«Ελευθερία στη Βρέμη» στο Θέατρο Τέχνης: Κατά συρροήν ανδροκτονίες (και όχι μόνο)

Η χειμερινή παραγωγή του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης, χάρη στη σύμπραξη του Θεάτρου Τέχνης Κάρολος Κουν, παρουσιάζεται και στην Αθήνα. Πρόκειται για το γνωστό έργο του ανατρεπτικού Γερμανού σκηνοθέτη, σεναριογράφου και ηθοποιού Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ (1945-1982) «Ελευθερία στη Βρέμη», το οποίο ανέβασε ο ίδιος το 1971 στο Θέατρο της Βρέμης. Η υπόθεση στηρίζεται σε πραγματική ιστορία που συνέβη στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν η Γκέεσε Γκότφριντ, μια καθόλα θεοσεβούμενη και υπεράνω πάσης υποψίας γυναίκα, δολοφόνησε δεκαπέντε άτομα. Στην ουσία, όλους εκείνους, άντρες και γυναίκες, που θέλησαν να της επιβάλουν ηθικούς κανόνες σχετικούς με την πλήρως ανελεύθερη θέση της γυναίκας στην κοινωνία. Έτσι η Γκέεσε, μέσω της δραματουργικής απόδοσης του Φασμπίντερ, αναδεικνύεται σε σύμβολο της γυναικείας χειραφέτησης, της διεκδίκησης της ελευθερίας της βούλησης που εξαλείφει οποιονδήποτε θα σταθεί εμπόδιο στη δική της αυτοπραγμάτωση, φθάνοντας –ως μόνη λύση– στον φόνο.

Ο Νίκος Μαστοράκης διασκευάζει τη μετάφραση του Γιώργου Δεπάστα, δίνοντας σταδιακά έναν επιταχυνόμενο στις δράσεις ρυθμό, κινούμενος στη σκηνοθετική του κατάθεση μεταξύ ρεαλισμού και παιγνιώδους αποστασιοποίησης. Ήδη κάτι τέτοιο γίνεται αντιληπτό από το σκηνικό του σκηνοθέτη: στο βάθος της σκηνής φωτιστικές ράβδοι νέον μοιάζουν να πλαισιώνουν έναν ευμεγέθη σταυρό, που βρίσκεται πάνω σε επιδαπέδια εταζέρα, έχοντας μπροστά του αναμμένα κεριά, τόσα όσα και οι μετέπειτα δολοφονημένοι. Μετά τον κάθε φόνο, η Γκέεσε σβήνει και ένα κερί, απαγγέλοντας τρυφερά και ένα ποιητικό λογύδριο. Στο κάτω ράφι βρίσκονται τα σύνεργά της: το πρόχειρο φαγητό, η καφετιέρα, τα φλυτζάνια με τον δηλητηριασμένο καφέ. Αλλά, στον εμπρόσθιο χώρο της σκηνής βρίσκονται τοποθετημένες αντικριστά δύο παραδοσιακές πολυθρόνες και δίπλα τους από ένα βοηθητικό τραπεζάκι, παραπέμποντας ελλειπτικά σε αστικό σαλόνι.

Η υποκριτική γραμμή που ακολουθεί η Μαρία Κεχαγιόγλου στον ρόλο της Γκέεσε κινείται μεταξύ ανάλαφρης αποστασιοποίησης και φωνητικής, σχεδόν κοριτσίστικης αφέλειας, η οποία εντείνεται κατά την εξέλιξη τής υπόθεσης με τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα των πανομοιότυπων φόνων. Όποιος βρεθεί στο σαλόνι της, ασκώντας της κριτική για τον τρόπο ζωής της ή απλώς πράττει ενάντια στα θέλω της, θα σερβιριστεί τον δηλητηριασμένο καφέ. Σύζυγος, εραστές, γονείς, παιδιά, φίλη θα έχουν την ίδια τύχη μέσω μιας σχεδόν ειρωνικής επαναληπτικότητας και μιας ξένης προς συναισθηματισμούς υποκριτικής γραμμής της Κεχαγιόγλου, η οποία –αν και κατανοητή ως προς το αποτέλεσμα στο οποίο αποβλέπει– δεν παύει να μένει μετέωρη ως προς το εάν το επιτυγχάνει.

Ανάμεσα στην κάθε σκηνική εικόνα που καταλήγει σε φόνο, παρεμβάλλεται μια βουβή ανάπαυλα, στην οποία συμμετέχουν όλα τα πρόσωπα της ιστορίας, ακολουθώντας μια χειρονομιακή χορογραφία, η οποία εντείνει την αίσθηση ενός σαρκαστικού σχολίου επί των τεκταινομένων και συναινεί με την έννοια της αποστασιοποιητικής οπτικής του σκηνοθέτη πάνω στο έργο.

Βέβαια, ο ρεαλισμός με τις εντάσεις και τις μάλλον ενοχλητικές κραυγές θα επικρατήσει στην αρχή, θέλοντας ίσως να κάνει αισθητή την καταπίεση της Γκέεσε από τον άντρα της (Διαμαντής Καραναστάσης), αν και μπορεί να φανταστεί κανείς και άλλους τρόπους απόδοσης μιας τέτοιας κατάστασης. Σταδιακά η έντονη ρεαλιστικότητα υποχωρεί, ειδικά στις σκηνές με τον πρώτο εραστή (Γιωργής Τσαμπουράκης), όπου η παράσταση δείχνει να βρίσκει υποκριτικά την ισορροπία της: πρόκειται για την ωραιότερη σκηνική εικόνα – που οι δύο ηθοποιοί βρίσκουν την πλήρη λεκτική και κινησιολογική αρμονία μεταξύ τους, με αποκορύφωμα τη χορογραφημένη σκηνή του φιλιού τους (κίνηση της Μαρίζας Τσίγκα).

Στις υπόλοιπες εικόνες, ο Χάρης Τσιτσάκης (Πατέρας) ακολουθεί μια αναμενόμενα σωστή ρεαλιστική υποκριτική, ενώ η Μαριάννα Δημητρίου (Φίλη) δίνει την αναγκαία κωμική νότα, παραπέμποντας στο στερεότυπο της καθωσπρέπει επικριτικής κουτσομπόλας, με τους κατάλληλους φωνητικούς τονισμούς και την κωδικοποιημένη κινησιολογία. Τα πρόσωπα συμπληρώνουν οι Καίτη Μανωλιδάκη (Μητέρα) και ο Άγης Εμμανουήλ (Εραστής).

Τα κοστούμια του σκηνοθέτη σύγχρονα, χαρακτηριστικά των προσώπων, με ιδιαίτερο εκείνο των πολλαπλών στρώσεων της Γκέεσε, η οποία, μετά από κάθε φόνο, αφαιρεί και ένα κομμάτι.

Οι φωτισμοί του Τάσου Παλαιορούτα στηρίζονται στις εναλλαγές ημίφωτος στις παύσεις, εκτυφλωτικού φωτισμού από τις στήλες νέον καθιστώντας τους ηθοποιούς απρόσωπες δρώσες σκιές και μάλλον ψυχρού φωτισμού του σαλονιού, που –με τις φωτοσκιάσεις του βάθους– προβάλλει καλύτερα τις εκάστοτε έμπροσθεν δράσεις.

Μια μάλλον μονόχορδη παράσταση, αμφίθυμη μεταξύ σκωπτικότητας και ρεαλιστικής αναπαράστασης.