Προσεγγίζοντας την Αμαλία, τη βασίλισσα των φοινίκων

Η Αμαλία, μια 18χρονη κοπέλα από ένα γερμανικό δουκάτο γίνεται ξαφνικά βασίλισσα μιας χώρας από έναν άλλον κόσμο. Έρχεται στην Ελλάδα και βρίσκεται στο κέντρο μιας σκηνής που δύσκολα φανταζόμαστε: την περιτριγυρίζουν οι φουστανελοφόροι ήρωες του πρόσφατου Αγώνα που άλλαξε τις ζωές τους συθέμελα, οι φρακοφόροι Φαναριώτες που κουβαλούν δικές τους ιδέες και φιλοδοξίες, οι εκπρόσωποι των Εγγυητριών Δυνάμεων που ορίζουν τα πάντα, οι ντόπιοι πολιτικοί - αντιπρόσωποι αυτών των Δυνάμεων, οι «ξένοι» που καταφθάνουν κρατώντας τον Όμηρο παραμάσχαλα, κι ένας λαός περίεργος, βουβός μέσα στη φτώχια του, περιχαρακωμένος στην εντοπιότητά του. Πώς θα τους γνωρίσει, πώς θα τους καταλάβει, πώς θα τους υπηρετήσει; Το πρωταρχικό πάντως, το ξέρει: πρέπει να γεννήσει διάδοχο.

Τα ιστορικά πρόσωπα δεν έχουν μια ζωή, έχουν πολλές. Τις οποίες ίσως αν τις μάθαιναν, εκεί όπου πια βρίσκονται, να εκπλήσσονταν. Ήσαν πράγματι έτσι; Σκέφτηκαν και μίλησαν μ’ αυτόν τον τρόπο; Αλλά να: μπαίνοντας στο πάνθεο της αθανασίας, στο μεγάλο διάδρομο της συλλογικής μας μνήμης (αν και «μνήμη» είναι έννοια απατηλή) γίνονται λεία του θαυμασμού και σεβασμού μας, της περιέργειας κι αμφισβήτησής μας. Γίνονται λεία της δικής μας ερμηνείας των βίων τους, «ερμηνεία» που χειρίζονται προσεκτικά οι ιστορικοί και βιογράφοι και (συχνά λιγότερο προσεκτικά) οι λογοτέχνες.

Από την άλλη, στη χώρα μας αντιμετωπίζουμε την Ιστορία μας με μια αμηχανία που μπλοκάρει, με κάποιον τρόπο, την πλούσια έμπνευση που θα μπορούσε να προσφέρει στον κινηματογράφο, στην τηλεόραση, στη λογοτεχνία κ.λπ. Η βασίλισσα Αμαλία είναι ένα τέτοιο παράδειγμα αμηχανίας: πρόσωπο όχι και τόσο μακρινό (πέθανε, για να δώσω μια χρονική διάσταση, έναν χρόνο αφού γεννήθηκε ο παππούς μου), δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι για τους περισσότερους σημαίνει μια αποκριάτικη στολή για τα κοριτσάκια: μια εικόνα φολκλόρ που πέρασε για λίγο (26 μόνο χρόνια) μπροστά από το εθνικό μας οπτικό πεδίο. Δεν θελήσαμε να μάθουμε παραπάνω γι’ αυτήν, αν και θα μπορούσαμε: οι επιστολές της προς τον πατέρα της από την ημέρα που ξεκίνησε το ταξίδι της προς τον ελληνικό της προορισμό μέχρι τον θάνατό του («Ανέκδοτες Επιστολές της Βασίλισσας Αμαλίας στον πατέρα της», 1836-1853, Α & Β τόμος, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, Αθήνα 2011) είναι ανάγνωσμα συναρπαστικό, που διαβάζεται σχεδόν σαν μυθιστόρημα.

Οι επιστολές αυτές με έκαναν και εμένα να αναρωτηθώ γι’ αυτήν: διαβάζοντάς τες μπορεί να υποπτευθεί κανείς ότι η ακλόνητα αρραγής εικόνα θετικότητας και θάρρους που εκπέμπει είναι ίσως εκείνη που η αφοσιωμένη κόρη θέλει να δείξει στον αγαπημένο πατέρα. Γνωρίζοντας πόσο αγωνιώδης υπήρξε η ζωή της, δεν μπορούμε παρά να μαντέψουμε τις βαθιά κρυμμένες ρωγμές – κι αυτές τις ρωγμές αποζητά το μυθιστόρημα. Κι έπειτα, η ίδια η χώρα: η Αμαλία βρέθηκε σε μια από τις πιο εντυπωσιακές, καθοριστικές περιόδους της Ελλάδας, στο κέντρο ενός παράδοξου νέου κράτους συναρμολογημένου από τα πιο παράταιρα υλικά, με ένα βασιλικό ζευγάρι «φυλακισμένο μέρα στην ιστορία, και την ιστορία φυλακισμένη μέσα του». Η οθωνική περίοδος κρύβει τα κλειδιά για να ξεκλειδώσουμε και να κατανοήσουμε όσα επακολούθησαν τις επόμενες δεκαετίες.

Η Αμαλία ήταν έξυπνη, αποφασιστική, θαρραλέα. Ήταν επίσης πεισματάρα, προσκολλημένη στη χρονική στιγμή και τις πεποιθήσεις του κόσμου που την είχε διαπλάσει: αντιπαθούσε «τις δημοκρατίες», δυσπιστούσε απέναντι στις νέες ιδέες και πίστευε ολόψυχα ότι οι μονάρχες πρέπει να λογοδοτούν μόνο στον Θεό και τη συνείδησή τους. Όμως είχε μέσα της και κάτι πιο ανοιχτό, πιο πλατύ, που της επέτρεψε να δει ποια ήταν η χώρα στην οποία βρέθηκε και να την αγαπήσει πραγματικά, έτσι όπως ακριβώς ήταν.

Είδα την παράσταση «Amalia melancholia, η βασίλισσα των φοινίκων» της Ζωής Χατζηαντωνίου (με τις εξαιρετικές Έμιλυ Κολιανδρή και Ρίτα Λυτού, το εμπνευσμένο σκηνικό της Εύας Μανιδάκη και τα κοστούμια της Ιωάννας Τσάμη) όταν πρωτοπαίχτηκε στον Πειραιά κι αισθάνθηκα πόσο δυνατή είναι η άλλη διάσταση, αυτήν που μπορεί να δώσει το θέατρο στο σώμα: γιατί το σώμα της Αμαλίας ήταν το πεδίο της μάχης που έδωσε σε όλη την «ιστορική» της ζωή – μάχης βάναυσης, τυραννικής, που χάθηκε ολοσχερώς, δημόσια, ταπεινωτικά, εξευτελιστικά για εκείνην και τον Όθωνα. Σώμα γυναικείο, σώμα πολιτικό, σώμα μυθιστορηματικό, που εν τέλει βλέπουμε τώρα, ευτυχώς, πόσα πολλά μπόρεσε να γεννήσει.

Info
Σύγχρονο Θέατρο, Ευμολπιδών 45 Γκάζι
20 & 21 Ιουλίου στις 21:00
22 Ιουλίου στις 19:30