«Κατασκευασμένα συμφέροντα» σε σκηνοθεσία Γιάννη Καλαβριανού: Κριτική για την παράσταση στο Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν - Φρυνίχου
Βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1922, ο Ισπανός Χαθίντο Μπεναβέντε (1866-1954) αποφασίζει, με το έργο του «Κατασκευασμένα συμφέροντα» (1907, Θέατρο Λάρα, Μαδρίτη), να επαναφέρει επί σκηνής τη θεματική, τους ήρωες και τις τεχνικές της ιταλικής Commedia del’Arte, τρεις περίπου αιώνες μετά την ακμή της. Θέμα της κωμωδίας του, δύο απατεώνες (ο Κρισπίν και ο Λεάνδρο), οι οποίοι κυκλοφορούν σε διάφορες πόλεις εξαπατώντας με τεχνάσματα πολίτες, ώστε να εξασφαλίσουν οφέλη, παρ’ όλο που είναι από καιρό σεσημασμένοι.
Έργο πολυπρόσωπο, με 19 χαρακτήρες, ερμηνεύεται στη συγκεκριμένη παράσταση από 6 γυναίκες ηθοποιούς, οι οποίες αναλαμβάνουν να ενσαρκώσουν 16 ρόλους. Ο Γιάννης Καλαβριανός διασκευάζει ανάλογα το κείμενο, χωρίς να του στερήσει τα βασικά χαρακτηριστικά του, αυτά των απλοϊκών φαρσικών δρώμενων, ρίχνοντας το βάρος στις ερμηνείες των ηθοποιών του.
Με την εικόνα μιας κλασικού ρυθμού ισπανικής πλατείας να περιβάλλει τη σκηνή, αλλά και ομοιόμορφους σύγχρονους μεταλλικούς πάγκους ή τραπέζια που φιλοξενούν τα στοιχεία μεταμφίεσης των προσώπων (σκηνικά της Χριστίνας Κάλμπαρη), η παράσταση εκτυλίσσεται μετωπικά, με επιτυχημένες επιλογές χαρακτηρολογίας ενός εκάστου προσώπου, το οποίο ερμηνεύουν εναλλασσόμενα οι έξι ηθοποιοί.
Σημαντικό στοιχείο τα διαφοροποιημένα, όλα σε μαύρο χρώμα, κοστούμια, με μικρές παραπομπές σε περασμένες εποχές, κυρίως μέσω των πρόσθετων αξεσουάρ (κοστούμια της Βάνας Γιαννούλα). Ο ομοιόμορφος φωτισμός (ΣτέλλαΚάλτσου) παραπέμπει στη λογική της Κομέντια, ενώ η μουσική του Θοδωρή Οικονόμου δημιουργεί ευχάριστες ανάσες, συνοδευόμενη συχνά από στίχους τραγουδιών του σκηνοθέτη.
Οι έξι ηθοποιοί ανέλαβαν να διατηρήσουν το ενδιαφέρον σε ένα κείμενο που μιμείται, αλλά δεν είναι Κομέντια, ενώ τα ονόματα όπως Αρλεκίνος, Κολομπίνα, Καπιτάνο, Πανταλόνε, Ντοτόρε κ.ά., χαρακτηριστικά του ιταλικού αυτού είδους θεάτρου, συνδυασμένα, όμως και με συγκεκριμένες μάσκες, κινησιολογία, εκφορά λόγου, εδώ αποποιούνται την τυποποιημένη καταγωγή τους, με τις ηθοποιούς να βρίσκουν νέους τρόπους έκφρασης προσώπου ή νέα κίνηση (σε διδασκαλία Μαριάννας Καβαλλιεράτου).
Πρωτοστατεί στην παράσταση η αεικίνητη, γεμάτη ενέργεια και εκφραστικότητα Κατερίνα Πατσιάνη στον ρόλο του υποκινητή της δράσης, απατεώνα Κρισπίν, ο οποίος παρουσιάζεται ως ο υπηρέτης ενός μεγάλου άρχοντα, που δεν είναι άλλος από τον επίσης απατεώνα σύντροφό του Λεάνδρο, τον οποίο ερμηνεύει, με την κατάλληλη «αδεξιότητα», ειδικά στις σκηνές του ερωτευμένου, η Λήδα Κουτσοδασκάλου.
Γύρω από το βασικό δίδυμο λωποδυτών κινούνται οι τέσσερις άλλες ηθοποιοί, υποδυόμενες διαφορετικά πρόσωπα με ταχύτατες εναλλαγές σε καπέλα, κοσμήματα, πρόσθετα αξεσουάρ κοστουμιών. Η Τζένη Διαγούπη, απολαυστική, μεταξύ άλλων, ως ξεπεσμένη αριστοκράτισσα Δόνια Σιρένα ή ως Ντοτόρε με το ευφυές εύρημα του καπέλου με τα συσσωρευμένα βιβλία. Η Μαρία Κωνσταντά, εντυπωσιακή Κυρία Πουλτσινέλα όσο και πρόθυμη Κολομπίνα, η με ωραία φωνή και μπρίο Μαρία Κοσκινά (Πουλτσινέλα, Αρλεκίνος), αλλά και η ευρηματική στις εκφράσεις της, κυρίως ως Σίλβια, Όλγα Σκιαδαρέση.
Είναι κατανοητός ο πειραματισμός του Γιάννη Καλαβριανού να αναθέσει όλους τους ρόλους σε γυναίκες, καθώς πρόκειται για ένα έργο τύπων και όχι πραγματικών δραματικών προσώπων. Με αυτή τη λογική, οι τύποι είναι άφυλοι, και μπορούν να τους υποδυθούν οι όποιοι ηθοποιοί, επιστρατεύοντας μόνο τα υποκριτικά τους μέσα. Και ο σκηνοθέτης, σε αυτή την περίπτωση, φάνηκε να στηρίζεται σε άξιες συνεργάτριες που κατάφεραν να δώσουν την πρέπουσα ροή, αλλά και να συγκρατήσουν στα όρια της κωμωδίας ένα έργο που εύκολα θα μπορούσε να περιπέσει στη χοντρή φάρσα.
Ένα έργο, το οποίο μπορεί να μην έχει κάτι περισσότερο να πει από μια αυθεντική κωμωδία του Γκολντόνι ή του Μολιέρου, αποτελεί ωστόσο δείγμα απόπειρας μιας μορφικής διακειμενικότητας των αρχών του 20ού αιώνα.
Άφησα τελευταία την ευρηματική μετάφραση της Μαρίας Χατζηεμμανουήλ, μιας μεταφράστριας στην οποία οφείλουμε, κυριολεκτικά, τη γνωριμία μας με το ισπανόφωνο και καταλανικό θέατρο, μέσα από την άοκνη μεταφραστική της κατάθεση. Μια κατάθεση που περικλείεται και στο πολυσέλιδο βιβλίο της, πολύτιμο οδηγό, το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες, με τίτλο «100 έργα του 21ου αιώνα από την Ισπανία», όπου βρίσκουμε περιλήψεις των εκατό έργων μαζί με αποσπάσματα, κριτικογραφία, βιογραφίες κ.ά.
Μια παράσταση ευχάριστη στη θέαση, δουλεμένη στη λεπτομέρεια, με άψογη καθοδήγηση των ηθοποιών, ώστε να κινηθούν με δεξιοτεχνία στην κόψη μεταξύ κωμωδίας και δράματος
Με αφορμή τη νέα τους θεατρική συνεργασία, μιλήσαμε με τους δύο ηθοποιούς για ένα έργο γραμμένο από δύο παλιότερους μεγάλους του θεάτρου και της κωμωδίας
8°
