουλέψετε με τόσους ηθοποιούς ταυτόχρονα και να τους συντονίσετε;
Ήθελε μια πάρα πολύ σύνθετη δουλειά στο κομμάτι της προετοιμασίας και της έρευνας. Ευτυχώς η ομάδα των συντελεστών είναι καταπληκτική. Η Χριστίνα Σουγιουλτζή είναι η χορογράφος και στην παράσταση ερμηνεύει επιπλέον τον βωβό ρόλο της Ιούς, η οποία είναι σαν προεξάρχουσα του Χορού των Ικετίδων, ως πρόγονός τους. Είναι μια ιδέα που προέκυψε, δεν υπάρχει στο κείμενο. Αποφασίσαμε να δώσουμε σάρκα και οστά στην Ιώ, στην οποία αναφέρονται συνεχώς οι Δαναΐδες. Μπορεί η Ιώ να μην έχει λόγο, μιλάει όμως μέσω των κινήσεών της και μέσω του τρόπου που οδηγεί τον Χορό. Με τη Χριστίνα, που είμαστε χρόνια συνεργάτιδες, είχαμε επίσης μια πολύ γόνιμη συνεργασία, όπως και με τη στενή μου συνεργάτιδα και βοηθό Μαριλένα Μόσχου. Δουλέψαμε τόσο μαζί, όσο και χωριστά με τις υπο-ομάδες του Χορού και των ρόλων. Ο Χορός αποτελείται κυρίως από τις CHÓRES, την εξαιρετική αυτή χορωδία που έχει καλλιτεχνικό διευθυντή τον Χαράλαμπο Γωγιό, επίσης παλιό συνεργάτη που συνέθεσε τη μοναδική μουσική της παράστασης. Στον Χορό συμμετέχει ακόμα μια ομάδα κοριτσιών από τη Δραματική Σχολή του Θεάτρου Τέχνης και μια ομάδα από το χορευτικό-ακροβατικό σχήμα «κι όμΩς κινείται», αλλά και χορεύτριες-μαθήτριες της Χριστίνας Σουγιουλτζή. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι συναντήθηκαν, έχοντας προετοιμαστεί κατά ομάδες νωρίτερα. Η μεγάλη δυσκολία ήταν αυτή. Για πολύ καιρό δουλεύαμε χωριστά, με μικρότερες και μεγαλύτερες ομάδες, ούτως ώστε να φτιάξουμε σιγά σιγά το παζλ.

Πώς προέκυψε η συνεργασία με τη Μαρίνα Σάττι;
Μιλήσαμε για τις CHÓRES και ήρθε φυσικά όλο αυτό. Από την αρχή σε αυτό το έργο είχα στο μυαλό μου τις CHÓRES και την υπέροχη δουλειά που κάνουν – μια πρωτοβουλία και έργο της πολυσχιδούς Μαρίνας Σάττι. Είπαμε, λοιπόν, από πέρυσι που το συζητήσαμε, όταν παίξουμε στην Επίδαυρο να είναι και εκείνη, όταν θα έχουμε το μεγάλο σχήμα.
Στη δημιουργική ομάδα είχα τη χαρά, εκτός από τον Χαράλαμπο Γωγιό στη σύνθεση μουσικής που προανέφερα, να συνεργαστώ με τον Θέμη Παντελόπουλο στη σύνθεση των ήχων της παράστασης, με τις δύο φοβερές μαέστρους από τις CHÓRES που έκαναν τη μουσική διδασκαλία, την Ειρήνη Πατσέα και τη Σιμέλα Εμμανουηλίδου, και βέβαια με την αδερφή μου Χριστίνα Κάλμπαρη, που είναι εικαστικός και υπογράφει τα σκηνικά και τα κοστούμια, αλλά και με τη σταθερή μου συνεργάτιδα Στέλλα Κάλτσου στο σχεδιασμό φωτισμών. Είμαστε μια πολύ δεμένη ομάδα συνεργατών. Δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς με τόσους ανθρώπους και τόσο κόσμο στη σκηνή. Το «παραμύθι» αυτό είναι πολύ δυνατό. Όλες και όλοι γοητεύτηκαν και μπήκαν σε αυτή την άγνωστη ιστορία που θέλουμε τόσο να αφηγηθούμε στον κόσμο.

Δεν βλέπουμε συχνά παραστάσεις με τόσους πολλούς συντελεστές σήμερα. Ήταν μια πρόταση αυτή εκ μέρους σας;
Ήταν πρόταση σίγουρα, γιατί παλιότερα είχα σκεφτεί και άλλες εκδοχές του έργου. Όλα τα έργα μπορούν να ανεβούν με ποικίλους τρόπους. Θα μπορούσαν να είναι μόνο οι δύο Δαναΐδες, για παράδειγμα, η Υπερμνήστρα και η Αμυμώνη. Ο μεγάλος αριθμός (οι πενήντα Δαναΐδες) όπως είναι στον μύθο και το κείμενο, αναδεικνύει εν προκειμένω τη δύναμη του «συλλογικού». Ήθελα πολύ να δουλέψω σε αυτό. Τι σημαίνει ότι έρχεται ο Δαναός με τα πενήντα κορίτσια του στη σκηνή; Αυτό, από μόνο του, ενέχει μια τρέλα. Το μεγάλο ερώτημα για όλους εμάς που αγγίζουμε την αρχαία τραγωδία είναι: «Τι σημαίνει Χορός»; Ποια είναι αυτή η ομάδα ανθρώπων, που σε αυτή την περίπτωση αποτελούν και τις πρωταγωνίστριες της ιστορίας; Με ενδιέφερε να το εξερευνήσουμε όλο αυτό μέσω της μεγάλης ομάδας. Δυστυχώς, είναι κάτι που δεν το βλέπουμε πια συχνά. Ο Χορός τείνει να συρρικνώνεται όλο και περισσότερο, και για λόγους πρακτικούς βέβαια. Δίνοντας όλο τον λόγο στις δύο πρωταγωνίστριες, είχαμε τη δυνατότητα με μεγαλύτερη σχετικά άνεση να εντάξουμε στην ομάδα κορίτσια που τραγουδούν και χορεύουν και μπαίνουν σε αυτή την ιστορία ως ένα σώμα.

Ποιος ήταν ο ρόλος που έπαιξε το Θέατρο Τέχνης στο να ανέβει η συγκεκριμένη παράσταση;
Η συγκεκριμένη παράσταση γίνεται χάρη στη συνεργασία με τον Μίλτο Σωτηριάδη και το Θέατρο του Νέου Κόσμου, με το οποίο το Θέατρο Τέχνης έχει συνεργαστεί και στο παρελθόν σε πολλές άλλες παραγωγές. Θα ήταν αδύνατο να κάνει το Θέατρο Τέχνης μια παραγωγή τέτοιου μάλιστα μεγέθους, που εντάσσεται μεν στο Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, αλλά δεν χρηματοδοτείται από αυτό. Η ιστορία του Θεάτρου Τέχνης πάντως είναι μια ιστορία του «συλλογικού». Το πρώτο πράγμα που έφερε στο ελληνικό θέατρο ο Κάρολος Κουν, ήταν αυτή η δύναμη του «συλλογικού», η δύναμη του θεάτρου συνόλου. Το έργο μας, οι «Ικέτιδες», που ανεβαίνει για πρώτη φορά από το Θέατρο Τέχνης, ταιριάζει πάρα πολύ σε αυτήν τη φιλοσοφία. Είναι δύσκολο πια να υπάρχουν ομάδες όπως αυτή που υπήρχε παλιότερα στο Θέατρο Τέχνης, όμως ο τρόπος με τον οποίο τα παιδιά διδάσκονται το θέατρο ακόμα και σήμερα στη Δραματική μας Σχολή, συνεχίζει να πηγάζει από αυτή τη φιλοσοφία της ομάδας. Σε αυτήν την παράσταση, τα νέα παιδιά παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο και πρόκειται για νέα παιδιά που πιστεύουν στη δύναμη του συνόλου.

Η παράσταση έκανε την πρεμιέρα της στους Δελφούς, στις 21 Ιουλίου, και θα περιοδεύσει σε διάφορα σημεία της Ελλάδας. Σημαντικότερα, όμως, το έργο του Αισχύλου θα επιστρέψει στις 23 και 24 Αυγούστου στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου μετά από πολλά χρόνια. Πώς νιώθετε που θα είστε εσείς αυτή που θα την επαναφέρει στην Επίδαυρο;
Όπως είπαμε, το έργο ανέβηκε πρώτη φορά στην Επίδαυρο το 1964 και τελευταία το 1994. Το γεγονός ότι θα το παρουσιάσουμε ξανά μετά από τόσα χρόνια μού δίνει πολύ μεγάλη χαρά, καθώς ονειρευόμουν καιρό αυτό το έργο, ειδικά στην Επίδαυρο. Κάθε σκηνοθέτης που αναλαμβάνει να ανεβάσει μια αρχαία τραγωδία έχει όνειρο την Επίδαυρο, γιατί εκεί τα πράγματα είναι αλλιώς. Έχουμε πάρα πολλά ωραία αρχαία και σύγχρονα θέατρα και αξιόλογα φεστιβάλ σε όλη την Ελλάδα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, αλλά στην Επίδαυρο συμβαίνει κάτι πραγματικά μοναδικό. Είναι μια ανεπανάληπτη εμπειρία. Εκεί υπάρχει κάτι που δεν το συναντάς πουθενά αλλού. Και αυτό ισχύει τόσο για τους συντελεστές μιας παράστασης όσο και για τους θεατές. Νομίζω ότι στον χώρο αυτό, ειδικά με τη συνθήκη του πενηνταμελούς σχήματος του Χορού (μόνο εκεί δυστυχώς θα μπορέσουμε να έχουμε το μεγάλο σχήμα, χάρη στη μεγάλη ορχήστρα), θα είναι κάτι πολύ ιδιαίτερο για όλους μας. Η ιδέα του πενηνταμελούς σχήματος του Χορού γεννήθηκε φυσικά μέσα από το ίδιο το έργο, αλλά και μέσα και από την ανάγκη να πούμε αυτή την ιστορία, να αφηγηθούμε αυτό τον σχετικά άγνωστο μύθο, σε συσχετισμό με όσα συμβαίνουν στην κοινωνία μας σήμερα. Ζητήματα βαθιά και ουσιαστικά για τη ζωή μας, όπως όλα όσα πραγματεύεται το αρχαίο δράμα σε κάθε έργο.