Γρηγόρης Βαλτινός: «Ο Da είναι η μητέρα μου»

Παρασκευή απόγευµα, έχει πέσει ο ήλιος αλλά το χειµωνιάτικο κρύο είναι υποφερτό. Το ραντεβού µας µε τον Γρηγόρη Βαλτινό είναι στο θέατρο Ιλίσια, δύο ώρες πριν από την παράσταση που έχει αγαπήσει το κοινό, το «Da». Με υποδέχεται µε µια θερµή, παρατεταµένη χειραψία. Έχει ένα ζεστό βλέµµα που σε κάνει να νιώθεις αµέσως οικειότητα. Στο καµαρίνι του, φωτογραφίες και αφίσες παραστάσεων στους τοίχους ξετυλίγουν στα µάτια µου τη µακρά πορεία του στο θεάτρο. Μιλάει µε αγάπη, σχεδόν ποιητικά, για την τέχνη που εκπροσωπεί.

Το µαγνητόφωνο ξεκινάει να ηχογραφεί. «Είµαι ο Γρηγόρης Βαλτινός», λέει µε την καθάρια, χαρακτηριστική φωνή του, «ηθοποιός, σκηνοθέτης και θαυµαστής – της ζωής, της τέχνης, της ποίησης, της λογοτεχνίας, του χορού, της ζωγραφικής, όλων όσων συνδυάζει το θέατρο. Επέλεξα µια τέχνη που θα µπορώ να είµαι κοντά σε όλα αυτά που αγαπάω, σε όλα όσα οµορφαίνουν τη ζωή του ανθρώπου. Μπορεί ο άνθρωπος να ζήσει χωρίς αυτά; Το φαντάζεστε; Απλώς να τρώµε και να κοιµόµαστε; Να µην κάνουµε τίποτα άλλο, κανένα σχόλιο; Τι άλλο κάνει η τέχνη από σχόλιο άλλωστε; Είναι το σχόλιο στη ζωή. Είναι η προσπάθεια του ανθρώπου να ανέβει λίγο ψηλότερα, να πάει παρακάτω, να του κρατήσει συντροφιά σε αυτό το πέρασµα, που συνήθως είναι σκληρό. Η ζωή είναι όµορφη, αλλά είναι και σκληρή».

Μιλάει για το θέατρο και τα µάτια του λάµπουν. Ήταν η πρώτη και µοναδική επιλογή του και, όπως λέει χαρακτηριστικά, ελπίζει να είναι και η τελευταία. «Νοµίζω ότι το θέατρο ήταν κάτι το οποίο µε τράβαγε από την παιδική µου ηλικία. Αν παρατηρήσετε, θα αντιληφθείτε ότι είναι αρκετά κοντά στη φύση των παιδιών να κάνουν αυτοσχεδιασµούς και να παίζουν παραστατικά. Από ένα σηµείο και έπειτα, άρχισε να µε τραβάει σαν µαύρη τρύπα, να µε έλκει. Δεν υπήρχε κανένα ερέθισµα που µε οδήγησε σε αυτή µου την επιλογή, ήταν κάτι ενστικτώδες και φυσικό. Δεν είχα πάει ποτέ θέατρο, ούτε είχα διαβάσει κάτι.

Πάντα πρωτοστατούσα στις γιορτές του σχολείου όµως. Χωρίς να ξέρω ιδιαίτερα µουσική έγινα µαέστρος της χορωδίας στο γυµνάσιο. Όλοι µε φώναζαν µαέστρο και εγώ κορδωνόµουν, γιατί είχα πάρει πολύ αγόγγυστα και εύκολα τον τίτλο. Μέχρι που αποθρασύνθηκα και άρχισα να κάνω κάποιες θεατρικές παραστάσεις µε κάθε ευκαιρία, µε αποκορύφωµα στην τελευταία τάξη του Λυκείου να ανεβάσω ένα έργο, να το σκηνοθετήσω και να παίξω και τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Όλοι τότε ήρθαν και µου είπαν ότι θα ήταν εγκληµατικό να µην ασχοληθώ µε το θέατρο».

Στα 18 του, µε σύµµαχο τη µητέρα του, δίνει εξετάσεις κρυφά από τον πατριό του και περνάει στην σχολή θεάτρου του Καρόλου Κουν αλλά και στο Εθνικό. Επιλέγει το Εθνικό και αποφοιτεί µε άριστα. Ξεκινά την επαγγελµατική του πορεία το 1980 και σαν νέος ηθοποιός συνεργάζεται µε όλους τους γνωστούς  πρωταγωνιστές της εποχής, Φέρτη-Μερκούρη, Βουγιουκλάκη, Καρέζη-Καζάκο, Αλεξανδράκη-Γαληνέα, Γκιωνάκη, Δανδουλάκη, Καλογεροπούλου, Ντενίση και άλλους.

-Ο τότε 18χρονος εαυτός σας φανταζόταν ότι θα διαγράψει µια τόσο εντυπωσιακή πορεία;
«Όχι, πάντα πήγαινα βήµα βήµα. Όχι µόνο όταν ξεκίνησα στη σχολή αλλά και αργότερα όταν βγήκα στο επάγγελµα. Έλεγα ότι σε πέντε χρόνια µπορεί να καθηλωθώ, µπορεί να µην καταφέρω να προχωρήσω στην τέχνη µου, να µην περάσω σε άλλη κατηγορία, σε άλλους ρόλους, να µη µε ζητάνε. Και είµαι και λίγο περήφανο άτοµο – αν δεν µε ζητούσαν, θα έφευγα µόνος µου, θα ντρεπόµουν. Οπότε πήγαινα ανά πέντε χρόνια. Και ακόµα έτσι πηγαίνω (γέλια).

»Τις έχω χαρεί όλες τις πενταετίες µου και τις ηλικίες µου. Χαίροµαι και αυτήν. Ξοδεύω λιγότερη ενέργεια και έχω µεγαλύτερη απόδοση. Μέσα στα χρόνια, µαθαίνεις  πολλά µυστικά και από την τέχνη σου και από τη φύση την ίδια, γίνεσαι λίγο υβριδικός. Χρησιµοποιείς την ίδια σου την ενέργεια και την δύναµη και την ανακυκλώνεις.

»Ο ηθοποιός είναι ένα ον συναισθηµατικό, ένα κοµπιούτερ, το οποίο παίρνει συνέχεια δεδοµένα, τα επεξεργάζεται, τα µετουσιώνει, τα κάνει τέχνη, τα κάνει ζωή και τα µοιράζεται µε τον κόσµο. Έτσι λοιπόν, σε όλη µου τη ζωή «µαζεύω» από τους ανθρώπους της τέχνης που ήρθα σε επαφή, ξεκινώντας από τους πρώτους µου δασκάλους, µέχρι αργότερα τις συνεργασίες µου, τις πολύ µεγάλες και σπουδαίες µε όλους τους πρωταγωνιστές της εποχής, αλλά και από τους καθηµερινούς ανθρώπους».

Μου περιγράφει πώς φωτογραφίζει και ερµηνεύει τους ανθρώπους που αλληλεπιδρά, πώς µαζεύει στοιχεία και χαρακτηριστικά που µπορεί να µεταφέρει ακόµα και στη σκηνή. Κάνει άραγε το ίδιο και µε τις δικές του φωτογραφίες; «Όπως βλέπεις πίσω µου έχω µια γκαλερί. Δεν έχει διάθεση ναρκισσισµού, ούτε εγωπάθειας. Αυτά είναι τα παιδιά µου. Έχω καθηµερινή επαφή µαζί τους. Ανατρέχω στα καλά και  στα άσχηµα της εποχής. Στα ερµηνευτικά λάθη που µπορεί να έχω κάνει. Πολλές φορές ξαναπαίζω το έργο µέσα µου και σκέφτοµαι πώς θα το έπαιζα σήµερα. Για εµένα, λοιπόν, αυτή η γκαλερί των φωτογραφιών είναι λειτουργική, είναι ψυχική και θεατρική ανάγκη. Δεν θα µπορούσα να βλέπω έναν άδειο τοίχο. Αντίθετα, µου κρατάνε συντροφιά όλες οι παραστάσεις µου και µε εµπνέουν για τις επόµενες.

»Μια τηλεοπτική σειρά, δυστυχώς έχει καταγραφεί. Βλέπω πολλές φορές τον εαυτό µου και λέω: να το, πώς δεν µε πήραν χαµπάρι (γέλια). Όµως, πολλές φορές αντιλαµβάνοµαι ότι αυτή η στιγµή υποκριτικά έρχονταν από το µέλλον, δίπλα σε µια άλλη σκηνή που είχε την ανωριµότητα και την υποκριτική ηλικία εκείνης της στιγµής. Βλέπω στοιχεία τα οποία τα έχω αποβάλει. Γιατί µέσα σε όλα, το προχώρηµα στην υποκριτική είναι η αφαίρεση. Είναι αφαίρεση από τα στολίδια, τα µπιχλιµπίδια, ακόµα και από τη νεανική ορµή που µπορεί να είχες απέναντι σε αυτήν την τέχνη. Κάτω από αυτά κρύβεται η αλήθεια. Η αφαίρεση είναι ένα µέγα µυστικό».

Ο Γρηγόρης Βαλτινός ενσαρκώνει τον «Da» στο θέατρο Ιλίσια

Τη φετινή σεζόν ερµηνεύει έναν ακόµα εµβληµατικό κλασικό ρόλο, τον Da, από το οµώνυµο, αυτοβιογραφικό και πολυβραβευµένο έργο του Ιρλανδού συγγραφέα Hugh Leonard. Το έργο διαδραµατίζεται το 1968 στην Ιρλανδία µε πολλά φλας µπακ που ζωντανεύουν επί σκηνής µια µοναδική ιστορία αγάπης. Ο Τσάρλι Τάιναν επιστρέφει από το Λονδίνο στην πατρίδα του µετά τον θάνατο του πατέρα του. Στο πατρικό του «ζωντανεύουν» οι γονείς του, ο νεαρός εαυτός του και όλες εκείνες οι στιγµές του παρελθόντος που τον σηµάδεψαν ως άνθρωπο, µε τον «Da» να είναι τελικά το πιο καθοριστικό πρόσωπο της ζωής του.

«Ο Da είναι µια µέθοδος ζωής. Είναι η ψυχή που θα επιλέξει να δει και να βρει το καλό, ακόµα και µέσα στη συµφορά. Ο Da επιλέγει να δει το ποτήρι µισογεµάτο, ξέροντας ότι αυτό µπορεί να είναι ένα ζωτικό ψεύδος. Όπως λέει χαρακτηριστικά: Η αγάπη είναι το µόνο που µένει όταν όλα τα άλλα έχουν χαθεί. Ήταν τόσο υπερβολική η αγάπη του Da στο παιδί του που δεν άφηνε περιθώριο να δείξει και το παιδί του την αγάπη του. Αυτό υπήρξε αβάσταχτο για τον γιο του. Ωστόσο, από τη σπουδαία δραµατουργική ιδέα του Leonard, που σχολιάζεται η ζωή µέσα από τον θάνατο, κάποια πράγµατα τελικά καταφέρνουν να ειπωθούν.

»Είναι πάρα πολύ δύσκολο να ξεχωρίσω µια στιγµή από το έργο. Εκείνο που µε συγκινεί έχει σχέση µε τη συγγραφή και τη φόρµα του. Μας δίνεται η ευκαιρία να ζήσουµε κάτι υπερβατικό. Έρχεται ένας άνθρωπος από τον άλλον κόσµο και συνοµιλεί µαζί µας. Ο Da επιστρέφει από τον θάνατο γιατί τον επιστρέφει η σκέψη του γιου, τον φέρνει µπροστά του και συνδιαλέγονται. Αυτό δηµιουργεί πάρα πολλές συνθήκες –κυνικές, χρονικές– αλλά και αναχρονισµούς, πράγµατα δηλαδή που έχουν προϋπάρξει ξαναϋπάρχουν και εξελίσσονται, όπως όλα εξελίσσονται µέσα στο µυαλό µας. Αυτό είναι τόσο µαγικό».

Αναρωτιέµαι αν υπάρχει κάποια προσωπική σύνδεση που έχει δηµιουργήσει µε τον Da. Η απάντηση του συγκινητική: «Ο Da είναι η µητέρα µου. Διαβάζοντάς το έργο, συνάντησα την ψυχή της. Έτσι ήταν και εκείνη. Αυτή η παράσταση είναι ένας φόρος τιµής και χαίροµαι πάρα πολύ που ο κόσµος την έχει αγκαλιάσει τόσο θερµά και αποθεώνει έναν άνθρωπο στον οποίο χρωστάω τα πάντα. Πόσο πιο ευλογηµένος µπορώ να είµαι που την έφερα και τη ζωντάνεψα στη σκηνή –όπως ζωντάνεψε ο Da– και την έχω παρέα µου κάθε βράδυ; Δεν είναι δύσκολο. Είναι λυτρωτικό, γιατί δείχνω δηµόσια το µεγαλείο της».

Γιατί ανέβασε το «Da»

«Τα έργα που επιλέγω, τα δουλεύω χρόνια πριν, εκτός αν βρω κάτι και µε ενθουσιάσει τόσο και είναι έρωτας µε την πρώτη µατιά. Αυτό έχει συµβεί σπάνια, 1 µε 2 φορές. Το «Da» το έχω εδώ και δεκαετίες στο µυαλό µου. Ήµουν πιτσιρικάς όταν πρωτοεµφανίστηκε το ’80, µε πρωταγωνιστή τον Μάνο Κατράκη. Σκέφτηκα τότε πως όταν µεγαλώσω, θα το ανεβάσω. Το διάβαζα κάθε χρόνο, όπως και άλλα έργα, για να δω αν είναι συµβατά µε την εποχή και αν έχουν να πουν κάτι στο τώρα.

»Αντιλαµβάνοµαι, λοιπόν, ότι εκείνο που αρχίζει και στερεύει στην εποχή µας είναι το αίσθηµα, η αγάπη, η αλληλεγγύη, η δοτικότητα, γι’ αυτό και επέλεξα να ανεβάσω αυτό το έργο. Κατάλαβα ότι πρέπει να γυµνάσουµε το αίσθηµά µας. Χάνεται αυτό το πράγµα στην αυξανόµενη σκληρότητα της εποχής, στην παγκοσµιοποίηση, στους αριθµούς, στην απάθεια των ανθρώπων... Και παραµένει αυτή η αιώνια συνήθεια του ανθρώπου: το πολύ να γίνει πιο πολύ, ο πλούσιος να γίνει πιο πλούσιος και ο φτωχός να γίνει πιο φτωχός. Πάντα υπήρχε, αλλά η τεχνολογία έχει δώσει τη δυνατότητα να γίνεται πολύ πιο εύκολα. Δεν µιλάω καθόλου πολιτικά και κοµµατικά. Μιλάω σαν καλλιτέχνης, παρατηρητής της ζωής, της πολιτικής και της κοινωνίας που βλέπω να ξεδιπλώνεται καθηµερινά στα µάτια µου δεκαετίες τώρα. Σίγουρα κάποια πράγµατα έχουν πάει πιο µπροστά από τη µεριά των αδύναµων. Όµως έχουν πάει πιο µπροστά και από τη µεριά των δυνατών.

»Εµείς στα θέατρα κάνουµε κάθε µέρα το καλύτερο γκάλοπ. Και τι παρατηρούµε; Αυτό που αφαιρείται από την κοινωνία χρόνο µε τον χρόνο είναι η παιδεία. Το σύστηµα σπρώχνει τον κόσµο στην επιλογή του τίποτα, του ανώδυνου, των πραγµάτων που, αντί να τους πάνε µπροστά, τους πάνε πίσω. Πάντα όµως θα υπάρχουν και τα καλά κύτταρα. Είναι τα παιδιά τα οποία λάµπουν. Αυτά λιγοστεύουν όµως και αυτό πρέπει να µας προβληµατίσει. Η τέχνη προχωράει, εξελίσσεται και είναι µια ανάγκη του ανθρώπου».

«Παλεύεις κάθε µέρα µε το σώµα σου»

 Μια διαρκής πρόκληση για τον καλλιτέχνη είναι να είναι µπροστά από την εποχή του και να παραµένει επίκαιρος. Ο Γρηγόρης Βαλτινός θεωρεί πως κλασικά έργα παραµένουν όσα µπορούν να δώσουν ερµηνεία σε κάθε εποχή, που µέσα από αυτά δίνονται λύσεις για προβλήµατα κάθε δεκαετίας και αιώνα. «Κυρίαρχο όπλο παραµένει το αίσθηµα, αυτό είναι το πιο ανθεκτικό στοιχείο. Το αίσθηµα είναι χρυσάφι, που δεν αλλοιώνεται όσα χρόνια και αν περάσουν. Όσα έργα περιέχουν αίσθηµα έχουν ένα µέταλλο το οποίο διατηρείται στους αιώνες των αιώνων.

»Σε ό,τι αφορά την ερµηνεία, είναι µια τέχνη που τη µαθαίνεις µέχρι να κλείσεις τα µάτια σου. Είναι η πιο ανθρωποκεντρική τέχνη που υπάρχει. Παλεύεις κάθε µέρα µε το ίδιο σου το σώµα, µε ιδέες, µε αξίες, µε ηθική, µε αγάπη, µε αίσθηµα – καταλήγω πάλι σε αυτό. Λέµε “συγκινήθηκα”. Αν αναλύσουµε την ετυµολογία σηµαίνει ότι κινήθηκα µαζί µε κάτι. Μαζί µε τον καλλιτέχνη, µε έναν διπλανό µου θεατή, µε το έργο που είδα. Και δεν είναι κατά ανάγκη πάντα λυπητερή – και το γέλιο είναι συγκίνηση. Στην παράσταση το συνδυάζουµε. Είναι δύσκολο, ναι, αλλά παράλληλα τόσο ηδονικό. Μεγάλη ηδονή να κατανοείς ότι κρατάς το κοινό, το έχεις µαζί σου και έχετε γίνει ένα. Μεγάλη στιγµή. Αυτό δεν περιέχει καµία τάση επιβολής και αυταρχισµού. Είναι η τεράστια προσπάθεια και η αγωνία του καλλιτέχνη να ταυτιστεί µε το κοινό και το κοινό µαζί του. Είναι αµφίδροµο».

Την ώρα που βρίσκεται στη σκηνή, βιώνει κάτι υπερβατικό, µια µεταµόρφωση ψυχή τε και σώµατι. Μετά έρχεται η υπόκλιση, το χειροκρότηµα, η αυλαία. «Στο τέλος της παράστασης, όταν µε χειροκροτούν, είναι µια µεγαλειώδης στιγµή. Σηµαίνει ότι η βάσανος που πέρασα τους τελευταίους µήνες, αποδίδει. Αυτό µου δίνει ικανοποίηση. Γιατί όλα τα άλλα είναι εφήµερα. Τα νιάτα και η οµορφιά θα φύγουν. Εκείνο όµως που χειροκροτούν εκείνη τη στιγµή είναι αιώνιο».

Η ώρα έχει κυλήσει πριν το καταλάβω, µα λίγο πριν κλείσουµε, επιθυµώ να του απευθύνω µια ερώτηση για όλα εκείνα τα φωτεινά παιδιά που µου ανέφερε πρωτύτερα στην κουβέντα µας, που θέλουν να ακολουθήσουν αυτή την τέχνη σε µια εποχή δύσκολη. «Να κοιτάξουν στον καθρέφτη και να εντοπίσουν τις προθέσεις που έχουν απέναντι σε αυτή την τέχνη. Να είναι ειλικρινείς µε τον εαυτό τους. Να βρουν τους λόγους που το κάνουν και την ανάγκη που τους σπρώχνει. Και µετά να οπλιστούν µε πολλή δύναµη και κουράγιο, γιατί είναι µια τέχνη αρκετά απαιτητική, υπερβολικά σκληρή και καµιά φορά άδικη. Αν αγαπάνε πολύ την υποκριτική, να µην την αφήσουν και δεν θα τους αφήσει».