Ειρήνη Μουντράκη: «Η αποστολή του Εθνικού Θεάτρου σε σχέση με το αρχαίο δράμα»

Από το 2016 θεσμοθετήθηκε σε ετήσια βάση το Διεθνές Εργαστήριο Αρχαίου Δράματος από το Εθνικό Θέατρο, ένα δεκαπενθήμερο Εργαστήριο που πραγματοποιείται κάθε καλοκαίρι στο Λυγουριό και έχει συγκεκριμένο θέμα κάθε έτος που αντλείται από το αρχαίο δράμα. Οι συμμετέχοντες, μέσω της παρακολούθησης του προγράμματος, αποκτούν εξειδικευμένη γνώση στο αρχαίο δράμα, ενώ παράλληλα έχουν τη δυνατότητα συνεργασίας, συνύπαρξης και δημιουργικής ανταλλαγής εμπειριών, γνώσεων και δεξιοτήτων. Η Ειρήνη Μουντράκη (Θεατρολόγος - Κριτικός Θεάτρου, Υπεύθυνη Δραματολογίου, Βιβλιοθήκης, Αρχείου & Διεθνών Σχέσεων Εθνικού Θεάτρου Δημιουργός - Υπεύθυνη Greek Play Project, μέλος Δ.Σ. European Theatre Convention και μέλος της Executive committee International Association of Theatre Critics) γράφει για τη δημιουργία του Εργαστηρίου, την πορεία του και το φετινό πρόγραμμα. 

Η Ειρήνη Μουντράκη γράφει για το Διεθνές Εργαστήριο Αρχαίου Δράματος του Εθνικού Θεάτρου

Το Εθνικό Θέατρο ξεκίνησε μια πολύ σημαντική εργασία πάνω στην μετεκπαίδευση των ηθοποιών το 2000 με τη Θερινή Ακαδημία Θεάτρου, μια πρωτοποριακή ιδέα της Ελένης Βαροπούλου που ο τότε καλλιτεχνικός διευθυντής Νίκος Κούρκουλος στήριξε απόλυτα. Το πρόγραμμα αυτό κράτησε 10 χρόνια - με διαφορετικές θεματικές, κάθε χρόνο σε άλλο μέρος της Ελλάδας - μέχρι να καταργηθεί με τον θάνατο του Κούρκουλου. Στην πορεία αυτών των διοργανώσεων συνειδητοποίησα τη σπουδαιότητα της συνεχούς εκπαίδευσης για τους καλλιτέχνες αλλά και τη σημασία της σύζευξης θεωρίας και πράξης. Όσο και αν ακούγεται αυτονόητο η συνεργασία αυτή είναι κάτι που πρέπει να διδαχθεί, ειδικά στην εποχή μας.

Χαράζοντας την προσωπική μου πορεία στον χώρο του θεάτρου, και φυσικά υπηρετώντας το Εθνικό Θέατρο, υπάρχουν κυρίαρχα ερωτήματα που με Πολιτιστικό Κέντρο Δελφώναπασχολούν. Ένα από αυτά είναι το ποια είναι η θέση και η αποστολή του Εθνικού Θεάτρου σε σχέση με το αρχαίο δράμα, μια βαριά κληρονομιά που αποτελεί την ίδια στιγμή μεγάλο βάρος και σπουδαία ευθύνη. Όμως όχι μόνο σε σχέση με την αναβίωση, τη σκηνική του επιτέλεση ή την προσέγγισή του ως κομμάτι μιας παράδοσης αλλά κυρίως σε σχέση με την ίδια την ουσία της τραγωδίας, με το παρόν της ανθρωπότητας και τους τρόπους και τα κλειδιά που μας δίνει προκειμένου να κατανοήσουμε και να ερμηνεύσουμε τον σύγχρονο κόσμο. Η τραγωδία άλλωστε έχει θέσει όλα τα σημαντικά ερωτήματα που απασχολούν τον άνθρωπο από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Η ανάγκη όλων μέσα στους αιώνες να επιστρέφουμε σε αυτή αποδεικνύει πως είναι η πηγή, το σημείο εκκίνησης και καθαρμού ταυτόχρονα. Τι σημαίνει λοιπόν η τραγωδία σήμερα, ποια είναι η σημασία της, η δομή, η λειτουργία της και η σχέση της με το τώρα; Η Ελλάδα ως τόπος γέννησης αυτού του μοναδικού είδους δεν οφείλει να πρωτοστατεί στη μελέτη του; Αρκεί η εκπαίδευση ενός ηθοποιού στη σχολή για να υπηρετήσει το είδος;

Μέσα από τα ερωτήματα αυτά ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2016 πιλοτικά ένα πρόγραμμα εστιασμένο στο αρχαίο δράμα στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών με διδάσκουσα την Λυδία Κονιόρδου πάνω στην Αντιγόνη του Σοφοκλή και την προσφυγική κρίση. Συμμετείχαν νέοι καλλιτέχνες από το εξωτερικό αλλά και έλληνες και το εργαστήριο οργανώθηκε στο πλαίσιο της Decentralized Academy του δικτύου Union of Theatres of Europe που τότε το Εθνικό ήταν μέλος.

Η επιτυχία του Εργαστηρίου και η ανταπόκριση που λάβαμε οδήγησε στη θεσμοθέτησή του την επόμενη χρονιά από τον τότε καλλιτεχνικό διευθυντή Στάθη Λιβαθινό αλλά και στη δημιουργία από το Υπουργείο Πολιτισμού του Δικτύου Αρχαίου Δράματος το οποίο συγκέντρωσε υπό την εποπτεία του τα σταθερά προγράμματα για το αρχαίο δράμα ενισχύοντας τη συνέχειά τους. Μέσα από διεργασίες, συζητήσεις και αφουγκραζόμενη από τη θέση της επιστημονικής υπεύθυνης του Εργαστηρίου τα καίρια ζητήματα που μας απασχολούν στην τέχνη και την κοινωνία αποφασίσαμε να εστιάζουμε κάθε χρόνο σε μία συγκεκριμένη θεματική πάνω στο αρχαίο δράμα ώστε να μας επιτρέπεται η εις βάθος μελέτη της υπό την καθοδήγηση ενός ειδικά επιλεγμένου καλλιτέχνη για το συγκεκριμένο θέμα. Διαμορφώνουμε έτσι ένα εντατικό πρόγραμμα δύο εβδομάδων όπου οι συμμετέχοντες συνυπάρχουν και αφιερώνονται στην έρευνα και τη μελέτη, χωρίς το άγχος του αποτελέσματος. Παράλληλα υπάρχει ένα παράλληλο πρόγραμμα με θεωρητικές διαλέξεις, παρουσιάσεις και συζητήσεις.

Με αυτούς τους άξονες κλήθηκαν να διδάξουν ο σκηνοθέτης Μιχαήλ Μαρμαρινός με τη συνεργασία της Γερμανίδας σκηνογράφου Andrea Schimdt-Futterer και του Ρώσου ιστορικού του θεάτρου Dmitry Trubotchkin πάνω στο θέμα «Χορός, Ύλη και Έννοια», η σκηνοθέτις Κατερίνα Ευαγγελάτου η οποία εργάστηκε πάνω στον «Ιππόλυτο» του Ευριπίδη ενώ το 2019 το εργαστήριο πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία του Πανεπιστημίου του Γέιλ και την σκηνοθέτρια Toni Dorfman και την συγγραφέα και ηθοποιό Ellen McLaughlin που εξερεύνησαν τις διαδρομές από και προς τον Κάτω Κόσμο στον μύθο και στο θέατρο. Μετά από μια αναγκαστική παύση λόγω του κορωνοϊού, το 2022 προσκαλέσαμε τον σκηνοθέτη Θάνο Παπακωνσταντίνου που εργάστηκε πάνω στον «Προφητικό λόγο».

Το 2023 εγκαινιάσαμε τη συνεργασία του Εθνικού Θεάτρου με τον Δήμο Επιδαύρου και το Εργαστήριο πραγματοποιήθηκε στο Λυγουριό με σημείο εκκίνησης την τραγωδία του Ευριπίδη Ιφιγένεια εν Αυλίδι πάνω στο θέμα «Εξουσία-Διαφθορά» με την ηθοποιό Αγλαΐα Παππά και τη συνεργασία της ιταλίδας ηθοποιού και καθηγήτριας της Σχολής Ronconi του Piccolo Teatro, Diana Manea. Κυρίαρχης σημασίας είναι η σύνδεση του Εργαστηρίου με τον μοναδικό αυτό χώρο και την ιστορία του και για αυτό μέσα στο πρόγραμμα εντάσσονται η ξενάγηση στον αρχαιολογικό χώρο, οι δοκιμές στο αρχαίο στάδιο, η παρακολούθηση των παραστάσεων, η συζήτηση με τους δημιουργούς.

Σε μια εποχή που η κριτική σκέψη διαρκώς περιορίζεται η σημασία της ύπαρξης ενός χώρου ανοιχτού στην έρευνα, τη μελέτη, την ανταλλαγή και τον διάλογο είναι ιδιαίτερα σημαντική. Το αρχαίο δράμα, η τραγωδία, είναι η κληρονομιά μας, είναι μια ρίζα που συγκρατεί την ύπαρξή μας σε αυτόν τον κόσμο, μας βοηθά να τον κατανοήσουμε μέσω του μύθου και να αυτοπροσδιοριστούμε αλλά και να αναπροσδιοριστούμε. Βασική επίσης προτεραιότητα αποτελεί η εξωστρέφεια, η επικοινωνία και η διεύρυνση των οριζόντων μας. Η ενίσχυση του βλέμματός μας ώστε να βλέπει πιο μακριά και πλατιά.

Φέτος, με τον Αργύρη Ξάφη επικεφαλής, θα εργαστούμε πάνω στους Μύθους και τον καταποντισμό τους προκειμένου να αναδείξουμε ως κοινωνίες νέους μύθους και να επιβιώσουμε. Αφετηρία μας θα είναι ο Οιδίπους Τύραννος του Σοφοκλή. Ο Ξάφης έχει μια πολύ σημαντική πορεία στον στίβο της τραγωδίας και ως ηθοποιός και ως σκηνοθέτης αλλά και ως δάσκαλος νέων καλλιτεχνών και θα εστιάσει στην τεχνική που έχει αναπτύξει μέσα στα χρόνια: Μέλος, Έπος, Ρητορεία.