Κάθριν Φόστερ: Γεννημένη τραγουδίστρια

Την αποκάλεσαν Βασίλισσα του Μπαϊρόιτ για το 2023. Γνωρίζει όσο λίγες το βαγκνερικό σύμπαν και όχι μόνο. Ο μουσικός και παραγωγός Ραλφ Βέγκνερ είπε γι’ αυτήν: «Δεν γνωρίζω καμία που θα μπορούσε να τραγουδήσει καλύτερα τη Βρουνχίλδη, την Ηλέκτρα ή Τουραντότ τις τελευταίες δύο δεκαετίες». Λίγες μέρες πριν το ελληνικό ντεμπούτο της στο μεγάλο γκαλά όπερας «Η Κάλλας στο Ηρώδειο», η κορυφαία δραματική σοπράνο Κάθριν Φόστερ μίλησε στην Athens Voice με ενθουσιασμό –επιστρατεύοντας συχνά το βρετανικό χιούμορ της– για τη λατρεία της στο λυρικό τραγούδι, τον Βάγκνερ, τις δυναμικές ηρωίδες της όπερας και φυσικά για τη Μαρία Κάλλας.

Κάθριν Φόστερ: «Η Κάλλας είχε όλο το πακέτο…»

Κυρία Φόστερ, η σεζόν 2023/24 ξεκινά για εσάς με το γκαλά όπερας στο Ηρώδειο για τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας. Τα αποσπάσματα που θα ερμηνεύσετε από τον «Φιντέλιο» του Μπετόβεν και τον «Τριστάνο και Ιζόλδη» του Βάγκνερ, τραγούδησε κι εκείνη, στον ίδιο ακριβώς χώρο, σε δύο διαφορετικές χρονικές στιγμές της καριέρας της: τον Αύγουστο του 1944, λίγο πριν φύγει για την Αμερική, και στο ρεσιτάλ που έδωσε 13 χρόνια αργότερα στο απόγειο της καριέρας της. Τι σημαίνει για εσάς η Μαρία Κάλλας;  Και τι, κατά τη γνώμη σας, συντέλεσε ώστε να δημιουργηθεί ο μύθος της; Ήταν μόνο η φωνή της;

Η φωνή της είχε ένα ηχόχρωμα, μια δραματικότητα, που σε έκανε να νιώθεις την ηρωίδα που ενσάρκωνε, να ζεις το δράμα μαζί της κάθε στιγμή. Μακάρι να μπορούσαμε να τη δούμε live – τα κινηματογραφημένα αποσπάσματα από όπερες είναι ελάχιστα. Όταν σπούδαζα άκουγα διαρκώς ηχογραφήσεις της γιατί το ρεπερτόριό της ήταν αυτό ακριβώς που μελετούσα. Η Κάλλας στην εποχή της ήταν πρωτοπόρος. Δεν ήταν μόνο η φωνή της, είχε σκηνική παρουσία. Μιλάνε πολλοί για σκηνική παρουσία, αλλά δύσκολα την περιγράφουν γιατί δεν είναι κάτι χειροπιαστό – αν μπορούσε κανείς να την κλείσει σε ένα μπουκάλι θα έκανε περιουσία! Είναι χάρισμα, είτε το έχεις είτε δεν το έχεις. Και η Κάλλας είχε όλο το πακέτο... Όπως όταν μπαίνει κάποιος σε μια αίθουσα και όλα τα βλέμματα καρφώνονται πάνω του έτσι κι εκείνη, όταν βρισκόταν στη σκηνή, σε καθήλωνε με τις κινήσεις, τις εκφράσεις και  το πάθος της που ανέβλυζε από κάθε πόρο του σώματός της. Ήταν συναρπαστική! Ό,τι και να έκανε, έδινε το 100% του εαυτού της, την καρδιά της όλη. Και το κοινό της την ερωτεύτηκε.

Τον περασμένο μήνα στο Μπαϊρόιτ κάνατε έναν άθλο, τραγουδήσατε Βρουγχίλδη και Ιζόλδη, δύο εξαιρετικά απαιτητικούς ρόλους, μέσα στην ίδια εβδομάδα, σπάζοντας το ρεκόρ που κρατούσε η Μπίργκιτ Νίλσον από το 1966! Ποιο είναι το κρυφό σας όπλο;

Για την ακρίβεια, η Νίλσεν είχε κενό μιας εβδομάδας ενδιάμεσα, ενώ εγώ μόνο 2 μέρες… Το όπλο μου είναι φυσικά η τεχνική μου αλλά και η σιωπή. Πάντα, όταν έχω ένα βαρύ πρόγραμμα, φροντίζω –ξέροντας ότι είμαι πολυλογού– να παρεμβάλλεται μια περίοδος ηρεμίας που όχι μόνο δεν θα τραγουδώ, αλλά ούτε και θα μιλώ. Το χειρότερο, ξέρετε, για τη φωνή είναι η ομιλία, όχι το τραγούδι. Σε αυτές τις δύο μέρες, λοιπόν, ανάμεσα στο «Λυκόφως των Θεών» και το «Τριστάνος και Ιζόλδη», απλά κλείστηκα στο σπίτι, δεν είδα και δεν μίλησα σε κανέναν…

Την ερχόμενη άνοιξη, θα έχουμε κι εμείς τη χαρά να απολαύσουμε την ερμηνεία σας ως Βρουγχίλδη σε μια νέα παραγωγή της «Βαλκυρίας» από την Εθνική Λυρική Σκηνή, σε σκηνοθεσία Τζον Φουλτζέιμς. Μπορεί μια διαφορετική σκηνοθεσία να σας προκαλέσει κάτι νέο στον τρόπο που προσεγγίζετε έναν ρόλο τον οποίο έχετε ερμηνεύσει αμέτρητες φορές; Αγαπώ όλους τους ρόλους μου γιατί βυθίζομαι στη μουσική τους, αλλά τη Βρουγχίλδη πραγματικά τη λατρεύω και δεν με κουράζει ποτέ! Η «Βαλκυρία» θα είναι σπουδαία παράσταση, το cast είναι εξαιρετικό, έχω δουλέψει ξανά με τους τραγουδιστές. Ανυπομονώ να έρθω… Να απαντήσω όμως στην ερώτησή σας. Ένα λυρικό θέατρο επιλέγει να συνεργαστεί με έναν σκηνοθέτη για να προσεγγίσει με τη δική του οπτική μια συγκεκριμένη όπερα. Αυτό σημαίνει ότι εγώ  πρέπει να κατανοήσω αυτή την οπτική, τη λογική της. Να καταλάβω τι θέλει να «πουλήσει», για να το «πουλήσω» κι εγώ στη συνέχεια με την ερμηνεία μου. Δεν έχει νόημα να βγω στη σκηνή και να κάνω ό,τι θέλω. Η όπερα είναι ομαδική δουλειά. Σε κάθε παραγωγή, πρέπει να χτίζουμε μια ομάδα και να δουλεύουμε όλοι μαζί πάνω στο κείμενο, το οποίο θεωρώ πως έχει πρωταρχική σημασία, ιδίως στο γερμανικό ρεπερτόριο. Οι λέξεις όμως μπορούν να ερμηνευτούν με πολλούς τρόπους. Το πώς ένας σκηνοθέτης επιθυμεί να ερμηνεύσει τις λέξεις αυτές αποτελεί φυσικά μέρος του κόνσεπτ του.

Άλλος ένας ονειρικός ρόλος για δραματική σοπράνο, στον οποίο επίσης έχετε θριαμβεύσει είναι η πριγκίπισσα Τουραντότ, από την ομώνυμη όπερα του Τζιάκομο Πουτσίνι. Αυτή τη σεζόν θα την τραγουδήσετε στη Γερμανία, στη Γαλλία και το επόμενο καλοκαίρι στην Ελλάδα, και πάλι στο Ηρώδειο. Σε σύγκριση με τις βαγκνερικές ηρωίδες, ο ρόλος αυτός είναι πιο εύκολος ερμηνευτικά ή εξίσου δύσκολος, με διαφορετικές απαιτήσεις; Λατρεύω την «Τουραντότ», είναι μία από τις ωραιότερες όπερες, μεγαλειώδης. Ο ρόλος είναι εξίσου δύσκολος, έχει υψηλές νότες και απαιτεί ένταση φωνής, αλλά είναι εξαιρετικά ενδιαφέρων. Η πριγκίπισσα Τουραντότ είναι ψυχρή, σκληρή, μια κακιά γυναίκα, σε αντίθεση με τη Λιου, που είναι η επιτομή της ανθρώπινης καλοσύνης. Έχει πάψει να πιστεύει στο καλό –όπως και ο Κάλαφ–, βαθιά μέσα της όμως αναζητά την αγάπη. Το αν θα τη βρει, παραμένει ένα ερώτημα. Ο Πουτσίνι το αφήνει ανοιχτό, ίσως γιατί ούτε κι αυτός έχει την απάντηση.

Είναι εντυπωσιακό το πώς μελετάτε τον ρόλο σας σε βάθος, πώς ψυχαναλύετε τις ηρωίδες σας…

Α, ναι! Και όχι μόνο αυτές, αλλά και όλους τους χαρακτήρες, το πώς συνδέονται μεταξύ τους. Κάθε φορά που βρίσκομαι στη σκηνή και δεν τραγουδώ, ακούω, παρακολουθώ τους άλλους. Για παράδειγμα, στη «Βαλκυρία» δεν έχω ποτέ καταφέρει να μάθω τα λόγια του Βόταν, έτσι κάθε φορά τον ακούω με ενδιαφέρον, σαν να είναι η πρώτη φορά.

Υπάρχει ένας ρόλος που ονειρεύεστε να ερμηνεύσετε, αλλά δεν σας έχει προταθεί ακόμη;

Δεν το έχω πολυσκεφτεί γιατί στην πραγματικότητα τραγουδώ όλους σχεδόν τους ρόλους που είχα ονειρευτεί. Είμαι ευτυχής εδώ που έχω φτάσει. Από την άλλη, υπάρχουν πολλοί ρόλοι που ταιριάζουν στη φωνή μου και θα μπορούσα να τους τραγουδήσω, αλλά δεν μου ταιριάζει ο χαρακτήρας των ηρωίδων τους. Προτιμώ τις  ισχυρές, δυναμικές γυναίκες. Ίσως να μου άρεσε να επιστρέψω λίγο στο ιταλικό ρεπερτόριο, για παράδειγμα να τραγουδήσω Βέρντι, τη Λαίδη από τον «Μακμπέθ». Επίσης, λατρεύω τον Ρίχαρντ Στράους και η Σαλώμη του είναι ένας χαρακτήρας που θα ήθελα πολύ να ενσαρκώσω. Πρώτα όμως πρέπει κάποιος να με φανταστεί στον ρόλο και να μου τον προτείνει…

Κάθριν Φόστερ: Από το Νότινγχαμ στο Μπαϊρόιτ, ένα τραγούδι δρόμος

Κυρία Φόστερ κάποτε γράψατε στο σχολικό σας τετράδιο: «Όταν μεγαλώσω θα γίνω νοσοκόμα και τραγουδίστρια». Οι αναγνώστες μάλλον δεν γνωρίζουν ότι πριν γίνετε γνωστή σε όλο τον κόσμο ως σοπράνο, είχατε ήδη εκπληρώσει την πρώτη σας επιθυμία, έχοντας εργαστεί για αρκετά χρόνια ως μαία! Ποια ήταν, λοιπόν, η καθοριστική στιγμή στη ζωή σας που σας οδήγησε από τη νοσηλευτική στη λυρική τέχνη;

Αν προσέξατε, στο τετράδιο είχα γράψει όχι ότι «θα ήθελα» αλλά ότι «θα γίνω» τραγουδίστρια. Το ήξερα από πάντα. Το τραγούδι ήταν μέσα μου, κομμάτι του εαυτού μου. Η γιαγιά μου έλεγε: «Tραγουδούσες πριν καν μπορέσεις να μιλήσεις!» Από πολύ μικρή στο Νότινγχαμ συμμετείχα σε χορωδίες, στην εκκλησία, στο σχολείο, όταν σπούδαζα νοσηλευτική… Δοκίμασα να μάθω κάθε είδους μουσικά όργανα, από πιάνο και βιολί μέχρι τρομπέτα και κλαρινέτο, όμως σε κανένα δεν μπόρεσα να αφοσιωθώ ολοκληρωτικά – η φλόγα δεν έκαιγε εκεί, αλλά στο τραγούδι. Όχι όμως στην όπερα… Όταν βρέθηκα μπροστά στους καθηγητές μιας ερασιτεχνικής θεατρικής ομάδας στο Μπέρμινχαμ, δήλωσα ότι θέλω να κάνω μαθήματα τραγουδιού, όχι για να γίνω τραγουδίστρια όπερας και σίγουρα όχι για να τραγουδήσω Βάγκνερ. Μου φαινόταν ότι κρατάει ατέλειωτες ώρες!

Αν υπήρξε μια καθοριστική στιγμή, αυτή ήταν όταν με ανέλαβε η Παμ Κουκ, μια αυθεντία στη διδασκαλία solo και χορωδιακού τραγουδιού – ιδρύτρια της περίφημης χορωδίας κοριτσιών Cantamus. Μια σπουδαία δασκάλα που έβαλε τις βάσεις για την τεχνική που χρησιμοποιώ ως σήμερα. Για είκοσι χρόνια, από το 1993 μέχρι τον θάνατό της το 2013 –η ημέρα της κηδείας της συνέπεσε με την τελική πρόβα στον Ζίγκφριντ, της πρώτης μου συμμετοχής στο Μπαϊρόιτ, μια γλυκόπικρη σύμπτωση– μου δίδαξε τα πάντα. «Αναπνοή, αναπνοή, αναπνοή» ήταν η λέξη που επαναλάμβανε διαρκώς. Η Παμ μού έμαθε  να μελετώ τον χαρακτήρα που θα ερμηνεύσω και όχι μόνο τη μουσική. Κουβεντιάζοντας μαζί της για το ρεπερτόριο που θα ταίριαζε στη φωνή μου, έλεγε «μην κοιτάς τι θα τραγουδήσεις ή τι θα ήθελες να τραγουδήσεις στο μέλλον, αλλά τι μπορείς να τραγουδήσεις τώρα. Χρειάζεσαι 14 χρόνια για να κατανοήσεις 100% τη φωνή σου». Και είχε απόλυτο δίκιο.

Πού κάνατε την πρώτη σας επαγγελματική εμφάνιση; Στην Όπερα της Βόρειας Ιρλανδίας όπου ερμήνευσα τη Βασίλισσα της Νύχτας, από τον «Μαγικό αυλό» του Μότσαρτ.

Παράξενο, συνήθως ο ρόλος ερμηνεύεται από κολορατούρα σοπράνο. Μα στα χρόνια των σπουδών μου στο National Opera Studio ήμουν δραματική κολορατούρα. Ξεκίνησα με ιταλική όπερα. Τραγούδησα Ροσίνι, Ντονιτσέτι, ανέλαβα όλους τους ρόλους που μπορούσα να ερμηνεύσω με τη φωνή μου.  Ήθελα να γίνω η επόμενη Τζόαν Σάδερλαντ!

Και πώς φτάσατε στο βαγκνερικό ρεπερτόριο;

Η αλλαγή έγινε όταν έφτασα στη Γερμανία, το 2001. Ο πρώτος μου ρόλος ήταν της Μιμί από την «Μποέμ» του Πουτσίνι και αμέσως μετά της Ελίζαμπεθ σε μια παραγωγή του «Τανχόιζερ» στη Βιέννη. Ο μαέστρος και συνθέτης Τζορτζ Αλεξάντερ Άλμπρεχτ, που με επέλεξε για τον ρόλο, ήταν εκείνος που μου είπε ότι είμαι μια γνήσια δραματική σοπράνο. Έτσι βούτηξα στα βαθιά, στο γερμανικό ρεπερτόριο και στον Βάγκνερ. Αναγκάστηκα να μάθω πολύ γρήγορα τη γλώσσα γιατί στη Βαϊμάρη, όπου εγκαταστάθηκα (πόλη της πρώην Ανατολικής Γερμανίας), σχεδόν κανείς δεν μιλούσε αγγλικά, μόνο γερμανικά ή ρωσικά. Συνέχισα την καλλιτεχνική μου διαδρομή με Ζέντα από τον «Ιπτάμενο Ολλανδό» και Λεονόρα από την ομότιτλη όπερα του Μπετόβεν (την πρώτη εκδοχή του «Φιντέλιο») και λίγο αργότερα ερμήνευσα την Αυτοκράτειρα από τη «Γυναίκα χωρίς σκιά» και την Ηλέκτρα του Στράους. Παράλληλα, βέβαια, στα λυρικά θέατρα της Γερμανίας τραγουδούσα και ιταλικό ρεπερτόριο: Λεονόρα από τον Τροβατόρε, Ελιζαμπέτα από τον Ντον Κάρλος… Η αναγνώριση ήρθε πάντως το 2006, όταν μπήκα στον «Κύκλο του Δαχτυλιδιού» ερμηνεύοντας Βρουγχίλδη. Με τον ρόλο αυτόν το 2013 άνοιξε ο δρόμος για το φεστιβάλ Μπαϊρόιτ. Από τότε δεν έχω πάψει να την τραγουδώ.

Δεν σας κουράζει ποτέ;

Ο Βάγκνερ ταιριάζει στη φωνή μου, δεν τη φθείρει. Θα έλεγα ότι είναι ένας μαραθώνιος για τον οποίο πρέπει να έχεις προπονηθεί πριν τρέξεις, να έχεις προετοιμάσει το μυαλό σου γι’ αυτή τη διάρκεια, και εκεί να εστιάζεις όλη σου την προσοχή.

Ούτε σας ενοχλεί πια η μεγάλη διάρκεια των βαγκνερικών έργων;

Όχι πια! Θυμάμαι, μια φορά, έκανα «Λυκόφως των Θεών» και επιστρέφοντας στη Βαϊμάρη συνέχισα με «Τουραντότ». Όταν συνειδητοποίησα ότι είχε τελειώσει πριν καν το Λυκόφως φτάσει στο πρώτο του διάλειμμα, είπα μέσα μου «Χριστέ μου, πόσο σύντομη είναι αυτή η όπερα!»