Λευτέρης Γιοβανίδης: «Ο έρωτας πάντα θα σπάει αλυσίδες»

Ήχοι σμιλεμένοι από τα χάλκινα πνευστά και τα πολυφωνικά τραγούδια της «γειτονιάς» μας, σ’ ένα περιβάλλον λιτό –μια μαύρη κατασκευή η οποία γίνεται κλίνη γαμήλια αλλά και νεκρική, η γέφυρα που ενώνει αλλά και ο τοίχος που χωρίζει δυο οικογένειες και συνάμα δυο λαούς. Σ’ αυτό το σκηνικό ζωντανεύει η σαιξπηρική τραγωδία «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» από τις 16 έως τις 20 Μαΐου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Μόνο που στην παράσταση του Λευτέρη Γιοβανίδη, η οποία έκανε την πρεμιέρα της στην Άγκυρα ενώ παρουσιάστηκε ήδη και στην Κωνσταντινούπολη, το νεαρό ζευγάρι δεν συναντιέται στην Βερόνα αλλά κάπου στα Βαλκάνια, κάποια στιγμή στην εποχή μας. Οι Έλληνες Καπουλέτοι και οι Τούρκοι Μοντέγοι κατοικούν στην ίδια πόλη, σ’ έναν τόπο όπου ζουν άνθρωποι διαφορετικών εθνοτήτων. Η εγκληματικότητα και η βία καθορίζουν την καθημερινότητά τους. Μέσα σ’ αυτό το τοπίο, ο έρωτας του Τούρκου Ρωμαίου (Αλπ Ουνσάλ) και της Ελληνίδας Ιουλιέτας (Καλλιόπη Χάσκα) γεννά την ελπίδα ότι κάτι μπορεί να αλλάξει στη ζωή τους, ώσπου ένας φόνος θα σημάνει την αρχή του τέλους... 

Καθένας συζητά με τους οικείους του στη γλώσσα του και όποτε συναντιούνται στη μόνη κοινή διεθνή γλώσσα που ξέρουν, τα αγγλικά. «Πάντα είναι στη σκέψη μου πώς μπορώ να προκαλέσω μια συνεργασία. Διαβάζοντας το έργο αντιλήφθηκα ότι από γραφής έχει μια πολύ ξεκάθαρη δομή στο να γίνει μια τρίγλωσση παράσταση. Σε μια Ευρώπη πολυπολιτισμική και με τον τρόπο που έχει εξελιχθεί η επικοινωνία και η τεχνολογία οφείλουμε να δούμε πώς μπορούμε να συνδυάζουμε στη σκηνή καλλιτέχνες και κουλτούρες. Yπάρχει μία ιστορία αιώνων ανάμεσα στις δύο χώρες, με μνήμες και αντιπαλότητες, ένα φορτωμένο θυμικό. Το ζήτημα είναι πώς η τέχνη, ο πολιτισμός, με σεβασμό στην Ιστορία και το μέλλον, δύναται να μιλήσει για την ειρήνη, την συνύπαρξη των λαών, για το πώς μπορούμε να γίνουμε δημιουργικοί. Αυτό που λέμε ότι η τέχνη ενώνει, τρέφει την ψυχή, είναι αγάπη και ειρήνη, να έχει και μια πιο πρακτική έκφανση» αναφέρει ο γνωστός σκηνοθέτης για το σκεπτικό που κινητοποίησε από την πλευρά του αυτή την ελληνοτουρκική συμπαραγωγή, με συμπαίκτες το Κρατικό Θέατρο της Τουρκίας και τον Πολιτιστικό Οργανισμό Λυκόφως του Γιώργου Λυκιαρδόπουλου.

Ο Λευτέρης Γιοβανίδης για το διάσημο έργο του Σαίξπηρ «Ρωμαίος και Ιουλιέτα»

Δεν είναι η πρώτη φορά που καταπιάνεται με κείμενο του ελισαβετιανού βάρδου. Από το 2008 οπότε μαζί με άλλους έξι συναδέλφους του από διαφορετικές χώρες ανέβασαν από ένα μέρος του «Ριχάρδου ΙΙΙ» στο περίφημο θέατρο Λα Φενίτσε στη Βενετία έως τις «Εύθυμες κυράδες», με τις οποίες καταπιάστηκε το 2022 στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, τον γοητεύει η μαεστρία του σαιξπηρικού λόγου, οι εικόνες που δημιουργούν οι αφηγήσεις των ηρώων. «Ασχολείται με θέματα που ακουμπάνε απόλυτα την ανθρώπινη ύπαρξη και τη φωτίζουν από πολλές πλευρές, γι’ αυτό δεν ξεπερνιέται εύκολα, δεν μπορεί να “παλιώσει”. Μιλά για τον έρωτα, το μίσος, την αγάπη, τη δημιουργικότητα, την καταστροφή. Έχει πολύ χιούμορ. Μπορείς να διακρίνεις και να χτίσεις ολόκληρους κόσμους με βάση τα κείμενά του, να κάνεις αναφορές κοινωνικοπολιτικές, σε συνθήκες του σήμερα».

Δεν είναι, όμως, ούτε το ντεμπούτο του στην πιο διάσημη ιστορία αγάπης που έχει γραφτεί ποτέ. Το 2018 στο ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κοζάνης είχε προσεγγίσει το συγκεκριμένο έργο με έναν θίασο Ελλήνων και Κροατών ερμηνευτών. Η ιδέα για μια ελληνοτουρκική συνεργασία, όμως, τριγύριζε σταθερά στη σκέψη του. «Ο Σαίξπηρ δεν παρουσιάζει έναν κόσμο ιδανικό. Οι δύο νέοι ήρωές του ζουν σε μια κοινωνία σε παρακμή. Μέσα στην αγριότητά της γεννιέται ο πιο σπάνιος και αγνός ανθός: ο ανθός της ελπίδας, της αγάπης. Ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα είναι δύο νέοι καρποί που θα φέρουν τη συνέχεια της ζωής κι όταν αυτοί οι καρποί χάνονται, είναι σαν να πετάς την ίδια τη ζωή. Είναι ένα έργο που έχει ανέβει ως μιούζικαλ, με δυο ηθοποιούς ή και σε πολυπρόσωπες παραγωγές. Προσωπικά με ενδιαφέρει ιδιαίτερα η αντιδικία των δύο οικογενειών και τα αποτελέσματά της. Θέλω να φωτίσω γύρω από αυτό το ζευγάρι μια κοινωνία με ανθρώπους κάθε άλλο παρά ποιητικούς, που ζουν άγρια, γλεντάνε άγρια, μισούν άγρια».

Δυο παιδιά με πορείες παράλληλες είναι για τον ίδιο οι πρωταγωνιστές, που αγκιστρώνονται στον πατέρα Λαυρέντιο (Εράι Εσερόλ) και την Παραμάνα (Ρούλα Πατεράκη) αναζητώντας αγάπη και καθοδήγηση. Ήθελε ο Ρωμαίος της παράστασης να φέρει μια ευγένεια και συγχρόνως την τρέλα της νιότης, ενώ στην Ιουλιέτα είδε ένα κορίτσι γεμάτο ενέργεια, με σκέψη ανατρεπτική, που έρχεται σε σύγκρουση με τον περίγυρό της. «Η Χάσκα και ο Ουνσάλ μπορούν να πουν με τον δικό τους τρόπο την ιστορία με τον χαρακτήρα που έχουν και με το σύμπαν που κουβαλάει ο καθένας» αναφέρει για το ντουέτο.

Δεν παραλείπει να εξάρει και την καθοριστική συμβολή στο εγχείρημα του Ταμέρ Καραντάς, του Γενικού και Καλλιτεχνικού Διευθυντή του Κρατικού Θεάτρου της Τουρκίας που από την πρώτη στιγμή αγκάλιασε και στήριξε την ιδέα, στοχεύοντας μάλιστα να περιοδεύσει περεταίρω την παράσταση στην χώρα του. «Νομίζω ότι γι’ αυτόν το να μεταφέρει το μήνυμα της ειρήνης και της αγάπης είναι κάτι που εκτιμά ιδιαίτερα. Μου δήλωσε, μάλιστα, την πεποίθησή του ότι αυτή η δουλειά θα έχει μια μοναδική αξία στην πορεία του καθένα από τους συντελεστές και θα χαραχτεί στη μνήμη μας».

Η διμερής σύνθεση, άλλωστε, δεν περιορίζεται μόνο στην διανομή. Τη μουσική και τους φωτισμούς υπογράφουν αντίστοιχα ο Ekin Eti και ο Yakup Çartık, ενώ τα σκηνικά ο Κωνσταντίνος Ζαμάνης και την κίνηση η Αμάλια Μπένετ, η οποία επί χρόνια ζει και εργάζεται στην Ελλάδα και τη Σερβία.

«Προσπαθούμε να αφηγηθούμε την ιστορία όσο πιο απλά γίνεται, τοποθετώντας την στην περιοχή του Αιγαίου. Θέλω να αποφύγουμε νοοτροπίες πιο προτεσταντικές και να υπερισχύσει το μεσογειακό στοιχείο στην παράσταση. Πώς το ορίζω αυτό; Από μια έλλειψη τάξης και πειθαρχίας. Ο βορειοευρωπαίος έχει μεγαλώσει με έναν τελείως διαφορετικό τρόπο, αναλαμβάνει την ευθύνη αυτού που θα κάνει. Για μας και τους Τούρκους φταίει πάντα ο άλλος, ο απέναντι, η κυβέρνηση. Αλλιώς εκφράζουμε τον θυμό, τον έρωτα, το δράμα μας οι λαοί της Μεσογείου». Μια τέτοια ατμόσφαιρα εξωστρέφειας και έντασης προσδοκούσε κι από την μουσική παρτιτούρα που φέρνει στον νου σκοπούς από την περιοχή.

Ο Λευτέρης Γιοβανίδης για τον έρωτα, το μίσος, τη βία

Έχοντας γίνει πρόσφατα ξανά πατέρας, τον προβληματίζουν το παρόν και το μέλλον του πλανήτη όσον αφορά στο περιβάλλον αλλά και η αύξηση της παραβατικότητας ανάμεσα σε παιδιά, τα περιστατικά εκφοβισμού και βίας (ακόμα και) στα σχολεία, κάτι που δεν θυμάται να συναντά στα δικά του μαθητικά χρόνια στον Πειραιά. «Καταλαβαίνεις ότι υπάρχει μια πολύ μεγάλη έξαρση θυμού και αντίδρασης. Όλο αυτό πού θα βγει δεν ξέρω. Δεν ξέρω αν ζούμε κι εμείς άγρια, όπως οι ήρωες του Σαίξπηρ, αλλά ανησυχώ για το πώς εξελίσσονται οι ανθρώπινες σχέσεις, το πώς εκλείπει η επικοινωνία και ο καθένας μας καταλήγει ακόμα περισσότερο μόνος του. Σαν να κυριαρχεί μια υστερία από έναν σημείο και μετά στον τρόπο που συμπεριφερόμαστε ως κοινωνικά όντα στην πόλη και στα σπίτια μας. Σαν να έχουμε βομβαρδιστεί με πάρα πολλές πληροφορίες, με πάρα πολλά θέλω και στόχους που πρέπει να πετύχουμε και όλο αυτό πια να μας οδηγεί σε ένα αδιέξοδο».

Ομολογεί πως, καθώς περνούν τα χρόνια, διαφοροποιούνται οι αξίες, τα θέλω και οι προτεραιότητές του. «Οι φιλοδοξίες μου μπαίνουν σε άλλη μοίρα και σε άλλη κατεύθυνση. Όταν ακούω τις έννοιες μέλλον και ελπίδα, για μένα έχουν να κάνουν με τα παιδιά που γεννιούνται τώρα και το πώς μπορούν να μεγαλώσουν ως καλοί σύντροφοι, ως καλοί επαγγελματίες, ως υπεύθυνοι πολίτες. Βεβαίως την ευθύνη την έχει η πολιτεία, αλλά εμείς είμαστε η πολιτεία τελικά. Θεωρώ σημαντικό να καταλάβουμε την αξία που έχει η εξουσία, οι άνθρωποι που επιλέγουμε να κυβερνήσουν. Είναι πρόβλημα το ότι μειώνεται ο κόσμος που συμμετέχει στην εκλογική διαδικασία, σαν να αποποιούμαστε την όποια ευθύνη μας για τη λειτουργία της πολιτείας και να αδιαφορούμε για την επιβίωση και τη βελτίωση των όρων ζωής μας. Πιστεύω πολύ και στην τοπική αυτοδιοίκηση. Ποιοι είναι οι άνθρωποι αυτοί που “τρέχουν” την καθημερινότητά μας;».

Στο έργο ο έρωτας έρχεται σαν μια σπίθα ελπίδας, ενώ τη δράση κινεί και το μίσος. Τον ρωτώ, λοιπόν, τι σημασία βλέπει να έχουν στη ζωή μας σήμερα αλλά και στη δική του. «Ο έρωτας πάντα θα κυριαρχεί στις ανθρώπινες ψυχές, πάντα θα σπάει αλυσίδες. Ο έρωτας, όχι μόνο μεταξύ δύο ανθρώπων, αλλά και σε σχέση με αυτό που κάνεις, είναι κάτι πολύ βασικό. Αλλοίμονο αν οι νέοι δεν επηρεάζονται και δεν δημιουργούν μέσα από αυτό το συναίσθημα. Στη ζωή μου παίζει ρόλο καταλυτικό. Ήταν πάντα προτεραιότητά μου, η κινητήριος δύναμή μου. Ακόμα και στη δουλειά. Ως προς το μίσος, έχω βιώσει πολύ και αδικαιολόγητο πολλές φορές. Ίσως να έχω κι εγώ ευθύνη στον τρόπο που έχω χειριστεί καταστάσεις, όμως πάντα με αφήνει άφωνο. Ως χαρακτήρας μπορεί να εκνευριστώ για κάτι, να αντιδράσω έντονα αλλά την επόμενη μέρα αναλαμβάνω τις ευθύνες μου και δεν αφήνω να κυριαρχήσουν τέτοια συναισθήματα στην ψυχή και το μυαλό μου. Δεν κρατάω γινάτι, δεν γίνομαι εκδικητικός. Λέει μια πολύ ωραία φράση ο Καπουλέτος στο έργο: “όλοι θα πεθάνουμε μια μέρα, όλοι”. Δεν το ξεχνώ. Χωρίς να γίνομαι απαισιόδοξος, προσπαθώ να βρίσκω την ουσία: αυτό που ζούμε σήμερα, να το διαχειριστούμε πιο σωστά. Δεν έχουμε χρόνο να χάνουμε σε ασήμαντα πράγματα και σε μίση».

Περισσότερα για την παράσταση «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» σε σκηνοθεσία Λευτέρη Γιοβανίδη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στον City Guide της ATHENS VOICE.