Γεωργία Μαυραγάνη, μέχρι πού μπορεί να φτάσει «Ένας εχθρός του λαού»;

Μέχρι πού μπορεί να φτάσει κάποιος γι’ αυτά που πιστεύει; Κι αν η επίμονη αναζήτηση της ελευθερίας οδηγήσει σε μια μοναχική πορεία; Με νωπές ακόμα τις μνήμες από το ποιητικό «Ονειρόδραμα» του Στρίντμπεργκ που ανέβασε πρόσφατα στο Εθνικό Θέατρο, η Γεωργία Μαυραγάνη στην δεύτερη σκηνοθεσία της για φέτος επιχειρεί μια κατάδυση στο σύμπαν ενός άλλου μεγάλου της κλασικής ευρωπαϊκής δραματουργίας, του Χένρικ Ίψεν.

Κείμενο του 1882, που αποτυπώνει με αιχμηρότητα ηθικά διλήμματα και αποφάσεις με τα οποία μπορούν να βρεθούν αντιμέτωποι οι πολίτες μιας κοινωνίας, το «Ένας εχθρός του λαού» άρχισε να τριβελίζει τα σκηνοθετικά της αντανακλαστικά την περίοδο των καταλήψεων στην Σχολή του Εθνικού Θεάτρου όταν το διάβασε μαζί με τους σπουδαστές. «Η εμπλοκή των παιδιών ήταν ιδιαίτερα έντονη και η κουβέντα κατέληξε σε έναν προβληματισμό, πολύ ουσιαστικό, σχετικά με το τι είναι δημοκρατία, τι είναι συμφέρον, τι είναι αλήθεια», μου αναφέρει λίγο πριν μπει στην πρόβα στο θέατρο Ρεκτιφιέ. Η πολιτική διάσταση και η επικαιρότητά του υπήρξαν καθοριστικά για να αποφασίσει να καταπιαστεί μαζί του.

Η Γεωργία Μαυραγάνη για την παράσταση «Ένας εχθρός του λαού» στο Ρεκτιφιέ

Σαν δραματοποιημένο ντοκουμέντο μιας συνέλευσης, η σκηνική δράση μας μεταφέρει στο δημαρχείο του Σκίεν (γενέτειρας του Νορβηγού συγγραφέα) όπου ο γιατρός Τόμας Στόκμαν αποκαλύπτει στους συμπολίτες του πως τα θεραπευτικά λουτρά, μοχλός οικονομικής ανάπτυξης για την παραλιακή πολίχνη, είναι μολυσμένα. Όταν ο δήμαρχος αδερφός του ενημερώνει πως μια ανακατασκευή τους θα σημαίνει επιπλέον φορολογία, ο γιατρός θα βρεθεί μπροστά σε μια απρόθυμη για την αλήθεια κοινή γνώμη. Οι ισορροπίες αλλάζουν. Ο Στόκμαν θα αμφισβητήσει το δίκαιο και το ορθό της πλειοψηφίας και σύντομα, οι συντοπίτες του θα τον αποκηρύξουν ως «εχθρό της κοινωνίας και του λαού».

«Ο Ίψεν έχει το θάρρος εκείνη την εποχή να πει ότι η πλειοψηφία δεν εγγυάται το δίκαιο. Μια πλειοψηφία χωρίς καλλιέργεια και παιδεία μπορεί πολλές φορές να είναι εχθρός της αλήθειας. Η υπόθεση είναι βασισμένη σε προσωπικά του βιώματα, σε καταστάσεις που έζησε η οικογένειά του. Προσπαθεί, λοιπόν, να ξεσκεπάσει το πολιτικό παρασκήνιο και το πώς χειραγωγείται η μάζα» αναφέρει η γνωστή σκηνοθέτρια. Στην παράσταση κρατά τις δύο τελευταίες πράξεις του έργου, δηλαδή όσα συμβαίνουν στη συνέλευση που συγκαλεί ο πρωταγωνιστής και στη συνέχεια, ενώ το τι έχει προηγηθεί και τι συμβαίνει παρασκηνιακά –πώς προσπαθούν να τον φιμώσουν, ποια συμφέροντα διακυβεύονται και τι πραγματικά πιστεύει ο καθένας– παρουσιάζεται με τη μορφή ηχογραφημένων ντοκουμέντων.

Ο συγγραφέας δυσκολευόταν ως προς τον χαρακτηρισμό του έργου: δράμα ή κωμωδία. Τελικά αποφάσισε ότι αποτελεί «σοβαρό έργο».

Ο Ίψεν έχει καταγράψει τόσο πολύ τις αντιφάσεις των ανθρώπων όταν έρχονται αντιμέτωποι με πολιτικά ζητήματα που αφορούν στην οικονομία και τον αντίκτυπο που θα έχουν στους ψηφοφόρους. Σκέψου, φερ’ ειπείν, τον εκπρόσωπο των Μετριοπαθών και πρόεδρο της Ένωσης των Ιδιοκτητών, ο οποίος δήλωνε αρχικά στον Στόκμαν τη στήριξή του, πώς μετά τα γυρίζει όταν ανακαλύπτει ότι θα πρέπει ο κόσμος να πληρώσει το σκάνδαλο των λουτρών. Υπάρχουν, όντως, πάρα πολλά κωμικά στοιχεία στο έργο, αλλά είναι πικρά αστείο. Όπως είναι και η Βουλή…

Έχει γραφτεί ότι ο «Μισάνθρωπος» του Μολιέρου και ο «Εχθρός του λαού» είναι κωμωδίες γεννημένες απ’ την ηθική εξανάσταση. Πολύ περισσότερο –εφόσον στο τέλος δεν επέρχεται συμφιλίωση- πρόκειται για τραγικωμωδίες. Η δική σας παράσταση προς τα πού κλείνει;
Όταν αντιλαμβάνεται ότι για να καταφέρει να υπερασπιστεί την ελευθερία πρέπει να μην καθορίζεται η θέση του απ’ τα συμφέροντα άλλων, ο Στόκμαν καταλήγει μόνος του. Λέει, μάλιστα, στα παιδιά του πως θα αναλάβει εκείνος την εκπαίδευσή τους γιατί θέλει να τους κάνει ελεύθερους, σπουδαίους ανθρώπους και, επίσης, ότι θα μαζέψει και άλλα παιδιά, ακόμα και φτωχά, και θα ανοίξει ένα σχολείο. Συνήθως αυτό το μέρος δεν πολυανεβαίνει. Φαίνεται, ίσως, γραφικό ή διδακτικό. Εμείς το συγκεκριμένο κομμάτι θέλουμε να ανεβάσουμε πιο πολύ και γι’ αυτό συμμετέχει και μία ομάδα εφήβων στην παράσταση. Με ενδιαφέρει να έρθουν νέοι να δουν και να ακούσουν το έργο. Γιατί δεν μπορώ να δεχτώ, βλέποντας την υποκρισία και τους παρασκηνιακούς χειρισμούς στα πολιτικά πράγματα, να καταλήγουμε στο ότι δεν αξίζει κανείς να ασχολείται με την κοινωνία. Όχι, αξίζει να ασχοληθεί, πρέπει να αγωνιστεί.

Υπάρχει μια τάση ιδιώτευσης στις μέρες μας. Μια πικρή στάση που λέει ότι η πολιτική δεν έχει σχέση με την κοινωνία, δεν προσφέρει στην ουσία κάτι. Είναι, όμως, σημαντικό να πιστεύουμε και να προσπαθούμε να δείξουμε και στους νέους και στους συνανθρώπους μας ότι έχουμε ευθύνη ως πολίτες για το τι συμβαίνει στο σύνολο. Το θέατρο δεν μπορεί να αλλάξει τα πράγματα, έχει όμως τη δυνατότητα να επανανοηματοδοτήσει έννοιες που μπορεί να έχουν ξεχαστεί ή να θεωρούνται οριακά… γραφικές, όπως π.χ. η δικαιοσύνη. Οι καλλιτέχνες έχουμε ευθύνη απέναντι στην κοινωνία, την οποία προσωπικά αναλαμβάνω. Δεν έχω ευθύνη απέναντι στην καριέρα μου, αλλά ως προς αυτά που λέω.

Ποια είναι τα ζητήματα που θέτει το «Ένας εχθρός του λαού» και πώς τα βλέπεις σε σχέση με την εποχή μας;
Το βασικό είναι ότι η συμπαγής πλειοψηφία δεν εγγυάται σε καμία περίπτωση το δίκαιο, το σωστό και το αληθινό. Χρειάζεται να καλλιεργηθεί κάποιος πνευματικά και ιδεολογικά για να είναι ένα άξιο μέλος της κοινωνίας. Δημοκρατία είναι να ακούγεται κάθε επιχείρημα και φωνή, να λαμβάνεται υπόψιν και να έχει την υπόστασή της, και οι θεσμοί να οδηγούν τους ανθρώπους να υπερβαίνουν το ατομικό τους συμφέρον προτάσσοντας το συλλογικό. Βρίσκω το έργο εξαιρετικά επίκαιρο. Άνετα στις μέρες μας ο γιατρός Στόκμαν θα μπορούσε να παρουσιαστεί ότι έχει ακραίες θέσεις. Δεν έχει αλλάξει το πώς μπορεί να παραποιείται η άποψη κάποιου. Στο τέλος δηλώνει ότι ο ισχυρότερος άνδρας είναι εκείνος που στέκει μόνος, κάτι που αντιλαμβάνομαι με τη διπλή του έννοια: είναι μια πικρή αλήθεια αλλά και ελπιδοφόρο.

Οι δημοσιογράφοι και οι πολιτικοί τι σκέψεις σου γεννούν σήμερα; Αποτελούν, άλλωστε, και χαρακτήρες στο έργο.
Όσο περνούν τα χρόνια, οι πολιτικοί μου φαίνονται επαγγελματίες που δουλεύουν για να συντηρήσουν τη θέση και τον μισθό τους. Πολλές φορές οι συγκρούσεις μεταξύ τους γίνονται για τυπικούς και όχι ουσιαστικούς λόγους. Αισθάνομαι ότι δεν υπάρχει μια πραγματική ιδεολογική έγνοια, αλλά μια παραδοχή ότι σημαντικότερη αξία είναι το κέρδος. Το ίδιο και στον Τύπο και σε όλους τους τομείς. Ελάχιστοι λένε αλήθεια.

«Πιστεύω πως το δίκιο το ‘χει αυτός που συνδέεται βαθύτατα με το μέλλον» έχει γράψει ο Ίψεν. Πώς διαβάζεις αυτή την άποψη του συγγραφέα;
Μιλά γι’ αυτόν που βλέπει μπροστά. Αν δούμε τα πράγματα όπως είναι σήμερα και σκεφτούμε προοπτικά για το μέλλον, ποιο είναι το ιδανικό που προβάλλεται από τις περισσότερες πολιτικές παρατάξεις; Εγώ είμαι με αυτόν που κοιτάει το μέλλον και οραματίζεται έναν πραγματικά γαλήνιο άνθρωπο, μια ειρηνική κοινωνία που οι βασικές ανάγκες των πολιτών –η υγεία, η παιδεία– καλύπτονται και υπάρχει σεβασμός στη μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου.

Το δίκιο πώς το αντιλαμβάνεσαι;
Ως κάτι το οποίο δεν επηρεάζεται από την εξουσία και το χρήμα. Ο λόγος που δεν έχουμε ορθό αίσθημα δικαίου στην κοινωνία μας είναι γιατί καταλαβαίνουμε ότι ο θεσμός της δικαιοσύνης έχει διαβρωθεί. Δεν είναι, δηλαδή, ακέραιος. Το έχει πει ο Αισχύλος στις Ευμενίδες ότι για να λειτουργήσει μια κοινωνία χρειάζεται καθαρή απόδοση δικαίου. Σήμερα δεν υπάρχει και αυτό είναι το πρόβλημα. Χάνουμε την πίστη μας στους θεσμούς, στη δημοκρατία και την κοινωνία. Αν λοιπόν αντιλαμβανόμαστε ότι οι λειτουργοί της δικαιοσύνης σε ένα μεγάλο ποσοστό χρηματίζονται, ότι οι θεσμοί δεν δουλεύουν, πρέπει να τους ξαναφτιάξουμε από την αρχή. Γιατί οι νέοι αυτή τη στιγμή δεν πιστεύουν καθόλου στο πολιτικό σύστημα και θεωρούν ότι θα τη βγάλουν καθαρή μόνοι τους;

Η ελευθερία της προσωπικής συνείδησης απασχολούν το έργο του Ίψεν. Οι σκέψεις σου για την ελευθερία και πώς την διεκδικείς;

Μου δίνει την αίσθηση ενός δημιουργού ο οποίος αναζητά συνέχεια την αλήθεια. Και, μάλιστα, αναρωτιέμαι συχνά αν αυτή η αλήθεια που ανακαλύπτει είναι πραγματικά χρήσιμη για κάποιον. Ποια είναι η σωστή στιγμή που πρέπει κανείς να έρθει σε επαφή μαζί της, αν τον συμφέρει ή όχι να ξέρει εις βάθος τα πράγματα. Είναι πολύ ζωτικά ερωτήματα και γι’ αυτό είναι διαχρονικός συγγραφέας. Τα ζητήματα που διαπραγματεύεται είναι δύσκολο να μην αγγίξουν κάθε άνθρωπο.

Θορυβήθηκα όταν διάβασα το «Ένας εχθρός του λαού», όπως και άλλα του έργα. Με συγκινεί το πόσο πραγματικά είναι, πόση τόλμη ενέχουν γιατί διατυπώνουν σκέψεις και ερωτήματα που αποτελούν σημαντικές προκλήσεις για κάθε άνθρωπο: μέχρι πού μπορεί να φτάσει κάποιος γι’ αυτά που πιστεύει, πότε πραγματικά είναι ελεύθερος;

Προσπαθώ να ενημερώνομαι, να καλλιεργούμαι, να μην είμαι φερέφωνο απόψεων. Να έχω το θάρρος της γνώμης μου, της αλήθειας μου και να μην βρίσκομαι στη θέση να υπερασπίζομαι συμφέροντα. Έχει τίμημα, όμως, η ελευθερία. Δηλαδή πού δίνεις λόγο είναι το θέμα και πώς συντηρείσαι οικονομικά, πώς υφίστασαι. Δούλευα για χρόνια στην εκπαίδευση και αυτό μου έδινε τη δυνατότητα στο θέατρο να μη χρειάζεται να συνεργάζομαι με παραγωγούς που πολλές φορές μπορεί να εγκλωβίσουν μία δουλειά στο παιχνίδι της εμπορικότητας. Πλέον δεν εργάζομαι σε σχολείο και δεν ξέρω αν θα μπορέσω να συνεχίσω έτσι. Το παλεύω. Δεν είναι απλό.

Σε γράμμα του στον φίλο του και κριτικό Μπραντές ο Ίψεν δηλώνει ότι νοιώθει διαρκώς την ανάγκη να προχωρήσει μπροστά. Εσύ έχεις την ανάγκη να προχωράς και προς τα πού;
Ναι αλλά προς τα πού δεν ξέρω, είμαι σε φάση που το ψάχνω. Αισθάνομαι ότι χρειάζεται να δουλέψω και με έναν διαφορετικό τρόπο θεατρικά, αλλά ακόμα χρειάζομαι χρόνο. Δεν επαναπαύομαι σ’ αυτό που έχω φτιάξει. Αυτό καταλαβαίνω ως μπροστά. Αναζητώ νέους τρόπους. Αυτό μπορεί να σημαίνει και σιωπή για κάποιο διάστημα μέχρι να φτιαχτεί κάτι καινούργιο γιατί δεν μπορείς να ψάχνεις και να πρέπει να κάνεις τη μία παράσταση μετά την άλλη για να ζήσεις. Αυτή είναι η δυσκολία στο θέατρο.

Η Γεωργία Μαυραγάνη για τα όνειρα, το θέατρο και τον ατομικισμό

Πώς επιλέγεις, αλήθεια, τα έργα με τα οποία καταπιάνεσαι;
Διαισθητικά. Πηγαίνω σ’ αυτά όταν αισθάνομαι ότι με συγκινούν προσωπικά, ότι λένε κάτι για τη ζωή μου. Δεν σκέφτομαι πολύ θεατρολογικά ή σκηνοθετικά ή τη φόρμα αλλά την υπόθεση.

Διακρίνεις ένα νήμα που συνδέει τις επιλογές σου;
Τη συγκίνηση για τον άνθρωπο. Ότι είναι κάτι περαστικό. Το τι αφήνουμε πίσω μας, αν αφήνουμε κάτι. Ο θάνατος –σχεδόν οι συνεργάτες μου γελάνε μ’ αυτό. Τα έργα που ανεβάζω, τουλάχιστον όπως τα βλέπω εγώ, εμπεριέχουν το ερώτημα γιατί είναι η ζωή έτσι όπως είναι, πώς μπορεί να γίνει καλύτερη; Ψάχνοντας την αλήθεια για τη ζωή έπεσα πάνω σε αυτό το κείμενο, που ξυπνάει την πολιτική συνείδηση σε σχέση με τη θέση μας στην κοινωνία.

Πρόσφατα ανέβασες το «Ονειρόδραμα» στο Εθνικό Θέατρο, ένα έντονα υπαρξιακό έργο.
Και οι δύο συγγραφείς, όμως, και ο Στρίντμπεργκ και ο Ίψεν, καθώς ζούσαν σε κοινωνίες που αναπτύσσονταν οικονομικά και βίωναν πολλές αλλαγές, προβληματίζονταν έντονα για το δίκαιο, την έννοια του πολίτη, τις ταξικές διαφορές, την ισότητα, τη δημοκρατία. Θυμάσαι τη σκηνή με τους καρβουνιάρηδες στο «Ονειρόδραμα» οπότε εκφράζεται το ερώτημα «γιατί οι άνθρωποι δεν κάνουν κάτι για να αλλάξουν τη ζωή τους;» Και λέει: «όσοι προσπαθούν να βελτιώσουν τον κόσμο πάνε είτε στο ψυχιατρείο είτε στη φυλακή». Δεν υπάρχει ανθρώπινο θέμα για το οποίο δεν μιλά το έργο αυτό. Ασχολείται με αρχετυπικές καταστάσεις, φόβους και επιθυμίες. Γι’ αυτό μου αρέσει πάρα πολύ. Και με αυτή την έννοια αρθρώνει μια πίστη απέναντι στον άνθρωπο, χωρίς όμως να του χαρίζεται.

Έχει ειπωθεί ότι πίσω από το πλαίσιο αυτού του μύθου κρύβεται η μυστικιστική αντίληψη πως η ζωή είναι ένας βραχνάς, ένα βάσανο, επειδή γεννήθηκε από την πτώση. Πώς βλέπεις αυτή την ιδέα;
Δεν μπορώ να πάρω θέση. Αντιλαμβάνομαι, όμως, ότι συχνά η ιδέα που έχουμε για κάτι –π.χ. για τον έρωτα–, μοιάζει να είναι ανώτερη από την πραγμάτωσή της. Συγκρούεται, δηλαδή, η ιδέα με την πράξη. Όμως, στη ζωή βλέπω ότι δεν κερδίζει πάντα η ιδέα, αλλά μερικές φορές και η πράξη.

Ποιες είναι αυτές οι στιγμές;
Όταν σε εκπλήσσουν οι άνθρωποι ή ανακαλύπτεις και για σένα πράγματα που δεν τα περιμένεις. Μια γενναιοδωρία, μια αγάπη και μια προσφορά που δεν είχες φανταστεί. Στην ιδέα είσαι λίγο μόνος σου ενώ στην πράξη υπάρχει και ο Άλλος που μπορεί να φέρει εκπλήξεις, να σε μετατοπίσει με τρόπο που δεν σου περνούσε από το νου. Και αυτό είναι το πολύ όμορφο στη ζωή και ο λόγος για να ζεις.

Θεωρείς, δηλαδή, ότι η ζωή μας παίρνει νόημα μέσα από τον Άλλο;
Ναι, από τον άλλον άνθρωπο ως πραγματικότητα που σίγουρα θα είναι διαφορετικός και μπορεί να σε ταξιδέψει κάπου αλλού όταν η σχέση είναι ισότιμη.

Τα όνειρά σου τα θυμάσαι; Πώς βιώνεις όλη αυτή την «επικράτεια» και τι είναι το όνειρο για σένα;
Ορισμένα μπορεί να μην τα θυμάμαι, προφανώς τα απωθώ. Το όνειρο είναι ένας τρόπος να συνομιλείς με το ασυνείδητό σου, που έρχεται και σου λέει πράγματα. Μέσα στον ρου της καθημερινότητας δεν το ακούς. Την ώρα, όμως, που λίγο ησυχάζει η καθημερινότητα, παίρνει εικόνες από τη ζωή σου και τις χρησιμοποιεί για να σου πει αυτό που θέλει, οπότε το ζήτημα είναι να το ακούσεις. Κάποιες φορές δεν έχουμε το κουράγιο να ασχοληθούμε με το μέσα μας. Άλλοτε δεν είναι και ευχάριστα τα πράγματα που μας λέει.

Τα τελευταία χρόνια πάντως, με το που ξεκίνησα ανάλυση, προσπαθώ να τα σημειώνω για να καταλάβω τι μου συμβαίνει, για να καλυτερεύσω τη ζωή μου. Υπάρχουν φορές που αυτό μπορεί να σου προκαλέσει μεγάλη ταραχή, ευχάριστη και δυσάρεστη.

Έχω περάσει αρκετά δύσκολα στη ζωή μου με το ποτό. Είναι γύρω στα τρία χρόνια που έχω κόψει το αλκοόλ εντελώς. Είμαι αλκοολική, δηλαδή, και έχω σταματήσει να πίνω και χαίρομαι πολύ γι’ αυτό. Την περίοδο που έπινα πολύ, είχα συνείδηση ότι κάτι δεν πάει καλά. Ήταν αλκοολικός όμως και ο πατέρας μου, ο οποίος έχει πεθάνει. Είδα, λοιπόν, στον ύπνο μου ότι ήμουν στο σαλόνι του πατρικού μου σπιτιού και, ενώ έπινα ένα ποτήρι κρασί, από τον διπλανό καναπέ ο πατέρας μου μού είπε «άστο τώρα αυτό, θα το πιω εγώ». Και μου πήρε το ποτήρι. Ήταν κομβική στιγμή για να καταλάβω ότι δεν ήταν καλή η σχέση μου με το ποτό. Μου πήρε, βέβαια, χρόνο να το παραδεχθώ και να κάνω κάτι.

Ήταν μακροχρόνια αυτή η έντονη σχέση με το αλκοόλ;
Ναι, ξεκίνησε από την εφηβεία μου. Κατάλαβα μέσα στα χρόνια και πηγαίνοντας και στη θεραπεία ότι πάσχω από αγχώδη διαταραχή. Το αλκοόλ με βοηθούσε λίγο να χαλαρώσω, αλλά μετά είχε ακριβώς τα ανάποδα αποτελέσματα. Όταν το συνειδητοποίησα, απευθύνθηκα σε μια ειδικό. Μιλώντας είδα ότι μπορώ αλλιώς να χαλαρώσω, χωρίς να καταστρέφομαι. Και άρχισα σιγά σιγά να λέω: ας μην πιω σήμερα. Κάπως έτσι έχουν περάσει τρία χρόνια.

Ένιωθα να χάνω τον εαυτό μου μέσα σ’ αυτή την ιστορία. Ξεκινούσα να πιω ένα, δύο και γινόμουν λιώμα. Και μετά το ποτό άρχισε να με απομονώνει, να μου προκαλεί αισθήματα οργής –θύμωνα παράταιρα με ανθρώπους ή είχα το αίσθημα ότι με αδίκησαν– και να φτιάχνω έναν χαρακτήρα που δεν μου άρεσε. Για ένα μεγάλο διάστημα αυτά θεωρούνται από τους άλλους σαν καπρίτσια ενώ σε κάποιους μπορεί να φαίνονται και λίγο γοητευτικά. Ξέρεις, ότι η Γεωργία είναι έτσι, παρορμητική, θα πει και μια κουβέντα παραπάνω. Δεν ήταν αλήθεια αυτό. Υπέφερα. Αλλά εγώ έπρεπε να το συνειδητοποιήσω. Είχα και έχω ανθρώπους που με αγαπάνε πολύ και μου είπαν ότι σ’ αγαπάμε εκτός του ποτού. Μαζί μ’ αυτό δεν, απλώς σε ανεχόμαστε.

Οι αρχαίοι πριν τον Αριστοτέλη θεωρούσαν το όνειρο έμπνευση θεϊκής προέλευσης από το οποίο περίμεναν, μάλιστα, σημαντικά διδάγματα. Τι αξία έχει να μιλάμε για το όνειρο, τον μύθο και τα παραμύθια σήμερα;
Η αφήγηση είναι ένας τρόπος να σκεφτείς για τη ζωή, να διατυπώσεις ερωτήματα και ίσως κάποιες απαντήσεις. Μια λειτουργία που λειτουργεί θεραπευτικά για τον άνθρωπο. Γι’ αυτό πηγαίνουμε στο θέατρο. Όπως οι άνθρωποι που κάθονται σε ένα τραπέζι, τρώνε, πίνουν και μετά θα πούνε ιστορίες. Γιατί; Δεν είναι ότι κάνουν κουτσομπολιό. Είναι κάτι παραπέρα. Είναι μια ανάγκη να σκεφτείς γύρω από τη ζωή, άρα να απαντήσεις σε ερωτήματα που έρχονται από μέσα σου.

Γιατί ασχολείσαι με το θέατρο;
Γι’ αυτό τον λόγο. Παρ’ όλες τις δυσκολίες είναι κάτι το οποίο δεν γίνεται να το κάνει κανείς μόνος του. Θα βρεθείς με άλλους ανθρώπους, θα συνδημιουργήσεις, είναι πάρα πολύ ζωντανό. Επιπλέον, την ώρα και της πρόβας και της παράστασης, όταν υπάρχει η έμπνευση και λειτουργεί, ταξιδεύουμε όλοι μαζί κάπου αλλού. Δεν υπάρχει χρόνος, χώρος, είναι τέλεια. Μιλάς για τα πράγματα με έναν αρχετυπικό τρόπο, όπως τα νιώθεις από την καρδιά.

Ποιες είναι οι ελπίδες που επιμένεις να διαφυλάσσεις στη διαδρομή σου σε πείσμα κάθε δυσκολίας;
Η πίστη στον άνθρωπο. Η αδικία είναι μια μεγάλη πραγματικότητα, η έλλειψη δικαιοσύνης επίσης. Υπάρχουν όμως μονάδες, λίγες εξαιρέσεις, που αν μαζευτούμε όλοι μαζί και επιμείνουμε, θα συμβεί η δικαιοσύνη. Γι’ αυτό και πιστεύω πάρα πολύ στους νέους ανθρώπους. Κατ’ αρχάς τους θεωρώ πιο έξυπνους. Μπορεί να τους λείπει η εμπειρία, αλλά υπεύθυνοι είμαστε εμείς να μεταφέρουμε την εμπειρία μας ώστε η ζωή να πηγαίνει όλο και καλύτερα. Αυτό είναι το χρέος μας, όχι να πηγαίνουμε εμείς όλο και καλύτερα.

Και οι διαψεύσεις που σε βαραίνουν;
Με στενοχωρεί όταν εγκλωβίζομαι σε ματαιοδοξίες και μικρότητες. Σε ευρύτερο επίπεδο, πάλι, αυτή την περίοδο αισθάνομαι ότι υπάρχει έντονος ατομικισμός, σαν να έχουμε ξεχάσει ότι πιο σημαντική αξία είναι η πόλη. Να έρθει, λοιπόν, η ώρα που η ανθρωπότητα θα φάει τα μούτρα της όσο πιστεύει στον ατομικισμό για να ξαναγυρίσει στο σύνολο, δεν βρίσκω άλλη διέξοδο. Η ζωή είναι το σύνολο. Ζούμε σε μια περίοδο που θεωρείται οριακά ρομαντικό, με την κακή έννοια, το να πιστεύεις σ’ αυτό. Θέλει πολύ δύναμη για να αντιστέκεται κανείς στην κυρίαρχη ιδεολογία ότι πάνω απ’ όλα είναι το άτομο και ότι μόνος μου θα καταφέρω πράγματα.

Βλέπεις να υπάρχει η συνθήκη του συνόλου στην κοινωνία μας σήμερα;
Όχι ιδιαίτερα. Μάλλον θα ενωθούμε ξανά από απογοήτευση. Η ίδια η πραγματικότητα θα αρχίσει να διαψεύδει αυτό το αφήγημα (ότι ένα άτομο μόνο του θα τα καταφέρει) και έτσι θα ξαναγυρίσουμε ο ένας στον άλλο. Νομίζω ότι αρχίζουμε και λίγο νιώθουμε τη διάψευση της παντοδυναμίας του ατομικισμού αλλά θα τραβήξει αυτό.

Αν δεις τα αρχαία κείμενα –και γι’ αυτό τ’ ανεβάζουμε άθλια–, το βασικό που διατυπώνει ο χορός είναι την πόλη. Δεν είναι το δράμα του κάθε ήρωα. Καταλαβαίνεις, λοιπόν, ότι εκεί υπήρχε μία σκέψη, γιατί ήξεραν ότι οι θεσμοί που φτιάξανε, άρα η πόλη, τους ανάγκαζαν να είναι πιο δίκαιοι από ότι θα ήταν ατομικά ο καθένας. Και αντιλαμβανόντουσαν ότι αυτό είναι η πραγματική δημοκρατία: ο ίδιος ο θεσμός να σε αναγκάσει να ανέβεις επίπεδο. Να μην κοιτάς μόνο το δικό σου. Είναι σαν να συνέβη τότε και μετά το ξεχάσαμε.

Παρόλα αυτά αυτό γέννησε και σ’ αυτό απευθυνόταν και το θέατρο, στην πόλη. Και ζούμε σε μια περίοδο μετά τον COVID που βλέπουμε γεμάτα θέατρα.
Βλέπεις με τι όρους όμως. Με όρους ατομικής επίτευξης. Κάποιες φορές το μήνυμα από τη σκηνή μπορεί να φτάνει στην πλατεία αλλά βλέπεις το θέατρο να έχει επίδραση στην πόλη; Όχι. Πας στην παράσταση, όμως έχεις σκεφτεί σε σχέση με την ζωή, την πολιτική σου οντότητα; Σε έχει επηρεάσει στο τι θα κάνεις μετά; Δύσκολο. Λίγες φορές.

Αφού ζούμε σε καιρούς ατομικισμού, θα παρακολουθήσουμε και παραστάσεις με όρους ατομικής επίδοσης. Ποια ήταν πιο ωραία, ποιος τα κατάφερε και ποιος όχι. Δεν πρέπει να αναρωτιόμαστε σε στιγμές τι θέλει να πει το έργο σε σχέση με τον βίο, τον άνθρωπο, την πόλη;

Ποιο είναι το ζήτημα που σε απασχολεί πιο έντονα στις μέρες μας;
Η έλλειψη πίστης στο σύνολο. Κυριαρχεί η ιδεολογία του να περάσω εγώ καλά και μια φοβερή πίστη στη δύναμη του χρήματος, ένας κυνισμός ο οποίος περνάει ως ρεαλισμός. Αλήθεια; Και ποιος ο λόγος να ζω; Μόνο αυτό είναι το ζήτημα, δηλαδή; Χάνεις το νόημα μετά. Το πρόβλημά μας είναι ότι το σούπερ μάρκετ είναι πολύ ακριβό. Συμφωνώ, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Και ασχολείσαι με αυτό για να μην ασχοληθείς με το ότι ο φτωχός, ο μη έχων (κακή) πολιτική εξουσία, είναι τελείως στη μοίρα του. Ποιος νέος άνθρωπος αυτή τη στιγμή πιστεύει ότι μπορούμε να φτιάξουμε την πόλη, την χώρα μας καλύτερη; Δεν το πιστεύουμε πια, κάτι που δεν είναι ευθύνη των ανθρώπων μόνο, αλλά και αυτών που έχουν την εξουσία. Το να λες τη λέξη πολιτικός και να έχει μόνο αρνητική διάσταση.

Πώς, λοιπόν, πιστεύεις ότι αξίζει να ζει κανείς; Πώς θέλεις να πορεύεσαι;
Με ένα σύνολο ανθρώπων, με μια παρέα που συνέχεια να μεγαλώνει και να παλεύει για το καλό, για την αγάπη. Ούτε για τη δόξα. Η μεγαλύτερη χαρά στη ζωή είναι η συνύπαρξη και ο μεγαλύτερος πόνος η μοναξιά, να αισθάνεσαι αβοήθητος. Νομίζω ότι κατά βάθος ο σύγχρονος άνθρωπος το βιώνει, γι’ αυτό και όλα αυτά τα τρελά που κάνει.

INFO:
Ένας εχθρός του λαού
Θέατρο Ρεκτιφιέ, Λ. Κωνσταντινουπόλεως 119, μετρό Κεραμεικός
Τηλέφωνο: 698 187 1669, κρατήσεις: 694 630 8939
Ημέρες και ώρες παραστάσεων: 9 έως 30 Μαΐου, Τετάρτη και  Κυριακή στις 19:30, Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο στις 20:30
Τιμές εισιτηρίων: Γενική είσοδος: 16€, Φοιτητικό & άνω των 65: 14€, άνεργοι – ΑμΕΑ: 8€
Προπώληση: https://www.more.com/theater/enas-exthros-tou-laou/

*Το Σάββατο 1/6 και Κυριακή 2/6 η παράσταση θα παιχτεί στο ΔΗΠΕΘΕ Αγρινίου