Ειρήνη Δράκου: «Σήμερα το πεδίο της μάχης είναι στην περιφέρεια, στη φύση και στο ταξίδι»

Την γνωρίσαμε μέσα από τις παραστάσεις της ομάδας ΑΣΙΠΚΑ, της οποίας είναι συνιδρύτρια αλλά πλέον έχει μεταφέρει τη δραστηριότητά της σ’ ένα αγρόκτημα στην Άνδρο όπου έχει τη βάση του το Κέντρο Παραστατικών Τεχνών ΑΫΛΑ. Από εκεί εφορμά αυτές τις μέρες στην Αθήνα, στο θέατρο Θησείον, με το «Συνάντησέ με στην έξοδο», το νέο της έργο στο οποίο συναντιούνται δύο κορυφαίοι ήρωες της παγκόσμιας δραματουργίας, ο Άμλετ και η Ηλέκτρα.

Η υπόθεση μας μεταφέρει στο πολυτελές ξενοδοχείο Ευρώπη, όπου οι δύο χαρακτήρες «συγκατοικούν» με τα φαντάσματά τους. Την επομένη της κηδείας του πατέρα του Α. και εν αναμονή του γάμου της μητέρας του με τον θείο του, εκείνος ετοιμάζει μια ταινία για να παιχτεί ως δώρο στο γαμήλιο πάρτι. Μέσα από μια αγγελία αναζητά μια γυναίκα ηθοποιό, Ελληνίδα, άγαμη, ικανή για φόνο κι έτσι εμφανίζεται η Ηλέκτρα, μια ηθοποιός που έχει χάσει την μνήμη της. Αν και το όνομα της είναι Ηλέκτρα φαίνεται πως δεν ανταποκρίνεται στις οδηγίες του Α., ενός σύγχρονου και αγοραφοβικού Άμλετ. Στην πορεία, βέβαια, μέσα από τα δικά της θραύσματα μνήμης θυμάται και παίζει το δικό της έργο κι όχι αυτό που της ζητείται διαρκώς να παίξει.

«Ο λόγος του έργου είναι στο μεγαλύτερο μέρος του ποιητικός με ορισμένα μέρη σε πρόζα που παραπέμπουν ειρωνικά κάποιες στιγμές σ’ ένα άλλο είδος θεάτρου. Ο θεατής που θα το απολαύσει ίσως περισσότερο είναι ο λιγότερο “διαβασμένος”» μου λέει η Ειρήνη Δράκου, η οποία έγραψε, σκηνοθετεί και συμπρωταγωνιστεί με τον Ευάγγελο Παπαδάκη στην παράσταση. «Ενώ ταυτόχρονα θέτει ερωτήματα γύρω από το θέατρο σήμερα προς αναζήτηση μιας νέας αλλά και διαχρονικής γλώσσας, την ίδια στιγμή μιλάει για την ταυτότητά μας ως Έλληνες και ως Ευρωπαίοι σήμερα σχολιάζοντας την κοντινή επικαιρότητα και μιλώντας για πολύ νωπά ακόμη τραύματα όπως σε μια επιθεώρηση. Με αυτοσαρκασμό, διάθεση χιούμορ. Το σκηνικό είναι λιτό αλλά παράδοξο, λειτουργώντας ως μεταφορά της πραγματικότητας που μας περιβάλλει».

Πώς μιλούν για το εδώ και το τώρα και ποια ζητήματα έρχονται να αναδείξουν οι χαρακτήρες Και ποιος είναι ο «πόλεμος» που επικαλείται εμμονικά ο Α.;

Ενώ οι ήρωες χρησιμοποιούν την αλληγορία και τον μύθο για να αναφερθούν στο σήμερα, νομίζω ότι μιλούν πολύ ανοικτά για την κοινή μας κούραση μετά από όσα έχουν συμβεί. Υπάρχει μια αίσθηση χρόνιας κόπωσης στην ατμόσφαιρα. Η πραγματικότητα τρέχει ιλιγγιωδώς, συνεχίζουν να συμβαίνουν τόσα πολλά γύρω μας που δεν προλαβαίνουμε να τα χωνέψουμε. Περάσαμε από τη θεωρία της σύγκρουσης των πολιτισμών, την προσφυγική κρίση που δημιουργούν η σύγχρονη βιομηχανία πολέμου και οι ισχυροί του πλανήτη μαζί με την οικολογική καταστροφή και την πανδημία στο να ξεχάσουμε τα βασικά: ότι είμαστε όλοι μέλη μιας μεγάλης και κοινής οικογένειας, της ανθρωπότητας.

Κόντρα στη μεγάλη μηχανή κατασκευής πραγματικότητας που χρησιμοποιούν οι ισχυροί μέσα σ’ αυτό το ψηφιακό, παγκόσμιο αλλά καθόλου χωριό, αυτό που μας ενώνει είναι να συναντιόμαστε και να και αφηγούμαστε ιστορίες παρηγορητικές, καθαρτικές και συμφιλιωτικές, που μας επιτρέπουν να θρηνήσουμε και να επουλώσουμε τα τραύματά μας για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε. Να πάρουμε μια ανάσα και να αναστοχαστούμε τις πράξεις μας. Ο πιο δημοκρατικός χώρος σύμφωνα με τους περισσότερους θεωρητικούς, όπως η J. Butler είναι ο κοινός θρήνος. «Η αποδοχή της κοινής μας “τρωτότητας”» όπως λέει η νομπελίστρια Τοκάρτσουκ. Αυτό τον χώρο τον προσφέρει το θέατρο. Η φράση του Άμλετ στο έργο «Μηχανή Άμλετ» του Χάινερ Μύλλερ, που δανείζομαι κι εγώ στο δικό μου έργο, το αποτυπώνει τόσο όμορφα: «Οφήλια θέλω να κλάψω με τα δικά σου δάκρυα». Αυτή τη γυναικεία φωνή και την ανάγκη του θρήνου ως κοινή μας καταγωγή έρχεται να θυμίσει και η δική μου Ηλέκτρα. Βιώνοντας αυτή την κοινή αναπηρία με το σύγχρονο άνθρωπο, του εσωτερικού «πετρώματος» ή της λήθης, νοσταλγεί, διεκδικεί πίσω τα δάκρυα της ή ένα ηχηρό γέλιο, έστω σαν κλαυσίγελο. Βιώνει μια α-μήχανη στιγμή. Αυτό την ενώνει με τον Άμλετ ή Α. Και ταυτόχρονα προσκαλεί έξω, μακριά από τις σύγχρονες μητροπόλεις, «στον αγρό και το ταξίδι», στην ανάγκη να επιβραδύνουμε, να απομακρυνθούμε από το κέντρο και να επιστρέψουμε στην κοινότητα, στον αργό χρόνο, στο σώμα μας.

Αρκετά πρόσφατα, ο μεγάλος θεωρητικός Μπρούνο Λατούρ δήλωνε αμήχανα πως «δεν ξέρει πώς να τα καταφέρει με δυο τραγωδίες ταυτόχρονα», δηλαδή με τον πόλεμο στην Ουκρανία και την παγκόσμια υπερθέρμανση. Δυο πραγματικότητες πολύ στενά συνδεδεμένες, που μοιράζονται μια κοινή αφετηρία. Ο ήρωάς μου ο Α., που είναι καλλιτέχνης, επαναλαμβάνει εμμονικά τη φράση «Έχουμε πόλεμο», κυρίως γιατί η αποστολή του είναι να φέρει την αλήθεια στο φως και αυτό στη σύγχρονη κατασκευασμένη πραγματικότητα νομίζω πως είναι ο ρόλος και η αποστολή του θεάτρου. Δανείστηκα τη φράση από τον συνεργάτη μου, τον σκηνοθέτη Δημήτρη Μπίτο. Ένα διάστημα όποτε πηγαίναμε για παράσταση την επαναλάμβανε εμμονικά.

Αλλά είναι και κάτι άλλο: η μόνιμη κατάσταση πολέμου στην οποία βρίσκεται η γηραιά ήπειρος, η «μυτερούλα» του έργου, όταν το πολιτικό σύστημα των πιο πλούσιων κρατών, που αποφασίζουν για όλους μας, βασίζεται στη βιομηχανία πολέμου και στην καταστροφή των φυσικών πόρων, του πολιτιστικού κεφαλαίου, των τοπικών κοινωνιών. Όταν «η οικογένειά σου» πουλάει όπλα και γιγαντιαίες ανεμογεννήτριες και συμμετέχει σ’ αυτό το βρώμικο παιχνίδι, ο πόλεμος είναι μια μόνιμη συνθήκη –είτε πρόκειται στην Γιουγκοσλαβία είτε στο Ιράκ είτε στην Ουκρανία–, κατά της ανθρωπότητας που βρίσκεται πάντα στην ίδια όχθη, ποτέ σε δύο όχθες. Τότε πρέπει να σκεφθείς πραγματικά ποιος είσαι και ποιος αποφασίζει για εσένα.

Το κύριο θέμα που θίγει αυτή η παράσταση είναι αυτή η υποκρισία, η ανάγκη να ανήκουμε σε μια μεγάλη Αγία Οικογένεια που στην πραγματικότητα μοιάζει περισσότερο με μαφία είτε μιλάμε για τον Βορρά είτε για το Νότο, την Ανατολή ή τη Δύση, καθώς και η ανάγκη να ψάχνουμε πάντα για αποδιοπομπαίους τράγους –αν και οι τράγοι αυτοί μοιάζει να έρχονται πάλι από την Ανατολή και τον Νότο, όπως ο θεός Διόνυσος.

Πώς προέκυψε το «Συνάντησέ με στην έξοδο»; Ποια ανάγκη/συνθήκη το γέννησε;

Το υλικό αυτό κυκλοφορούσε καιρό μέσα μου ως ιδέα να συναντηθούν επί σκηνής σ’ ένα έργο ο Άμλετ και η Ηλέκτρα. Όχι μόνο λόγω της σχεδόν «φυσικής» και πνευματικής συγγένειας που αισθανόμουν μ’ αυτούς ως το «μαύρο πρόβατο» μιας οικογένειας, αλλά και ως ανάγκη συνάντησης με μια άλλη οικογένεια εκεί έξω.

Το 2018 προσκάλεσα έναν Πολωνό ηθοποιό να δημιουργήσουμε μια παράσταση που θα έθετε ερωτήματα γύρω από τη βία και κατ’ επέκταση τη δημοκρατία, την ειρήνη και την υποδοχή/αποδοχή του ξένου σήμερα. Ο τίτλος της θα ήταν «Ο Άμλετ συναντά την Ηλέκτρα». Έτσι ξεκίνησαν όλα μ’ ένα ταξίδι στην Πολωνία όπου πήρα συνεντεύξεις από καθημερινούς ανθρώπους και ανθρώπους-κλειδιά για την πολωνική και ευρωπαϊκή ιστορία αλλά και από το περιβάλλον του Γκροτόφσκι. Η έρευνα συνεχίστηκε στην Ελλάδα με συνεντεύξεις από πυρόπληκτους στο Μάτι και από άλλους «τραυματισμένους» της μνημονιακής κρίσης, όταν μας βρήκε η πανδημία και πάγωσαν όλα.

Η διαδρομή αυτή ήταν μια σπουδή τόσο στην ευρωπαϊκή ιστορία και μάλιστα μέσα από τα μάτια ίσως της πιο τραυματισμένης χώρας στην καρδιά της Ευρώπης αλλά και μια ευκαιρία να δω το «εθνικό μου αφήγημα και τραύμα απ έξω». Η ιδέα της συνάντησης των δύο ηρώων μου έδινε την πολυτέλεια να μεταγράψω την προσωπική μου ιστορία ή να κάνω τη δική μου ανάγνωση ως δημιουργός του προσωπικού μου αφηγήματος για τη ζωή και τον κόσμο, αξιοποιώντας τη συνθήκη «θέατρο μέσα στο θέατρο» που μου πρόσφερε ο Άμλετ και τη λειτουργία του λόγου που γεννάει το σώμα όπως αρθρώνεται από την Ηλέκτρα.

Μέσα στη δύσκολη συνθήκη της πανδημίας, όμως, συνειδητοποίησα ότι δεν μπορώ να συναντηθώ με κανέναν επί σκηνής αν δεν βρω ως γυναίκα και ως δημιουργός πρώτα να μιλούν ισότιμα μέσα μου οι φωνές του άντρα και της γυναίκας, της ηθοποιού και τη σκηνοθέτριας, της δημιουργού που δεν ανήκει ούτε στη Δύση, ούτε στην Ανατολή, ούτε στην Ευρώπη σήμερα. Εκεί ξεκίνησα να γράφω πραγματικά ένα νέο έργο, διερευνώντας μια νέα γλώσσα, το «Συνάντησε με στην Έξοδο» σαν μια υπόσχεση προς τον εαυτό μου, να συναντηθούμε κάπου εκεί έξω.

Υπάρχει κάποιο νήμα που συνδέει αυτό το έργο με τη μέχρι τώρα πορεία σας;

Η ανάγκη να γράψω αυτό το έργο συνέπεσε με μια προσωπική ανάγκη απομάκρυνσης από τη θεατρική πραγματικότητα όπως την ήξερα στην Αθήνα, με τον απογαλακτισμό μου από μια θεατρική ομάδα της οποίας ήμουν ιδρυτικό μέλος και την αναζήτηση ενός αποκεντρωμένου μονοπατιού. Με την ΑΣΙΠΚΑ συνδέομαι όπως ένας γονιός με το παιδί του, θα είναι πάντα οικογένεια μου. Με τον σκηνοθέτη Δημήτρη Μπίτο έχουμε την ίδια καλλιτεχνική γλώσσα, δεν χρειάζεται πλέον να μιλάμε, ακόμη κι όταν διαφωνούμε. Τα ίδια ζητήματα μας αφορούν και τους δύο και την ΑΣΙΠΚΑ που είναι για εμένα πάντα ένα «πέρασμα» και την ΆΥΛΑ που είναι ένα νέο οχυρό, θεωρώντας αυτή τη στιγμή περισσότερο από ποτέ ότι το πεδίο της μάχης είναι στην περιφέρεια, στη φύση και στο ταξίδι.

Στην Άνδρο, όπου γεννήθηκε και το έργο, έχετε μεταφέρει πλέον τη βάση σας, έχοντας, μάλιστα, δημιουργήσει εκεί το Κέντρο Παραστατικών Τεχνών ΑΫΛΑ στο Κτήμα Ηλίανθος στο Νειμποριό. Γιατί προχωρήσατε σε αυτή την κίνηση;

Από τα πρώτα χρόνια της δουλειάς με την ΑΣΙΠΚΑ η δουλειά που λάτρευα ήταν αυτή που κάναμε στα νησιά της άγονης γραμμής δουλεύοντας με την κοινότητα των ανθρώπων και κάνοντας πρόβες έξω στη φύση. Στην πορεία βρήκα περισσότερο ενδιαφέρον σ’ αυτή τη δουλειά που επαναφέρει την αρχαία ιδέα της τέχνης σε εξωτερικό χώρο και όπου φύση και θέατρο γίνονται ένα. Εκεί νομίζω ότι η κοινότητα είναι ακόμη πιο ζωντανή, την έχω και μ’ έχει περισσότερο ανάγκη.

Τι προκλήσεις συναντήσατε σ’ αυτό το βήμα αποκέντρωσης και τι κέρδη μετράτε από αυτό;

Οι προκλήσεις που συναντώ είναι αυτές μιας αχαρτογράφητης διαδρομής προς το άγνωστο και ενός απομακρυσμένου και παραμελημένου τόπου από τα κέντρα υποστήριξης, αλλά θεωρώ ότι διασώζω ένα μεγάλο κομμάτι του εαυτού μου ως καλλιτέχνη και ως ανθρώπου. 

Τα επόμενά σας πλάνα;

Στην παρούσα φάση ετοιμάζουμε τα πρώτα εργαστήρια, τα εγκαίνια του residency στην Άνδρο και την παράσταση «Η πολιορκία του Λένινγκραντ» πάνω στο ομώνυμο έργο του Ισπανού Χ. Σ. Σινιστέρα, σε συνεργασία με την ταλαντούχα και αγαπημένη ηθοποιό/σκηνοθέτη Ζωή Ξανθοπούλου και κοιτάω και το υλικό «που κοιμάται στο συρτάρι».

INFO:
Συνάντησέ με στην έξοδο
Θέατρο Θησείο, Toυρναβίτου 7, Ψυρρή, 210 3255444
Κρατήσεις: 697 3527914, ailaislands@gmail.com
Παραστάσεις: 26 Μαΐου-4 Ιουνίου. Παρασκευή, Σάββατο στις 21:00, Κυριακή στις 20:00