Λίλια Μπρικ: η μούσα για το Μαγιακόφσκι και ο πονοκέφαλος για το Στάλιν

Συναντήσαμε την Κατερίνα σε ένα καφέ στο κέντρο. Ήταν μαζί της και ο Λεφ, το αδέσποτο που βρήκε κάπου στην Πατησίων πριν από μερικές εβδομάδες. «Λεφ ήταν το πρώτο περιοδικό που εξέδωσε ο Μαγιακόφσκι» μου είπε. Ρώσικη πρωτοπορία, φουτουρισμός, μπολσεβίκοι, Στάλιν και Κα Γκε Μπε όλα αυτά και ακόμα περισσότερα μπορούν να χωρέσουν μέσα σε λίγη ώρα όταν μιλάς με έναν άνθρωπο που έχει πάθος γι΄αυτό που κάνει, που έχει μελετήσει πολύ και έχει φαντασιωθεί ακόμα περισσότερο τον άνθρωπο, την εποχή, το στόρι…

Η Λίλια Μπρικ είναι μια γυναίκα που έζησε πολύ μπροστά από την εποχή της. Είχε ένα «je ne sais quoi», ένα χαρακτηριστικό που δεν μπορούμε ακριβώς να το εξηγήσουμε, αλλά που την έκανε να είναι πάντα πρωταγωνίστρια, πάντα εκεί, στο επίκεντρο της προσοχής. «Ο Μαγιακόφσκι δεν είχε περιθώρια να μην την ερωτευτεί. Συναισθηματικά ο ίδιος ήταν ένα κουτάβι. Έτσι αποκαλούσε και ο ίδιος τον εαυτό του στη μεταξύ τους αλληλογραφία, “Το κουτάβι σου”. Εκείνη ήταν η γάτα. Για βάλε λοιπόν μαζί ένα κουτάβι και μία γάτα. Η γάτα θα βγει κερδισμένη» λέει η Κατερίνα Χιωτίνη που θα την υποδύεται στη σκηνή του θεάτρου Αλκμήνη από τις 12 Νοεμβρίου.

Και όντως η Λίλια έβγαινε πάντα κερδισμένη. Πάντα επιδίωκε και πάντα πετύχαινε αυτό που ήθελε. «Αυτό ήταν και το μεγάλο μάθημα που μου έδωσε η Μπρικ: αυτή η επιμονή της, αυτή η σιγουριά της ότι τίποτα δεν θα πάει κόντρα στη θέλησή μου. Κάποιοι τη λένε killer. Εγώ τη λέω survivor».

Γιατί αποφάσισες να ασχοληθείς με αυτήν την προσωπικότητα; Με γοήτευε πάντα η ρώσικη πρωτοπορία. Οι διανοούμενοι της προεπαναστατικής Ρωσίας είχαν φτάσει σε σημεία που εμείς δε θα τα φτάσουμε ποτέ. Αυτό που συνέβη στη Ρωσία από το ’12 μέχρι το 17 μπορεί να περιγραφεί ως καλλιτεχνικός οργασμός. Πράγματα πολύ πρωτοποριακά ακόμα και για σήμερα. Από την εφηβεία μου άρχισα να διαβάζω Μαγιακόφσκι. Το πρώτο ποίημα που διάβασα ήταν το «Σύννεφο με παντελόνια». Σιγά- σιγά άρχισα να παρατηρώ ότι δίπλα του υπήρχε πάντα μία γυναικεία φιγούρα. Όλοι την παρουσίαζαν ως μία γυναίκα, στυγνή και αδίστακτη που προσπαθούσε να εκμεταλλευτεί τον Μαγιακόφσκι. Σκέφτηκα ότι πάντα παρουσιαζόταν η μία πλευρά: πάντα είχαμε την αλληλογραφία του Μαγιακόφσκι προς αυτήν, αλλά ποτέ τη δική της σκοπιά. Η αλήθεια είναι ότι πολλά από τα δικά της γράμματα και ημερολόγια τα έκαψε η ίδια, θέλοντας ίσως να διατηρήσει ένα μύθο γύρω από το όνομά της καθώς πάντα φρόντιζε για την υστεροφημία της, (σημειωτέον: έκαψε και τα περισσότερα γράμματα από και προς τις υπόλοιπες ερωμένες του ποιητή). Σκέφτηκα λοιπόν, ότι δε γίνεται αυτή η γυναίκα που παρουσιάζεται πάντα ως η κακιά της υπόθεσης να μην έχει κάποιο τραύμα που να την οδηγεί σ’ αυτήν τη συμπεριφορά, ή να μην έχει και μία καλή πτυχή που αξίζει να αναδειχτεί.

Πώς είναι να ερμηνεύεις ένα υπαρκτό πρόσωπο; Όταν ερμηνεύεις ένα υπαρκτό πρόσωπο υπάρχουν περιορισμοί. Εγώ λειτούργησα με τη νόηση. Την προσέγγισα πρώτα ορθολογιστικά. Έκανα έρευνα της εποχής, μαζεύοντας στοιχεία και στη συνέχεια προσπάθησα να τα επεξεργαστώ όσο πιο νηφάλια γίνεται. Κατόπιν, έκανα διαλογισμό! Όσο χαζά κι αν ακούγεται αυτό. Απλά έκλεινα τα μάτια και προσπαθούσα να φανταστώ τι θα μου έλεγε αυτή η γυναίκα. Δεν έχω την αξίωση ότι αυτός ο χαρακτήρας που πλάσαμε είναι όντως η Λίλια Μπρικ, αλλά για τις παραστάσεις αυτές η Μπρικ θα είναι «εγώ», οπότε έπρεπε να απενοχοποιηθώ για να μπορέσω να το υποστηρίξω.

Πώς παρουσιάζεται ο Μαγιακόφσκι μέσα από το μονόλογο της Μπρικ; Η μεταξύ τους σχέση υπήρξε καταλυτική για τις ζωές και των δύο και σαφώς παρουσιάζεται και ο ίδιος. Θα μπορούσαμε ακόμη να έχουμε έναν ακόμα ηθοποιό να ερμηνεύει τον Μαγιακόφσκι. Όμως, η στιγμή που έχουμε επιλέξει να μας μιλήσει είναι η στιγμή που λέει τη δική της αλήθεια. Γι΄αυτό και στην παράσταση προσπαθούμε να ψηλαφίσουμε ποιες ήταν οι υπέροχες αναμνήσεις της και ποιοι ήταν οι δαίμονές της.

Τι έχει να μας πει σήμερα μία γυναίκα του προηγούμενου αιώνα; Η Μπρικ ήταν μία γυναίκα πολύ σύγχρονη. Πολύ πιο ελεύθερη ίσως απ’ ότι είμαστε εμείς σήμερα. Ζητούσε την τελειότητα. Αυτή η γυναίκα δεν περίμενε από κανέναν να έρθει να τη σώσει, σώθηκε μόνη της και αυτό είναι ένα στοιχείο της παράστασης που κλείνει το μάτι στην Ελλάδα του σήμερα. Δεν μπορούμε να ελπίζουμε ότι η ανθρώπινη ψυχή θα αλλάξει, επειδή μπορεί να αλλάξουν οι οικονομικές συγκυρίες ή ακόμα και το καθεστώς. Να φανταστείς ότι ενώ διαγνώστηκε με έναν όγκο στις ωοθήκες, αρνήθηκε να χειρουργηθεί και ξεπέρασε μόνη της τον καρκίνο. Η δύναμη του μυαλού της ήταν απίστευτη. Από την άλλη βέβαια, την διακατείχε μία απίστευτη γυναικεία ανασφάλεια μη τυχόν και απορριφθεί ή δεν είναι αρεστή που είναι σύνδρομο των σύγχρονων γυναικών.

Η Λίλια Μπρικ με αραχνοΰφαντο φόρεμα, 1924. Φωτό: Alexander Rodchenko

Ο Μαγιακόφσκι γνώρισε τη Μπρικ στα 22 του. Εκείνη ήταν 23 και παντρεμένη με τον εκδότη Όσιπ Μπρικ. Στα μαθηματικά του έρωτα ο περισσότερος κόσμος δεν μπορεί να επεξεργαστεί αριθμούς μεγαλύτερους του δύο. Για τον Μαγιακόφκσι, τη Λίλια και τον Όσιπ αυτό δεν αποτέλεσε ποτέ πρόβλημα. Έμεναν όλοι μαζί και είχαν δημιουργήσει ένα υπέροχο και λειτουργικό τρίο. Βέβαια, η Λίλια είχε και πολλές άλλες σχέσεις. Ξεγλίστραγε πάντα σαν το χέλι και ποτέ δεν έγινε απολύτως δική του. Άλλωστε, το είχε ξεκαθαρίσει στον Μαγιακόφκσι από την αρχή: «Τη νύχτα είμαι δική σου. Τη μέρα θα κάνω ότι θέλω». Ωστόσο, από το 1927 και μετά η Σοβιετική Ένωση συντηριτικοποιείται. Η σταλινική κυβέρνηση προσπαθούσε να αποκρύψει τη σχέση αυτή και να αποσυνδέσει το όνομα της Μπρικ από αυτό του Μαγιακόφσκι. Εκείνος όμως, ακόμα και στο γράμμα που έγραψε πριν αυτοκτονήσει, ζητά απεγνωσμένα να την κάνει δική του. «Λίλια αγάπαμε» της φωνάζει. Όμως, εκείνη δεν του δόθηκε ποτέ ολοκληρωτικά. Όπως και δεν δόθηκε ποτέ σε κανέναν ολοκληρωτικά. Αλλά, κατάφερε να επηρεάσει τις ζωές των ανθρώπων πλημμυρίζοντας το χώρο με την παρουσία της, με το επιβλητικό της βλέμμα, με τη σιγουριά της.

Μέσα από την ιστορία της ζωής της ξεδιπλώνεται ολόκληρη η ιστορία της ρώσικης πρωτοπορίας και της Οκτωβριανής Επανάστασης. Μέσα από τα μάτια της Λίλια παρακολουθούμε ακόμα, τις ζωές διαφορετικών ανθρώπων: υψηλά ιστάμενους της σταλινικής κυβέρνησης, μέχρι και του ίδιου του Στάλιν αλλά και όλους του Ρώσους διανοούμενους της εποχής και τους καλλιτέχνες που σύχναζαν στο σπίτι της Μπρικ.

Info: Οι παραστάσεις αρχίζουν από 12 Νοεμβρίου. Τετ. & Πεμ. 21:15. Εισιτ. € 10, 8 (φοιτητ., ανέργων), διάρκεια: 60’, Θέατρο Αλκμήνη, Αλκμήνης 8-12, Γκάζι

Κεντρική φωτό: Ο Μαγιακόφσκι και η Λίλια Μπρικ στη Γιάλτα το 1926