Ευθύμης Φιλίππου - Αγγελική Παπούλια: «Ετυμολογίες» κόντρα στα δεδομένα

Συνεργάτες στη σκηνή και την μεγάλη οθόνη από χρόνια, φίλοι πια, ο βραβευμένος στη Βενετία σεναριογράφος και συγγραφέας και η καταξιωμένη ηθοποιός στη νέα τους παράσταση «παίζουν» με τις λέξεις. Mε συνοδοιπόρο εκλεκτή τη Ρένη Πιττακή στήνουν σκηνικό… γλωσσολογικού συνεδρίου στην ιστορική αίθουσα της Παλαιάς Βουλής, σ’ έναν χώρο με «τεράστιο βάρος, πολλαπλούς συμβολισμούς και μια ήδη υπάρχουσα συγκεκριμένη ατμόσφαιρα».

«Οι ετυμολογίες» τους, ένα έργο που «διερευνά τη σχέση ιστορίας και Ιστορίας, παρατηρεί το χάσμα ανάμεσα στο ψέμα και στην αλήθεια και τη λεπτή γραμμή που χωρίζει το υποκειμενικό από το αντικειμενικό» επιχειρούν να ισορροπήσουν «ανάμεσα στο φαιδρό και στο στιβαρό, στο πιστευτό και στο απίστευτο». Ξεκίνησαν πριν πολλά χρόνια, όταν ο Ευθύμης Φιλίππου έστειλε στην Αγγελική Παπούλια κάποιες σκόρπιες ετυμολογίες λέξεων που είχε γράψει και έπεσε από εκείνη η ιδέα για μια παράσταση, αλλά έφτασε το 2023 για να το ξανασκεφτούν.

Τι θα δούμε λοιπόν στις «Ετυμολογίες»;

Ε.Φ. Είναι άγνωστο ακόμα και σε μας και θα είναι για καιρό ακόμα. Μια προσπάθεια περιγραφής θα ήταν πως τα μέλη ενός μη πραγματικού Ινστιτούτου παρουσιάζουν τη δική τους οπτική στην ετυμολογία κάποιων λέξεων. Το πάνελ αποτελείται από την πρόεδρο του Ιδρύματος, τον αντιπρόεδρο και δύο ερευνήτριες οι οποίες και θα αναλύσουν ετυμολογίες ελληνικών λέξεων. Τα πρόσωπα του έργου είναι καταπιεσμένοι, περιφρονημένοι και ψύχραιμοι επιστήμονες που θεωρούν πως το έργο τους είναι κυρίως λειτούργημα, ο λόγος τους κανόνας και η προσφορά τους τεράστια.

Α.Π. Η παράσταση έχει τη μορφή μιας ημερίδας όπου τα πρόσωπα, οι ειδικοί γλωσσολόγοι του Ιδρύματος Ετυμολογίας, μετά από χρόνια ερευνών, παρουσιάζουν για πρώτη φορά τις ετυμολογίες κάποιων από τις πολλές λέξεις με τις οποίες έχουν ασχοληθεί. Η παράσταση ακολουθεί το τυπικό ενός συνεδρίου με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και έμφαση στα ευρήματα που αποκαλύπτονται δημόσια, αλλά και με διαφωνίες, συμφωνίες, χαιρετισμούς και προσφωνήσεις.

Έχετε αναφέρει ότι προσπαθεί να αναδείξει τη σημασία της αβεβαιότητας, της αμφισβήτησης και της ασάφειας σε σχέση με τη γλώσσα, την επικοινωνία και την εθνική ταυτότητα. Δηλαδή;

Ε.Φ. Στην ερώτηση ποια είναι η σωστή αντίληψη μιας πραγματικότητας δεν υπάρχει ποτέ μία μόνο απάντηση, δυστυχώς ή ευτυχώς. Ξεκινώντας από το τι είναι αλήθεια και τι ψέματα, πόσο βοηθάει η πίστη αυτού που πιστεύει ή η απιστία αυτού που αμφισβητείκαι τέλος το πόσο αυτό που διδάσκεσαι είναι αυτό που όντως συνέβη, προσπαθούμε να εξερευνήσουμε το θολό περιβάλλον της φράσης «Ναι, αυτό ισχύει». Η ανάγκη του ανθρώπου να δεχτείμια πληροφορία και να την κάνει σημαία του, η τάση του να ενστερνιστεί μια είδηση χωρίς φιλτράρισμα, η εμμονήτουνα ταιριάξει και να ενσωματώσει τον χαρακτήρα του σε νέα ερεθίσματα, ακόμα και μη αξιόπιστα, είναι, ήταν και θα είναι πάντα τόσο μεγάλη που υπάρχει πολύς χώρος εκεί για παρατήρηση.

Α.Π. Οι συγκεκριμένες Ετυμολογίες ξεκινούν από μια υπάρχουσα γνωστή λέξη και φθάνουν στην προέλευσή της με έναν διαφορετικό τρόπο από αυτόν που μέχρι τώρα ξέρουμε. Ουσιαστικά γράφουν μια νέα εκδοχή της υπάρχουσας λέξης. Μας βοηθούν να δούμε κάτι πολύ γνωστό και οικείο –όπως είναι μια λέξη που χρησιμοποιούμε χρόνια καθημερινά στο λεξιλόγιό μας– με έναν άλλο τρόπο. Οπότε υπονομεύουν την σχέση που έχουμε με αυτό που ονομάζουμε συνήθεια, βεβαιότητα, αλήθεια, ορθότητα. Οτιδήποτε, δηλαδή,μας δημιουργεί ασφάλεια και την πεποίθηση του σωστού. Επιτρέπεται έτσι ίσως η επανατοποθέτηση και η αναρώτηση για όλα αυτά που θεωρούμε γνωστά και δεδομένα.Ίσως είναι μια προσπάθεια να βγούμε από το αυτονόητο και να αναρωτηθούμε για τις παγιωμένες απόψεις και συμπεριφορές μας.

Βρίσκετε πολύ δεσμευτική την κυριολεξία; Σας ενοχλεί η αυθεντία της «ρίζας», της ετυμολογίας;

Α.Π. Δεν βρίσκω δεσμευτική την κυριολεξία, μου αρέσει αρκετά. Μου αρέσει επίσης,όμως, και η αιφνίδια αίσθηση ότι αυτό που μέχρι τώρα νόμιζα ότι είναι έτσι, ίσως τελικά να μην είναι. Ή ακόμα κι έτσι να είναι, μπορεί να έχει και ένα άλλο νόημα ή μια διπλή σημασία ή κάτι που δεν είχα σκεφτεί. Υπάρχει μια ρευστότητα σε όλο αυτό που μου φαίνεται ενδιαφέρουσα, παιγνιώδης και ελαφριά.

Είναι ίσως αυτή η παράσταση και ένα σχόλιο για τη σχέση μας με τη γλώσσα σήμερα;

Ε.Φ. Δεν είναι κανένα σχόλιο για τίποτα. Είναι μια περιγραφή και μόνο, μια συνθήκη που ελπίζουμε ότι δεν έχει να κάνει μόνο με το σήμερα, μια καταγραφή που κάποιος θα μπορούσε να αναζητήσει συμβολισμούς αλλά και όχι. Το μόνο που θα ήθελα να αναβλύζει από την παράσταση είναι το πόσο η γλώσσα, η επιλογή των λέξεων, είναι αισθητική. Με ποιες λέξεις θα χαιρετήσει κάποιος κάποιον άλλο είναι πολύ σημαντικό. Με την έννοια ότι καταλαβαίνεις πολλά για τον άλλο από τις λέξεις που διαλέγει.

Η ταυτότητα της παράστασης

Κείμενο: Ευθύμης Φιλίππου
Σκηνοθεσία: Ευθύμης Φιλίππου, Αγγελική Παπούλια
Σκηνικός χώρος: Κλειώ Μπομπότη
Ενδυματολόγος: Βασιλεία Ροζάνα
Σχεδιασμός φωτισμών: Δημήτρης Κασιμάτης
Μουσική: Παναγιώτης Μελίδης
Γραφιστικός σχεδιασμός: MNP Athens
Σχεδιασμός μακιγιάζ: Εύη Ζαφειροπούλου
Βοηθός σκηνοθετών: Κατερίνα Ρουσιάκη
Ερμηνεύουν: Ρένη Πιττακή, Αγγελική Παπούλια
Ερμηνευτής τραγουδιών: Γιώργος Ντάβλας
Εκτέλεση παραγωγής: Μαρία Δούρου / Vega Lyra

Info:
Μέγαρο Παλαιάς Βουλής
18 έως 22 Ιουλίου στις 21:30, 19 & 21 Ιουλίου και στις 19:30