Σταμάτης Μπαντούνας: «Στο “Αντίο, Βερολίνο” το προσωπικό είναι πολιτικό»

Ένας Λονδρέζος αριστοκρατικής καταγωγής που ονειρεύεται να γίνει σπουδαίος συγγραφέας, μια πλούσια Εβραία κληρονόμος, ένα πληθωρικό κορίτσι που τραγουδά σε καμπαρέ και καταλήγει θύμα του αυθορμητισμού της, ένας φτωχός Γερμανός ο οποίος αναζητά το εισιτήριο για μια άνετη ζωή. Συναντιούνται στη γερμανική μεγαλούπολη τη δεκαετία του 1930 όταν στις οθόνες των κινηματογράφων ο Δόκτωρ Καλιγκάρι υπνωτίζει τα θύματά του και οι Βερολινέζοι διασκεδάζουν ξέφρενα στα καμπαρέ ενώ η ανεργία και ο πληθωρισμός καλπάζουν και εκκολάπτεται το αυγό του φιδιού, η άνοδος του Ναζισμού. Αυτός είναι ο κόσμος που έρχεται να ζωντανέψει στη σκηνή του θεάτρου Αγγέλων Βήμα η παράσταση «Αντίο, Βερολίνο», η οποία βασίζεται στην ομώνυμη σειρά διηγημάτων του Κρίστοφερ Ίσεργουντ –αφετηρία και για την περίφημη οσκαρική ταινία «Καμπαρέ».

«Η επιλογή για το συγκεκριμένο έργο καθώς και η θεατρική διασκευή είναι της Μαργαρίτας Δαλαμάγκα-Καλογήρου, η οποία επιλέγει πάντα τα έργα για το ρεπερτόριο του θεάτρου με πολύ προσοχή και αγάπη. Έτσι μου προτάθηκε να σκηνοθετήσω το “Αντίο, Βερολίνο”. Στην αρχή οφείλω να ομολογήσω πως τρόμαξα... Έπειτα σκέφτηκα πως είναι μια υπέροχη πρόκληση» παραδέχεται ο Σταμάτης Μπαντούνας που υπογράφει τη σκηνοθεσία.

Βρίσκει πως είναι το σωστό έργο τη σωστή στιγμή. «Το γεγονός ότι το Βερολίνο του ’30 και η Αθήνα του 2023, λόγω της βαθιάς οικονομικής και πολιτικής κρίσης, έχουν αρκετά κοινά στοιχεία, καθιστά το ανέβασμα του έργου υπόθεση ιδιαιτέρως ερεθιστική. Η Ευρώπη “βράζει”, ξαναζεί ανάλογες καταστάσεις, μια πάλη πραγμάτων που δεν ξέρουμε πού και πώς θα καταλήξει. Νέοι άνθρωποι με φλόγα για ζωή, για δημιουργία, με όνειρα κι απέναντι ένα αβέβαιο μέλλον που κανείς δεν γνώριζε τότε τι επιφυλάσσει. Στο “Αντίο, Βερολίνο” το προσωπικό είναι πολιτικό. Είναι το παρελθόν μας, το παρόν μας, το μέλλον μας...».

Πώς πρωτογνωρίσατε το έργο; Μέσα από τη σειρά διηγημάτων του Ίσεργουντ ή μέσα από την κινηματογραφική ταινία «Καμπαρέ»; Θυμάστε τι αίσθηση σας είχε αφήσει;

Η πρώτη επαφή με το έργο υπήρξε φυσικά από την κινηματογραφική μεταφορά του «Καμπαρέ» αρκετά χρόνια πριν. Από τότε έχω δει την ταινία πολλές φορές, έχω παρακολουθήσει και ανεβάσματα του μιούζικαλ και πάντα μου δημιουργεί εκείνη την πρώτη αίσθηση. Ένα γλυκόπικρο συναίσθημα για όλα αυτά που δεν έγιναν, για όλα αυτά που θα μπορούσαν να γίνουν, για όλα αυτά που δεν καταφέραμε. Για το «Καμπαρέ» της λάμψης και της μοναξιάς. Γιατί το «Καμπαρέ» είναι η ίδια μας η ζωή.

Πώς προσεγγίζετε το κείμενο; Ποια στοιχεία του θέλετε να αναδείξετε στην παράσταση;

Όπως σε κάθε κείμενο που έχω στα χέρια μου, ψάχνω να βρω την αλήθεια του. Τι είναι αυτό που έχει να μου πει. Τι είναι αυτό που θα με συγκινήσει. Το «Αντίο, Βερολίνο» είναι οι ιστορίες απλών ανθρώπων που εκτυλίσσονται παράλληλα με την μεγάλη ιστορία των λαών. Πόσο επηρεάζονται οι ζωές μας από αυτό; Τι επιλογές κάνουμε; Ποια η ευθύνη μας; Και τι συμβαίνει όταν η προσωπική φιλοδοξία έρχεται σε σύγκρουση με τις προσωπικές σχέσεις; Οι αγωνίες των χαρακτήρων είναι πράγματα με τα οποία ασχολούμαστε αυτή τη στιγμή –φυλετικό προφίλ, συμπερίληψη, αγωνία για επιβίωση, φόβος για τον άλλον. Και μέσα σ’ όλα αυτά η ανάγκη και η επιθυμία των νέων να ζήσουν, να δημιουργήσουν, να χαρούν. Ας μην γελιόμαστε. Το έργο μπορεί να διαδραματίζεται σε μια διαφορετική εποχή, όμως έχει να κάνει με τις ζωές που ζούμε αυτή τη στιγμή.

Δώστε μας μια πρώτη εικόνα σε σχέση με το τι θα δούμε επί σκηνής. Μιλήστε μας για τους ήρωες και την ατμόσφαιρα της παράστασής σας.

Θα δείτε μία παράσταση ζωντανή και βαθιά ανθρώπινη. Μια παράσταση που μιλά για την ζωή και τις επιλογές που κάνουμε. Για τις ίδιες μας τις ζωές. Θα δείτε τον αγώνα, τις ελπίδες, τις διαψεύσεις και την λαχτάρα ανθρώπων να ζήσουν, να δημιουργήσουν, να ερωτευτούν και να πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους προσπαθώντας να αγνοήσουν την απειλή που τους κυκλώνει. Σ’ έναν σκηνικό χώρο που μεταλλάσσεται, βγαλμένο από τις αναμνήσεις του συγγραφέα (τον οποίο απέδωσε με λεπτομέρεια η Ανδρονίκη Αβδελιώτη και φώτισε ο Γιώργος Αγιαννίτης) ξεπηδούν μέσα από τις σκέψεις του ίδιου του Κρίστοφερ Ίσεργουντ (Χάρης Ηλιάδης), όλα τα πρόσωπα που συνάντησε στο δικό του Βερολίνο. Ο Φριτς (Κωνσταντίνος Τσιούγκος), η Εβραία Νατάλια Λαντάουερ (Αιλιάνα Μαρκάκη), ο Κλάιβ (Γιώργος Ζώης), η Φροϋλάιν Σράιντερ (Αθηνά Μαυρομάτη) και, φυσικά, η Σάλυ Μπόουλς, το πληθωρικό κορίτσι που γίνεται θύμα του αυθορμητισμού της (Μάρδη Μηλιαρά). Είμαι πολύ χαρούμενος, γιατί έχουμε μια ομάδα με νέους και παλαιότερους ηθοποιούς, οι οποίοι χαίρονται πολύ αυτό που κάνουν. Η υπέροχη πρωτότυπη μουσική του Φάνη Κακκοσαίου μας μεταφέρει με τις νότες του στο κλίμα της εποχής. Τα κοστούμια επιμελήθηκα εγώ μαζί με την Αγγελική Δημητροπούλου. Και φυσικά πολύτιμος βοηθός μου σε αυτή την προσπάθεια η Μάιρα Ξύδη.

Σας προβλημάτισε το γεγονός ότι η παράσταση βασίζεται σε ένα κείμενο που έχει γίνει ευρύτερα γνωστό μέσα από μια μεγάλη κινηματογραφική επιτυχία; Καθοδήγησε με κάποιο τρόπο αυτό τη δική σας σκηνοθετική ματιά;

Καθόλου. Το «Αντίο, Βερολίνο», μέσα από την θεατρική διασκευή της Μαργαρίτας Δαλαμάγκα- Καλογήρου, βασίζεται στην ομότιτλη σειρά διηγημάτων. Οι διαφορές με την ταινία πολλές. Στα κείμενα του Ίσεργουντ ανακαλύπτουμε την αληθινή ιστορία, τα αληθινά πρόσωπα που συνάντησε και έζησε μαζί τους. Τότε που ο συγγραφέας ταξιδεύει στη γερμανική πόλη που ζει τις τελευταίες αναλαμπές της πολιτιστικής έξαρσης της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, μια περίοδος κατά την οποία η έκρηξη της καλλιτεχνικής δημιουργίας και της πρωτοπορίας συμβάδιζε με ένα ραγδαίο κοινωνικό και πολιτικό εκφυλισμό: ταξικές ανισότητες, υπέρμετρος πληθωρισμός, ανεργία, εγκληματικότητα, αλλεπάλληλες διαδηλώσεις και απεργίες και στο βάθος ο εθνικοσοσιαλισμός να υφαίνει αργά και σταθερά τα δίχτυα της δολερής ρητορικής του. Μέσα σε αυτήν την ατμόσφαιρα της κρίσης και μακριά από τον συντηρητισμό της βρετανικής αστικής ζωής θα βρει τον φυσικό χώρο για έμπνευση, διασκέδαση και απόλαυση. Η παράστασή μας ακολουθεί την φράση του συγγραφέα: «Είμαι μια φωτογραφική μηχανή με το διάφραγμα ανοιχτό, που αποθανατίζει παθητικά, χωρίς σκέψη... Κάποια μέρα όλα αυτά θα πρέπει να εμφανιστούν, να τυπωθούν προσεκτικά» και να αναπαρασταθούν στην σκηνή, θα συμπλήρωνα.

Ποια φράση του έργου συμπυκνώνει για σας την ουσία του και γιατί;

«Εγώ πάντα υποστήριζα πως πρέπει να δείχνεις αυτό που είσαι...». Δεν νομίζω πως χρειάζεται ιδιαίτερη ανάλυση το γιατί. Σε κάθε εποχή, σε κάθε κοινωνία πρέπει να μπορείς να είσαι ελεύθερος. Αλλά και πόσο τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά αν ο καθένας μας έδειχνε αυτό που πραγματικά είναι. Υπάρχει, όμως, και μια άλλη φράση που με συγκινεί βαθιά κάθε φορά που την ακούω στην πρόβα και θέλω να την μοιραστώ μαζί σας: «Δεν ζεσταίνεσαι ποτέ αληθινά, όταν κοιμάσαι μόνος σου».

Ποιο είναι το θέατρο που σας ενδιαφέρει και ο στόχος των παραστάσεων σας; Η προηγούμενή σας σκηνοθετική δουλειά, «Το Σαράι του Φεχίμ Πασσά», διαδραματιζόταν πάλι στο πλαίσιο μιας εποχής έντονων κοινωνικών και πολιτικών ανακατατάξεων ζωντανεύοντας ιστορικά γεγονότα.

«Το Σαράι του Φεχίμ Πασά», μια παράσταση του Αγγέλων Βήμα που αγάπησα πολύ, εκτυλισσόταν κατά την πρώτη περίοδο ανόδου του Κεμάλ στην εξουσία. Μια πολιτική σάτιρα για την εξουσία. Το «Αντίο, Βερολίνο» διαδραματίζεται τη στιγμή που εκκολάπτεται το αβγό του φιδιού. Και στα δύο έργα υπάρχει κάτι κοινό: το ατομικό που γίνεται πολιτικό. Ποια η στάση, η θέση μας σε αυτά που συμβαίνουν γύρω μας; Με ενδιαφέρει το καλό λαϊκό θέατρο. Αυτό που απευθύνεται σε όλους, έχει να πει κάτι σε όλους και μέσα από το οποίο κάθε θεατής έχει κάτι να πάρει μαζί του φεύγοντας από την παράσταση. Αν είναι η αφορμή για κάποια αλλαγή, αυτό πια είναι ευτυχία.

Μιλήστε μας για σας, την πορεία σας και τα πλάνα σας στο θέατρο.

Όσοι με γνωρίζουν ξέρουν πως ζω και αναπνέω μέσα στο θέατρο και για το θέατρο. Είμαι ηθοποιός και σκηνοθέτης. Έχω μεταφράσει θεατρικά έργα και αγαπώ να δημιουργώ σκηνικά και κοστούμια για παραστάσεις. Έχω κάνει επιλεκτικές δουλειές στο θέατρο, που τις έχω αγαπήσει όλες. Ξεχωρίζω τις συνεργασίες μου με την σκηνοθέτη Ανδρονίκη Αβδελιώτη, που θεωρώ πως με εξέλιξαν υποκριτικά. Εδώ και τέσσερα χρόνια βρίσκομαι στο θέατρο Αγγέλων Βήμα, σ’ αυτόν τον φιλόξενο και δημιουργικό χώρο. Για πολλά χρόνια επέλεξα να ασχοληθώ σχεδόν αποκλειστικά με την εμψύχωση και διδασκαλία ερασιτεχνικών θεατρικών ομάδων, πράγμα που συνεχίζω με την Θεατρική Ομάδα θεατρΙΛΙΟΝ που έχω ιδρύσει και εδρεύει στο Ίλιον Αττικής. Κεντρικό προσανατολισμό της αποτελεί η ερασιτεχνική δημιουργία. Ένα θέατρο με πνευματική καθαρότητα, προσβάσιμο στον ερασιτέχνη καλλιτέχνη, χωρίς εκπτώσεις και συμβιβασμούς στο αποτέλεσμα. Μετρά ήδη 16 χρόνια ζωής, πολλές παραγωγές, ενώ αρκετές φορές έχει βραβευτεί σε πανελλήνια φεστιβάλ. Αγαπώ αυτούς τους ανθρώπους της διπλανής πόρτας που προσπαθούν μέσω της τέχνης να γίνουν πιο όμορφοι και, όταν τα καταφέρνουν, εκπλήσσουν πραγματικά, κερδίζοντας, ακόμα και τους πιο δύσπιστους από το συνήθως ετερόκλητο κοινό, με την αλήθεια και την ανιδιοτελή αγάπη τους.

Όσο για τα πλάνα μου, το καλοκαίρι θα βρίσκομαι σε περιοδεία με τα «Παντρολογήματα» του Νικολάι Γκόγκολ σε διασκευή και σκηνοθεσία Αλμπέρτο Εσκενάζη με το Θέατρο της Μεσογείου, σε έναν ρόλο που νομίζω θα αγαπήσω πολύ. Οι πρόβες έχουν ξεκινήσει, ο θίασος είναι υπέροχος και είμαι σίγουρος πως θα είναι μια παράσταση όαση γέλιου στους ζοφερούς καιρούς που ζούμε.