Φρανκ Κάστορφ: «Είμαι ένας βίαιος ειρηνιστής»

Η σκέψη του συνθετική, καθώς μιλά σε παρασέρνει σε μια ιλιγγιώδη περιπλάνηση από τον Ευριπίδη στον Γκαίτε κι από τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία, στη δημοκρατία και τον καπιταλισμό στην εποχή μας. Έτσι δουλεύει και με τους ηθοποιούς και αναπτύσσει τη δραματουργία των παραστάσεών του δηλώνει ο Φρανκ Κάστορφ: πρώτα «διαλύει» και κατόπιν από τα ερείπια δημιουργεί κάτι καινούργιο ακολουθώντας τις δαιδαλώδεις διαδρομές των συνειρμών και συνδέοντας διαφορετικά κείμενα από διαφορετικές εποχές.

Ο 72χρονος ρηξικέλευθος σκηνοθέτης και ιστορικός διευθυντής της βερολινέζικης Φολκσμπίνε, που σφράγισε από τη δεκαετία του 1990 το «γερμανικό στιλ», επιστρέφει στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, έξι χρόνια μετά τον «Παίκτη» που έδειξε στην Πειραιώς 260, για να δουλέψει αυτή τη φορά μαζί με μια ομάδα Ελλήνων ηθοποιών την πολυαναμενόμενη «Μήδειά» του που θα κάνει την παγκόσμια πρεμιέρα της στο αργολικό θέατρο στις 21 και 22 Ιουλίου. Μια παραγωγή που έρχεται σε συνέχεια των αναθέσεων σε ονομαστούς διεθνείς σκηνοθέτες (το 2021 στον Τόμας Όστερμάιερ και το 2022 στους Γιόχαν Σίμονς και Ούλριχ Ράσε) με ζητούμενο τον επαναστοχασμό πάνω στο αρχαίο δράμα μέσα από την κατάθεση νέων έργων, όπως τόνισε η καλλιτεχνική διευθύντρια του φορέα Κατερίνα Ευαγγελάτου στη συνάντηση των συντελεστών της παράστασης με τους δημοσιογράφους.

Τον περασμένο Δεκέμβριο, μια μέρα κρύα και βροχερή –«ο χειμώνας είναι πιο κοντά στο πνεύμα της τραγωδίας απ’ ότι το καλοκαίρι που φέρει μια αισιοδοξία» θεωρεί ο ίδιος– βρίσκεται στο επιβλητικό αρχαίο θέατρο και νιώθοντας εκείνη τη στιγμή πολύ μόνος, αναλογίζεται τη μοναξιά της εξόριστης ηρωίδας. Στο επιδαύρειο ντεμπούτο του, πάντως, δεν περιμένουμε να δούμε τη Μήδεια του Ευριπίδη, αλλά ένα κείμενο που θα εκκινεί από αυτή περιλαμβάνοντας αποσπάσματα και άλλων συγγραφέων και δεν έχει οριστικοποιηθεί ακόμα. «Πριν από 2.500 χρόνια, ο Ευριπίδης παρουσιάζει μπροστά σε 15.000 άνδρες θεατές ένα τόσο φεμινιστικό θέμα. Είναι σπουδαίο που μας κάνει να στοχαστούμε τι σημαίνει γυναίκα. Εμείς έχουμε ως βασική δομή, ως αρχή την Μήδεια και μέσα από συνειρμούς οδηγούμαστε σε κείμενα του Χάινερ Μύλλερ και σε ποιήματα του Ρεμπώ» ξεκαθαρίζει. «Σε κάθε γυναίκα υπάρχει η δυνατότητα μιας Μήδειας, οπότε και οι πέντε ερμηνεύτριες (σ.σ. Στεφανία Γουλιώτη, Σοφία Κόκκαλη, Μαρία Ναυπλιώτου, Αγγελική Παπούλια, Ευδοκία Ρουμελιώτη) θα παίξουν τη Μήδεια, αλλά κάθε φορά με κάτι το διαφορετικό γιατί κάθε άνθρωπος ερμηνεύει ή καταλαβαίνει αλλιώς αυτόν τον ρόλο». Τη διανομή συμπληρώνουν ο Αινείας Τσαμάτης, ο Νικόλας Χανακούλας και ο Νίκος Ψαρράς, με την αμφισημία ανάμεσα στο φαίνεσθαι και το είναι να σηματοδοτεί την παρουσία των ανδρικών χαρακτήρων. Δεν παραλείπει να κάνει λόγο για το γκροτέσκο, το παθολογικό και καφκικό στοιχείο που εντοπίζει ο Γκαίτε στον κόσμο που χτίζει ο Ευριπίδης. Δηλαδή, τη Μήδεια ως μια μορφή μίσους, ως μια γυναίκα που αν τα βάλεις μαζί της, θα σε καταστρέψει, με τον περίφημο Γερμανό λογοτέχνη και δραματουργό να κρίνει πως αυτό είναι κάτι που πρέπει να παρασταθεί. 

«Υπάρχει μια αντίφαση μέσα σε όλους τους ρόλους, αλλά κυρίως στη Μήδεια, ως ιδέα: από τη μία μεριά το θυμικό και από την άλλη ο κόσμος των ιδεών. Και αυτό που με έχει καθορίσει περισσότερο, όπως και τον Χάινερ Μύλλερ, είναι το θυμικό. Έχω προκαλέσει κάποιες... δυσκολίες στο γερμανικό θέατρο. Ουσιαστικά εργάστηκα ώστε να καταστρέψω αυτό που προϋπήρχε. Στη Γερμανία πολλοί καλλιτέχνες ξεκινούν πάρα πολύ καλά και μετά τους “τελειώνει ο αέρας”. Αλλά η τέχνη είναι ένας μαραθώνιος. Ίσως μετά το τέλος του πεθάνεις, αλλά πρέπει να έχεις τη δύναμη να αντέξεις και πάντα να γίνεσαι όλο και πιο αποφασιστικός, όλο και πιο ριζοσπαστικός και να εκπλήσσεις τον εαυτό σου».

Η κουβέντα επανέρχεται συχνά στον συμπατριώτη του συγγραφέα, που ομολογεί ότι τον έχει επηρεάσει, όπως και η σπουδαία χορογράφος Πίνα Μπάους. «Όταν η Ανατολική Γερμανία έπαψε να υπάρχει, πολλοί είχαν τη γνώμη ότι μια τέτοια λογοτεχνία πέθανε. Νομίζω ότι τώρα υπάρχει ανανεωμένο ενδιαφέρον για τον Μύλλερ, παραμένει ένας από τους μεγαλύτερους Γερμανούς ποιητές και μια σημαντική εργασία που θέτω στον εαυτό μου είναι να το δείξω αυτό στον κόσμο». Στην παράσταση του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου θα χρησιμοποιήσει τρία του κείμενα: τη Ρημαγμένη όχθη, που έγραψε σε ηλικία 20 ετών, το 1949, το Μήδειας υλικό (μια συμπύκνωση της θρυλικής ιστορίας μέσα από τον λόγο της ίδιας της ηρωίδας) και το Τοπίο με αργοναύτες. Βαθιά πολιτικός, αναφέρεται στον καθοριστικό ρόλο της χώρας του στη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, ενώ χαρακτηρίζει τον εαυτό του «βίαιο ειρηνιστή».

«Ο Χάινερ Μύλλερ έχει σίγουρα μια γλώσσα αποξένωσης μέσα σε έναν κόσμο όπου οι συνειρμοί έρχονται σαν κεραυνοί. Μοιάζει πάρα πολύ με τη λογοτεχνία του Ρεμπώ». Τα ποιήματα του Γάλλου συμβολιστή Δημοκρατία και Εκποίηση, λοιπόν, φαίνεται να τον απασχολούν στο πλαίσιο αυτής του εγχειρήματος καθώς, όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο διάσημος σκηνοθέτης, «πρώτος ο Ρεμπώ διατυπώνει μέσα από αυτά τα πολύ σύντομα ποιήματα τη σκέψη πως η αγορά είναι μια προϋπόθεση για τη δημοκρατία και πως η δημοκρατία χρειάζεται την αγορά. Δείτε τον Τύπο στη Γερμανία, τα έντυπα όλο και πιο πολύ μοιάζουν το ένα στο άλλο, ουσιαστικά έχουμε μια δημοκρατία την οποία διαχειρίζεται μια ολιγαρχία. Και παντού το πρόταγμα είναι αγόρασε, αγόρασε, αγόρασε, αυτό είναι το δικαίωμα που έχουμε στη δημοκρατία».

Ντυμένος στα μαύρα, ο Φρανκ Κάστορφ ξεδιπλώνει αναφορές και περιστατικά με μιαν ασύλληπτη ευελιξία και περίσσιο χιούμορ και αυτοσαρκασμό –είτε ο λόγος έρχεται στην μαραθώνια διάρκεια των σκηνικών θεαμάτων του είτε στην (μη) αποδοχή τους από το κοινό. Μαζί του στο πάνελ οι αξιόλογοι ηθοποιοί που επέλεξε και δουλεύει μαζί τους από τα μέσα Απριλίου μιλούν για την πρωτόγνωρη εμπειρία αυτής της συνεργασίας, για τον «βαθύ, διαισθητικό και ελκυστικό τρόπο που προσεγγίζει τα πράγματα» και για τον κόσμο του που σύμφωνα με την γλαφυρή περιγραφή της Στεφανίας Γουλιώτη «είναι σαν ένας πίνακας του Ιερώνυμου Μπος όπου ξεπηδάνε όλα τα θεμελιώδη ζητήματα του ανθρώπου, ανεξαρτήτως αν ταιριάζουν μεταξύ τους, αν κρατάνε κάποια συνέχεια. Είναι εντυπωσιακό πόσο εμπιστεύεται τους συνειρμούς του και για μας αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο μάθημα, το πόσο μπορείς να εμπιστεύεσαι αυτό που είσαι και όλη την ιστορία και τα παγκόσμια αρχετυπικά θέματα που έχουμε μέσα μας και προσπαθούμε να τα επικοινωνήσουμε». Ο ίδιος, πάλι, δεν διστάζει να μας προειδοποιήσει πως «Ίσως να αξίζει όλη αυτή η δουλειά. Ίσως και να πάει χαμένη. Ο Μπρεχτ έγραψε κάποτε: “Δουλεύω πάνω στις επόμενες πλάνες μου”».

INFO:
Μήδεια – Φρανκ Κάστορφ
Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
21 & 22 Ιουλίου
Η ταυτότητα της παράστασης:
Σκηνοθεσία Frank Castorf • Σκηνικό Aleksandar Denic • Κοστούμια Adriana Braga- Peretzki • Μουσική William Minke • Φωτισμοί Lothar Baumgarte • Βίντεο Andreas Deinert • Διεύθυνση καλλιτεχνικής παραγωγής Sebastian Klink • Παίζουν (αλφαβητικά) Στεφανία Γουλιώτη, Σοφία Κόκκαλη, Μαρία Ναυπλιώτου, Αγγελική Παπούλια, Ευδοκία Ρουμελιώτη, Αινείας Τσαμάτης, Νικόλας Χανακούλας, Νίκος Ψαρράς • Εκτέλεση παραγωγής BEE DRAMAQUEENS / Ρένα Ανδρεαδάκη, Ζωή Μουσχή