Χρήστος Τζίκας: O νεαρός κουκλοπαίκτης που κατασκευάζει εντυπωσιακές κούκλες στο εργαστήριό του

Κουκλοπαίκτης, κουκλοποιός και δημιουργός παραστάσεων που εντυπωσιάζουν μικρούς και μεγάλους. Η σχέση του Χρήστου Τζίκα με τον μαγικό κόσμο του κουκλοθεάτρου ξεκίνησε από την παιδική του κιόλας ηλικία καθώς μεγάλωσε σε οικογένεια κουκλοπαικτών, με τον πατέρα του επαγγελματία στον χώρο. Έκτοτε, όπως μας λέει βρίσκεται σε μια δυναμική διαδικασία έρευνας και δημιουργικής πορείας τόσο σε θεωρητικό όσο σε πρακτικό και κατασκευαστικό επίπεδο δημιουργώντας περίτεχνες μαριονέτες  με τις οποίες, αμέτρητα παιδικά ματάκια θα ταξιδέψουν στον κόσμο του παραμυθιού. Μελετά και εστιάζει στο θέατρο μαριονέτας ενώ παράλληλα τα τελευταία χρόνια εργάζεται στην Αθήνα ως εκπαιδευτικός στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση μοιράζοντας τον ελεύθερο χρόνο του ανάμεσα στο κουκλοθεατρικό εργαστήριο του, στις πρόβες και στις παραστάσεις, όπως μας λέει. Πώς είναι όμως να κάνεις αυτή τη δουλειά, επί της ουσίας;

«Η δουλειά του κουκλοπαίκτη είναι πολυεπίπεδη με την έννοια ότι πρέπει να επιτελέσει ταυτόχρονα διαφορετικούς ρόλους. Πριν την παράσταση γίνεται ο έλεγχος, η ετοιμασία και το φόρτωμα των σκηνικών, των μαριονετών, του ηχητικού και του φωτιστικού εξοπλισμού. Φτάνοντας στον χώρο διεξαγωγής της εκδήλωσης πρέπει να ετοιμάσεις τα απαραίτητα και να διασφαλίσεις ότι όλα είναι ασφαλή για το παιδικό κοινό. Θα λέγαμε ότι αυτά τα στάδια είναι περισσότερο επιτελικά. Με την έναρξη της παράστασης όλα είναι αλλιώς. Ο ρόλος του εμψυχωτή είναι απαιτητικός και συναρπαστικός. Οι κούκλες εμψυχώνονται και εμψυχώνουν, δημιουργούν περιβάλλοντα επαναμάγευσης και απελευθερώνουν συναισθηματικές δυναμικές καθώς ακροβατούν ανάμεσα στο φανταστικό και το ρεαλιστικό, στο οικείο και την ετερότητα. Θα έλεγα ότι μέσω του κουκλοθέατρου, ανακαλύπτεις συνεχώς νέες φόρμες μέσα απ' τις οποίες μπορείς να δημιουργήσεις τυπικά και άτυπα πεδία συνομιλίας με το κοινό αλλά και με τον εαυτό σου. Είναι μια γοητευτική εμπειρία. 

Στις παραστάσεις μου προσανατολίζομαι στη δημιουργία ενός διαλεκτικού πλαισίου μεταξύ της κούκλας και του κοινού. Διαδραματίζω περισσότερο έναν ρόλο διαμεσολαβητή μεταξύ της μαριονέτας και των θεατών. Επιλέγω αυτή τη φόρμα γιατί αισθάνομαι ότι δημιουργεί ένα ευρύτερο πεδίο προοπτικών αξιοποίησης της κούκλας, παρέχει περιθώρια ευελιξίας και προσαρμοστικότητας και απελευθερώνει τις εκφραστικές δυναμικές της κούκλας αλλά και του κοινού. Οι θεματικές των παραστάσεων μου αποτελούν ένα ιδιόμορφο μείγμα που περιλαμβάνει στοιχεία από τα πεδία των πολιτισμικών σπουδών, της παιδαγωγικής, της ψυχολογίας αλλά και παραμυθιακές φόρμες, ανθρωπολογικές, μυθολογικές αναφορές κ.α. Σε αυτό το επίπεδο, το κεντρικό ζητούμενο σε κάθε νέα παραγωγή αποτελεί η ανάδειξη της διεπιστημονικής δυναμικής του κουκλοθεάτρου επιδιώκοντας ένα αισθητικό αποτέλεσμα που θα συγκινεί, θα ψυχαγωγεί και θα δημιουργεί νέους ορίζοντες σκέψης.»

Με αυτά τα λόγια περιγράφει ο Χρήστος Τζίκας την τέχνη του, που ταξιδεύει σε όλην την Ελλάδα για παραστάσεις στο πλαίσιο εκδηλώσεων και φεστιβάλ, διαδίδοντας τα όμορφα παραμύθια που ενσαρκώνει με τις μαριονέτες του ενώ όπως συμπληρώνει κάθε παράσταση είναι ξεχωριστή και μπορεί να απευθύνεται σε όλους.

«Σε ένα γενικό πλαίσιο το κουκλοθέατρο έχει κοινά χαρακτηριστικά με τον χώρο του θεάτρου και της υποκριτικής. Ωστόσο στον τρόπο που επιλέγω να στήνω τις παραστάσεις μου, με δεδομένο ότι δεν είμαι ηθοποιός, η κούκλα και οι δυναμικές της βρίσκονται σε πρώτο πλάνο. Σε μια παράσταση κουκλοθέατρου μορφές, δράσεις και αλληλεπιδράσεις αναπαριστώνται στα όρια των συμβολικών τους διαστάσεων με τις κούκλες -όσο παράξενο και αν ακούγεται- να αυτονομούνται και να διεκδικούν την πρωτοβουλία των κινήσεων καθώς ανακαλύπτουν μέσα από την εμψύχωση την ταυτότητάς τους. Έτσι, θα έλεγα ότι ενώ αγαπώ ιδιαίτερα το θέατρο, το πεδίο της δραστηριοποίησης μου αφορά περισσότερο στην κατασκευή, στην εμψύχωση και στις διεπιστημονικές δυναμικές της κουκλοθεατρικής τέχνης. 

Μια από τις παραγωγές, την οποία ξεχωρίζω ιδιαιτέρως είναι η πολυαισθητηριακή παράσταση θεάτρου μαριονέτας «Το Όνειρο της Σταχτοπούτας» με ταυτόχρονη απόδοση και στη Νοηματική Γλώσσα. Πρόκειται για μια παράσταση την οποία δημιουργήσαμε με την Νάντια Μαντέλλου και την οποία μπορεί να παρακολουθήσει με τους ίδιους όρους τόσο το ακούον παιδικό κοινό όσο και παιδιά με προβλήματα ακοής. Ο στόχος σε αυτή την περίπτωση ήταν η δημιουργία μιας παράστασης, η οποία να αναδεικνύει τα ζητήματα της ένταξης και της προσβασιμότητας και να ανοίγει νέους ορίζοντες συνύπαρξης, μέσω της δημιουργίας ίσων ευκαιριών πρόσληψης μιας καλλιτεχνικής δημιουργίας. Στο επίπεδο του σεναρίου, επιχειρήσαμε μια κριτική αναθεώρηση της κλασικής εκδοχής του παραμυθιού, αναδεικνύοντας ζητήματα αυτενέργειας, συναισθηματικής αυτοεκπλήρωσης, θάρρους και αισιοδοξίας, ενισχύοντας συναισθήματα και πρακτικές αποδοχής και αρμονικής αλληλεπίδρασης. Ταυτόχρονα με την απόδοση στη Νοηματική Γλώσσα, δημιουργήθηκαν κατασκευαστικές προσθήκες πρωτότυπων σκηνικών αντικειμένων που περιλαμβάνουν την οπτικοποίηση των ηχοποιητικών στοιχείων, την αισθητοποίηση των παλμικών δονήσεων, την αξιοποίηση τεχνικών εναλλασσόμενου φωτισμού κ.α. Ενώ λοιπόν κάθε παραγωγή έχει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, η συγκεκριμένη αποτελεί για μένα μια ξεχωριστή δημιουργία.»

Ο ταλαντούχος κουκλοπαίχτης έχει και το δικο του εργαστήριο μέσα στο οποίο δημιουργεί μαριονέτες τύπου Jester και bunraku, κούκλες marrote, γιγαντοκούκλες και σύνθετες κατασκευές σκηνικών, δουλεύοντας με μεράκι την κάθε λεπτομέρεια πάνω τους.  Στον πάγκο του εναρμονίζονται η γλυπτική, η ζωγραφική και η μηχανική καθώς κομμάτια πηλού, ξύλου και υφάσματος αποκτούν μια νέα πνοή.

«Η δημιουργία μιας μαριονέτας αποτελεί μια σύνθετη διαδικασία. Στο πλαίσιό της, ο κουκλοποιός καλείται να εναρμονίσει και να διαχειριστεί διαφορετικά υλικά, τεχνικές και μορφές επεξεργασίας. Θα έλεγα ότι κατασκευάζοντας μια κούκλα ανακαλύπτεις και εναλλάσσεις ρόλους καθώς κινείσαι μεταξύ του σχεδίου, της γλυπτικής, της επεξεργασίας του ξύλου, της ζωγραφικής, της ραπτικής, της μηχανικής κ.α. Αυτό το ταξίδι υλοποιείται στο εργαστήριο, ένα χώρο τον οποίο πάντα προσπαθείς να έχεις σε τάξη αλλά πάντα βρίσκεται σε αταξία καθώς εργαλεία, υλικά και κατασκευές προσπαθούν να ανακαλύψουν τρόπο να συν- υπάρξουν και καθώς μετασχηματίζονται αποκτούν νέες ταυτότητες. Ο χρόνος που απαιτείται για τη δημιουργία μιας κούκλας ποικίλει. Υπάρχουν περιπτώσεις σύνθετων κατασκευών που απαιτούν μήνες πειραματισμών μέχρι να πετύχεις το επιθυμητό αποτέλεσμα. Όσον αφορά στο επίπεδο της έμπνευσης επίσης δεν υπάρχει μια συγκεκριμένη φόρμα. Άλλες φορές η κατασκευή προκύπτει απλά ως ανάγκη δημιουργίας και έκφρασης και σταδιακά αποκτά συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Κάποιες άλλες, ο αρχικός σχεδιασμός μιας ολόκληρης παράστασης καθοδηγεί το κατασκευαστικό πεδίο.» θα μας πει ο Χρήστος, που τη γνώση του διοχετεύει και μεταφέρει σε κάθε ενδιαφερόμενο μέσα από τα σεμινάρια που παραδίδει, τα εργαστήρια ενηλίκων και το «Παιδικό Εργαστήριο Κουκλοθεάτρου».

«Όσον αφορά στα εργαστήρια ενηλίκων, επιδιώκω να αναδεικνύω τις δυναμικές της κούκλας σε μια διεπιστημονική βάση. Ένα πρόσφατο παράδειγμα αυτής της προσπάθειας αποτελεί το βιωματικό εργαστήριο με τίτλο “Εκφράζοντας συναισθήματα μέσω  της μάσκας και του κουκλοθέατρου”, το οποίο υλοποιήθηκε σε συνεργασία με τη ψυχολόγο Βίκυ Σακκή. Το “Παιδικό Εργαστήριο Κουκλοθέατρου” αποτελεί στην ουσία ένα πλανόδιο εργαστήριο, το οποίο φιλοξενείται σε χώρους πολιτισμού και τέχνης σε όλη την Ελλάδα και έχει σαν στόχο να εισάγει τα παιδιά στον κουκλοθεατρικό κόσμο. Σε αυτό το πλαίσιο, αξιοποιώντας παιδαγωγικές προσεγγίσεις, τα παιδιά πειραματίζονται, αυτενεργούν και μετασχηματίζουν απλά υλικά σε εικαστικές δημιουργίες, σε κούκλες, μαριονέτες, σκηνικά κ.α.  Σε αυτή τη διαδικασία, τα παιδιά ανακαλύπτουν τρόπους να εκφράσουν τις σκέψεις, τη φαντασία και τα συναισθήματά τους. Στη συνέχεια έρχονται σε επαφή με την δραματοποίηση, την εμψύχωση και την παραγωγή ιστοριών, αφηγηματικών δομών και μικρών σεναρίων με στόχο να εντάξουν τις κατασκευές τους σε κουκλοθεατρικές φόρμες και να δημιουργήσουν με συνεργατικό τρόπο την δική τους παράσταση.»

Περισσότερα για την τέχνη του κουκλοθέατρου στο www.marionettes.gr.