Νίκος Καμτσής: «Η τέχνη του θεατή είναι εξίσου σημαντική»

Μετρά στο σανίδι περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες και από το 2000 μας δίνει ανελλιπώς σκηνικά ραντεβού σε μια αγαπημένη θεατρική γειτονιά στην Κυψέλη, στο γνώριμο νεοκλασικό στη συμβολή Κεφαλληνίας και Κυκλάδων. Μέσα στα χρόνια έχει ασχοληθεί με εμβληματικά κείμενα μεγάλων συγγραφέων, η φετινή σεζόν, όμως, θα σημάνει την πρώτη «συνάντηση» του Νίκου Καμτσή ως σκηνοθέτη με τον Τσέχωφ και, μάλιστα, με το πρωιμότερο έργο του Ρώσου συγγραφέα, τον «Πλατόνωφ».

«Δεν θα πω ότι δεν ήμουν έτοιμος. Υπάρχουν, όμως, πολλά… φρούτα που θέλουν τον χρόνο τους να ωριμάσουν και να θελήσουν να εκφραστούν. Το έχω πάθει πολλές φόρες. Και με την Βιρτζίνια Γουλφ και τον “Ορλάντο” και με το “Έτσι είναι, αν έτσι νομίζετε” του Πιραντέλλο και με το “Περιμένοντας τον Γκοντό” του Μπέκετ. Ο “Πλατόνωφ” βρίσκεται πάνω στο γραφείο μου πάνω από 4 χρόνια μαζί με μερικά άλλα κείμενα. Το άνοιγα κάθε τόσο και το έκλεινα μετά από λίγο. Φέτος, όμως, δεν έγινε έτσι. Και τώρα είναι έτοιμος να ανέβει στη σκηνή μετά από μια μεγάλη διαδρομή που ξεκίνησε τον περασμένο Ιανουάριο με την μετάφραση και την δραματουργική επεξεργασία ώστε να τιθασευτεί το θηριώδες κείμενο των οκτώ ωρών».

Από τις 18 Νοεμβρίου ο Μάξιμος Μουμούρης θα μπει στο κουστούμι του ομώνυμου χαρακτήρα σε μια παράσταση που θα φέρει στη σκηνή του ΤΟΠΟΣ ΑΛΛΟύ γνώριμους συνεργάτες αλλά και παλιούς φίλους του σκηνοθέτη: τον Δημήτρη Φραγκιόγλου, την Τζωρτζίνα Παλαιοθόδωρου, την Μαριάνθη Φωτάκη, τον Θοδωρή Ελευθεριάδη, τη Λαμπρινή Θάνου, τον Γιάννη Ζέρβα. Η διανομή συμπληρώνεται με την Ιωάννα Μυλωνά ενώ ο ίδιος κρατά τον ρόλο του γιατρού Νικολάι Τριλέσκι.

Ο Νίκος Καμτσής για τον «Πλατόνωφ» στο θέατρο ΤΟΠΟΣ ΑΛΛΟύ

Τι σας γοήτευσε και τι σας αποκάλυψε η ενασχόλησή σας με αυτό το κείμενο –για τον συγγραφέα, για τους ανθρώπους, για το θέατρο κ.λπ.;

Πολλά πράγματα με γοήτευσαν και μάλιστα διαφορετικών προελεύσεων. Το πρωτότυπο είναι χαώδες, όχι μόνο ως προς τη διάρκεια αλλά και σαν ποιότητα. Πρόκειται για το πρωτόλειο ενός μεγάλου συγγραφέα. Ο νεαρός Τσέχωφ, γιατρός κατ’ αρχήν, συνηθισμένος να γράφει μικρά διηγήματα για τοπικές εφημερίδες, θέλησε να βγει προς τα έξω και να κοιτάξει τον κόσμο κατά πρόσωπο. Δεν απέφυγε τα λάθη όλων των πρωτοεμφανιζόμενων: να θέλει να τα χωρέσει όλα σε ένα κείμενο.

Τα πρόσωπα είναι πάρα πολλά. Εμφανίζονται και ξαφνικά ξεχνιούνται. Δεν ολοκληρώνονται τα θέματα, οι σχέσεις, οι συγκρούσεις μεταξύ τους. Ξεχνάει πώς ξεκίνησε και δεν ξέρει πώς να τελειώσει. Αυτό το χαρακτηριστικό, όταν πρόκειται για ένα μεγάλο συγγραφέα, είναι καταπληκτικό, άκρως γοητευτικό και προκλητικό. Γιατί δίνει την ευκαιρία στον σκηνοθέτη και στον ηθοποιό να «τιθασεύσει» ένα τέτοιο υλικό και να του δώσει μια τελική μορφή σύμφωνα με το δικό του βλέμμα. Αυτά τα ανολοκλήρωτα πρόσωπα είναι τα κατοπινά τέλεια πρόσωπα του Βάνια, της Μάσσα, της Ειρήνα, της Νίνα και του Τρέπλεβ. Έχει, λοιπόν, πολλή και ενδιαφέρουσα δουλειά να κάνει. Δεν συμβαίνει το ίδιο με τα άλλα μεγάλα έργα του που είναι ολοκληρωμένα. Εκείνα σε καθοδηγούν βήμα-βήμα. Η Λιούμποβ Αντρέγιεβνα του «Βυσσινόκηπου» δίνει πολύ λίγη ελευθερία να κινηθείς και συναισθήματα να εκφράσεις.

Έπειτα τα μεγάλα έργα του έχουν παιχτεί τόσες φορές που έχουν ειπωθεί όλα. Τον ξέρουμε τον Θείο Βάνια ή την Αρκάντινα. Δεν μπορείς να τους αλλάξεις και να πεις κάτι περισσότερο ούτε για τους ρόλους ούτε για τις σχέσεις. Μπορείς, βέβαια, να τους καταστρέψεις ή να τους αποδομήσεις κατά την τρέχουσα ορολογία. Εκεί υπάρχει πεδίο δόξης λαμπρό. Αλλά εμένα δεν μου αρέσει αυτό το σπορ.

Πώς μας μιλά σήμερα (τι έχει να μας πει) ένα έργο που γράφτηκε στα τέλη του 19^ου αιώνα;

Πολλά όπως όλα τα μεγάλα έργα τέχνης σε όλες τις τέχνες. Γιατί ακούμε την «Ενάτη συμφωνία» του Μπετόβεν λόγου χάρη; Γιατί μας συγκινεί η «Τραβιάτα»; Ή το «Θωρηκτό Ποτέμκιν»; Οι αγωνίες των προσώπων για την ζωή τους, το δέος μπροστά στο μέλλον μας, ο φόβος του θανάτου που όλοι βιώνουμε, η θέλησή μας για δραπέτευση από τα τέλματα που μας πνίγουν δεν έπαψαν να απασχολούν τους ανθρώπους. Οι άνθρωποι που ζουν στα έργα των μεγάλων συγγραφέων είναι τράπεζες αποταμίευσης τέτοιων σημαντικών και βασανιστικών συναισθημάτων, διλημμάτων, προβληματισμών. Σε κάθε στιγμή ανάγκης η τράπεζα αυτή είναι εκεί και μπορούμε να κάνουμε «αναλήψεις» και να ανακουφίζουμε την υπαρξιακή μας αγωνία. Ο Πλατόνωφ, η Αννα Πέτροβνα, η Σοφία Γεγκόροβνα, ο γιατρός Τριλέσκι είναι εκεί για να εκφράσουν τους φόβους και τα φαντάσματά μας μέσα από την ποίηση. Και αυτό είναι λυτρωτικό. Δεν το λέω εγώ. Το λέει ο Αριστοτέλης.

Πώς το προσεγγίζετε;

Οι μεγάλοι συγγραφείς βρίσκονται πάντα δίπλα σου όταν είσαι στη σκηνή και ασχολείσαι μαζί τους. Μπορείς ανά πάσα στιγμή να προστρέξεις σ’ αυτούς και έχουν τις απαντήσεις στα ερωτήματά σου. Για όλα, για την κίνηση, το σκηνικό, τους φωτισμούς.

Αυτό που μ’ ενδιέφερε ήταν κατ’ αρχάς οι εποχές. Η εναλλαγή των εποχών, όχι βέβαια σαν μετεωρολογικό φαινόμενο, αλλά σαν δραστική επίπτωση στα συναισθήματα των προσώπων. Ρωσικός χειμώνας βαρύς, οκτώ-εννέα μήνες κλεισμένοι χωρίς να μπορούν να μετακινηθούν, παρά μονάχα γύρω από το σπίτι τους. Το χιόνι μέχρι επάνω. Αρκεί να θυμηθούμε το «Δόκτωρ Ζιβάγκο» για να καταλάβουμε τι σημαίνει χειμώνας σε μία επαρχία της αχανούς ρωσικής αυτοκρατορίας. Τα σπίτια ερμητικά κλειστά και σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους. Πού μπορείς να πας; Και ξαφνικά άνοιξη, ένας κάποιος ήλιος, η φύση που ξυπνάει… Οι αισθήσεις βγαίνουν από την χειμερία νάρκη τους. Το έσω τοπίο των ανθρώπων ξυπνάει και ζητάει να αναπνεύσει, να σηκώσει τα μάτια να δει τον ήλιο, να μιλήσει, να επικοινωνήσει και να ερωτευτεί φυσικά. Όλα αυτά στην παράσταση παίρνουν ιλιγγιώδεις διαστάσεις, κωμικές και δραματικές. Και νομίζω, βλέποντας τις τελευταίες πρόβες, ότι αυτός ο συνδυασμός δραματικού και κωμικού επιτυγχάνεται στην παράσταση μας.

Τον ρόλο του τίτλου ερμηνεύει ο Μάξιμος Μουμούρης.

Έχει μεγάλες υποκριτικές αρετές αλλά και σκηνική εξυπνάδα και φυσικά εμπειρία. Θέλει ένας σκηνοθέτης να δουλέψει μαζί του και να διαχειριστεί αυτό το υποκριτικό υλικό. Το ίδιο, όμως, πιστεύω και για τους άλλους ηθοποιούς μας φέτος. Έχουν όλοι διανύσει πολλά χιλιόμετρα στη σκηνή. Και ευτυχώς για μένα διότι η δουλειά πάνω στον «Πλατόνωφ» δεν θα μπορούσε να γίνει κάτω από άλλες συνθήκες.

Μιλήστε μας και για το έργο «Όνειρα γλυκά» του Μιχάλη Μαλανδράκη που θα κάνει πρεμιέρα στη θεατρική σας στέγη τον Μάρτιο.

Δέχτηκα μία πρόταση από τον Μάξιμο για να σκηνοθετήσει και μετά γνώρισα έναν ταλαντούχο νέο συγγραφέα που γράφει θεατρικό λόγο, ζωντανό και ρέοντα, που μιλιέται από τους ηθοποιούς. Όσο και αν αυτό φαίνεται αυτονόητο, δεν είναι. Θα έλεγα ότι είναι αρκετά σπάνιο. Πραγματικά δεν μου πήρε πολλή ώρα να δεχτώ την πρόταση. Η υπόθεση μας φέρνει μπροστά σε μια οικογενειακή σύγκρουση ανάμεσα στους δύο γιους μιας οικογένειας.

Ο σκηνοθέτης Νίκος Καμτσής για το θέατρο

Ποιο είναι το θέατρο που σας ενδιαφέρει;

Μ’ ενδιαφέρει το Θέατρο (με Θ κεφαλαίο). Δεν υπάρχει μορφή θεάτρου που δε μ’ ενδιαφέρει. Έχω παρακολουθήσει παραστάσεις που ήταν μεγάλα θεατρικά γεγονότα και παραστάσεις ασήμαντες. Νομίζω πως έτσι πρέπει για να έχω μία σφαιρική εικόνα του χώρου στον οποίο κινούμαι και δημιουργώ. Μερικά από αυτά τα επιδιώκω και τα πολιορκώ και μερικά τα αποφεύγω όπως ο διάολος το λιβάνι. Δεν μπορώ, πάντως, να κρύψω το ενδιαφέρον μου για τους γνωστούς μεγάλους συγγραφείς που άφησαν θεατρικά κείμενα στα οποία οι άνθρωποι του θεάτρου επανέρχονται ξανά και ξανά. Και δεν είναι μόνο έργα ρεπερτορίου. Ο «Ορλάντο» ας πούμε, που παρουσιάσαμε τα προηγούμενα δύο χρόνια προέκυψε από το μυθιστόρημα της Βιρτζίνια Γουλφ «Οι δρόμοι του χιονιού», μετά από μεγάλη έρευνα πάνω στο φαινόμενο της μετανάστευσης.

Τι θέλετε να προτείνετε μέσα από τη δουλειά σας;

Δεν υπάρχει πια τίποτα που να είναι άγνωστο ή ρηξικέλευθο για να προτείνεις. Όλα έχουν γίνει και όλοι είναι λίγο πολύ πληροφορημένοι για όλα. Ακόμη κι αυτά που παρουσιάζονται σαν πρωτότυπα και πρωτοπόρα έχουν ξαναγίνει κι επαναλαμβάνονται πολλές φορές «κακοχωνεμένα». Στις παραστάσεις του ΤΟΠΟΣ ΑΛΛΟύ θέλω να υπάρχει επαφή κι επικοινωνία μεταξύ δημιουργών και θεατών μέσα από την ποίηση που έχει η τέχνη. Κάτι που είναι μακριά από την ψευτιά της κοσμικότητας που μας κάνει να πηγαίνουμε στο θέατρο για χίλιους λόγους εκτός από το δικό μας προσωπικό ενδιαφέρον για ένα έργο τέχνης. Σκηνικά δρώμενα που ξυπνάνε την φαντασία και την ευαισθησία του θεατή. Ξέρετε, δίπλα στην τέχνη του δημιουργού –όποια κι αν είναι αυτή, ηθοποιός, μουσικός, ζωγράφος κ.λπ.– υπάρχει μία αντίστοιχη, εξίσου σημαντική, η τέχνη του θεατή. Ο θεατής, δηλαδή, ερχόμενος στο θέατρο δεν είναι αθώος. Έχει στις αποσκευές του τις δικές του ευαισθησίες, μνήμες, καταβολές, το δικό του βλέμμα και την δική του θεώρηση του κόσμου. Η σκηνή είναι ένα ιερό μέρος όπου συναντιούνται αυτές οι δύο τέχνες: του δημιουργού και του θεατή. Κι εκεί υπάρχει κάθε φορά μία μικρή έκρηξη, μία άτυπη επανάσταση που μπορεί να αλλάξει τα πράγματα. Για τον ή τους θεατές. Να δουν τον κόσμο με άλλα μάτια. Και οι μεν και οι δε. Αν δεν συμβεί αυτό τότε το «θεατρίζεσθαι» είναι ένα κούφιο γεγονός. Ένα κενό πρόσχημα για να βρεθούμε, να πάμε να φάμε μετά ή για να πούμε ότι είδαμε κι αυτή την παράσταση ή αυτόν τον πρωταγωνιστή.

Πώς βλέπετε το θέατρο στην Ελλάδα σήμερα; Ποια είναι τα θετικά και ποια τα αρνητικά που αναγνωρίζετε στην εγχώρια σκηνή;

Το θέατρο στην Ελλάδα σήμερα είναι μία ζωντανή ιστορία θεάτρου. Μπορεί κανείς κάθε χρόνο να δει ό,τι θέλει. Σύγχρονο, κλασσικό ρεπερτόριο, χοροθέατρο, περφόρμανς. Το θεωρώ δείγμα υγείας για τους Έλληνες, έναν λαό που ήταν ανέκαθεν εκφραστικός. Μέσα σ’ αυτήν την πανσπερμία φυσικό είναι να υπάρχουν και οι ανοησίες. Εάν, μάλιστα, πριν από κάθε απόπειρα προηγείτο λίγη μελέτη, κάποια επιφύλαξη απέναντι σ’ αυτά που μας έρχονται απ’ έξω ώστε να μην τα καταπίνουμε αμάσητα, μερικές φορές λιγότερη ξιπασιά και επιδειξιομανία, θα ήταν καλύτερα.

INFO:
«Πλατόνωφ»
Θέατρο ΤΟΠΟΣ ΑΛΛΟύ, Κεφαλληνίας 17, Κυψέλη, 210 8656004
Από 18 Νοεμβρίου, κάθε Παρασκευή-Κυριακή στις 20:30