Βάσια Βελτσίστα, πώς σου ήρθε να φτιάξεις το ΝΤόΜ, ένα θέατρο σπίτι;

Σπούδασε μηχανολογία αλλά δεν το πολυσκέφτηκε να αφήσει τα εργοτάξια του μετρό και να καταθέσει τις αποδοχές μιας καλοστρωμένης δουλειάς στα θρανία μιας δραματικής σχολής. Θα φταίει μάλλον εκείνη η στιγμή σε μια σχολική παράσταση, όταν ένιωσε να γίνεται πραγματικά η γιαγιά που υποδυόταν και αποχαιρετούσε το παιδί της. Σίγουρα κι ο ερασιτέχνης ηθοποιός νονός της που από μικρή την έβαζε τα απογεύματα να απαγγέλει ποιήματα μαζί του.

Χωρίς να γνωρίζει ουσιαστικά ρωσικά πήρε χρόνια αργότερα τον δρόμο για τη Μόσχα. Το εξάμηνο σεμινάριο υποκριτικής που θα παρακολουθούσε δεν έγινε ποτέ. Τα επόμενα επτά χρόνια, όμως, θα τα περνούσε εκεί μαθαίνοντας τη γλώσσα σε χρόνο dt για να κάνει το διδακτορικό της στη σκηνοθεσία στο περίφημο Κρατικό Πανεπιστήμιο Θεατρικής Τέχνης ΓΚΙΤΙΣ. «Κάπως στη ζωή μου ήρθαν όλα από μόνα τους, τυχαία. Δε νιώθω ότι σκέφτηκα πολύ τα πράγματα, απλά προσπαθούσα να ακολουθώ το ένστικτό μου με γνώμονα τη γνώση που με συγκινεί» παραδέχεται η Βάσια Βελτσίστα.

Φιγούρα μικροκαμωμένη και νευρώδης, με βλέμμα ανήσυχο, που τρέχει, με υποδέχεται στο ΝΤόΜ, σ’ ένα ευρύχωρο διαμέρισμα στα Εξάρχεια. Το φεγγάρι, σχεδόν ολόγιομο, έχει μόλις ανατείλει πάνω από τις ταράτσες των πολυκατοικιών και τον λόφο του Στρέφη κι εμείς συζητάμε για την οικιακή παραστατική συνθήκη που αναζήτησε. Για σχέσεις, σκέψεις, φόβους και όνειρα, όπως ακριβώς και οι ήρωες των παραστάσεών της. Με σοκολάτες και τσάι στους αναπαυτικούς (από το σωματείο Ρέτο Ελλάς) καναπέδες, όπως ακριβώς υποδέχεται και το κοινό στο θέατρο-σπίτι-εργαστήριο που έστησε. Αν το ημερολόγιο έγραφε Παρασκευή και 13 Ιανουαρίου σε λίγο μπορεί να ακούγαμε κλειδιά στην πόρτα, οι ηθοποιοί της παράστασης να έμπαιναν στο θεατρικό σπίτι τους, να κάθονταν στον κόκκινο 70s καναπέ και, έτσι, χωρίς να χτυπήσει πρώτο, δεύτερο και τρίτο κουδούνι θ’ άρχιζαν να συζητούν για την ευτυχία και τις μάσκες που φοράμε, για την ταχύτητα της εποχής και τη δυσκολία του «σ’ αγαπώ»… Προς το παρόν, όμως, η… σκηνή είναι δική μας.

Τι είναι για σένα το θέατρο; Τι αναζητάς μέσα από αυτό και τι είναι το σημαντικότερο που σου έχει μάθει;, τη ρωτώ.

Το θέατρο με καθορίζει και με ορίζει. Μέσα από αυτό έψαχνα πάντα τις απαντήσεις για τη ζωή μου, από πολύ μικρή μέσα από τους ρόλους καταλάβαινα καλύτερα εμένα και τον κόσμο γύρω μου. Η φαντασία μου ήταν πολύ ανεπτυγμένη και όταν διάβαζα έναν ρόλο φανταζόμουν πώς θα είναι και στην πραγματικότητα. Αναζητώ την αλήθεια μέσα από το θέατρο και στην σκηνή και στη ζωή. Το σημαντικότερο που μου έχει μάθει; Ίσως το να μην φοβάμαι όταν ρισκάρω.

Συνέχισες τις θεατρικές σπουδές σου στη Μόσχα και οι Ρώσοι συγγραφείς βρίσκονται στο επίκεντρο της δουλειάς σου. Τι σου έδωσε η ζωή και η μαθητεία σου εκεί;

Όταν σπούδαζα υποκριτική στην Ελλάδα ένιωθα ότι χρειάζομαι κάτι περισσότερο. Ανησυχούσα, ένιωθα ότι υπάρχει και κάτι άλλο και δεν μπορούσα να μην δω. Και τότε ένας Ρώσος καθηγητής μάς σύστησε με την ρωσική τεχνική. Εντυπωσιάστηκα και αποφάσισα να την ακολουθήσω. Η ζωή μου στη Ρωσία ήταν δύσκολη, με πολλές αντικειμενικές και υποκειμενικές δυσκολίες, και ταυτόχρονα συναρπαστική αναφορικά με τη συνεχή γνώση, την έμπνευση, τη δημιουργία. Είχα την τύχη να είμαι δίπλα στην Ν. Ζβέρεβα, μία καθηγήτρια θρύλος από την οποία έμαθα πολλά. Η μαθητεία μου σε αυτή τη χώρα με άλλαξε ριζικά. Η ζωή μου χωρίζεται σε δύο μέρη: πριν και μετά τη Ρωσία. Εκεί έμαθα πραγματικά και βιωματικά ότι τίποτα δεν είναι δεδομένο και τίποτα δεν σου χαρίζεται. Μία χώρα σκληρή αλλά πολύ αληθινή στην καθημερινότητά της, καθότι δύσκολα θα προσποιηθεί ο κόσμος. Αν δεν του αρέσει κάτι θα το πει εκείνη τη στιγμή και το αντίθετο. Έμαθα να παίρνω τις αντιδράσεις των ανθρώπων ως μοναδικές. Αν κάποιος γελούσε με κάτι, δε σήμαινε απαραίτητα ότι του φάνηκε αστείο ή αν κάποιος έλεγε καλημέρα απότομα, σοβαρά και χωρίς χαμόγελο, ήταν εντάξει, αντιδρούσε με το αληθινό του συναίσθημα για εκείνη τη στιγμή της ζωής του. Υπάρχει και αυτός ο τρόπος έκφρασης. Εκεί έμαθα να βλέπω την αλήθεια και ειδικά στο συναίσθημα.

ΝΤόΜ στα ρωσικά σημαίνει «σπίτι». Σύστησέ μας το σκεπτικό με το οποίο γεννήθηκε αυτό το θέατρο-εργαστήρι-σπίτι.

Ήθελα πολλά χρόνια να δημιουργήσω έναν δικό μου χώρο στην Αθήνα. Σπίτι γιατί ήθελα να είναι μια εστία έκφρασης για όποιον την έχει ανάγκη, να νιώθει ο θεατής-προσκεκλημένος πολύ άνετα. Ήθελα να κάνω έναν χώρο για όλους/ές αυτούς/ές που έχουν καλλιτεχνικές ανησυχίες και αναζητούν έναν χώρο να εκφραστούν. Και αυτό ξεκίνησε και από εμένα που, ζώντας σε διαφορετικά μέρη του κόσμου, είχα ανάγκη από ένα σπίτι που θα χωράει όλα αυτά που έχω μάθει, τις ανησυχίες μου, τα όνειρά μου, και που ίσως θα μπορούμε να τα ανταλλάσουμε με όποιον/α το επιθυμεί.

Ποιο είναι το στίγμα που θέλεις να αφήνει καλλιτεχνικά ο χώρος και ποιο το κοινό που θέλεις να προσεγγίσεις;

Το ΝΤόΜ είναι ανοιχτό σε όσους ψάχνουν τρόπους να εκφραστούν και ανήσυχα αναζητούν νέους δρόμους, νέες μεθόδους, καινοτομίες. Πάντα παρατηρώ στους ανθρώπους που συναναστρέφομαι και βλέπω σε αυτούς κάτι άλλο, μέσα τους, έναν ανέκφραστο ρόλο που θα ήθελαν να παίξουν και είναι κρυμμένος καλά. Αυτόν ακριβώς τον ρόλο ψάχνω να βάλω στη σκηνή. Οι ηθοποιοί που δουλεύουμε μαζί το ξέρουν καλά αυτό και αυτοσχεδιάζουν σε πράγματα που δεν είχαν τολμήσει πριν, για να βρούμε αυτή την καλά κρυμμένη πτυχή του εαυτού τους που θέλει τόσο πολύ να εκφραστεί. Πιστεύω πολύ σε αυτόν τον τρόπο δουλειάς. Παρατηρώ ότι το κοινό μπορεί να εμπνευστεί από κάτι τέτοιο και να αναζητήσει επίσης νέους τρόπους έκφρασης. Θα ήθελα, λοιπόν, το ΝΤόΜ να αφήσει το στίγμα της καινοτομίας και της ελεύθερης έκφρασης σε μία κοινωνία που πετάει την τέχνη έξω από την καθημερινότητα και την εκπαίδευση, με μεγάλο κίνδυνο συντηρητισμού και περιορισμού των ανθρώπινων ικανοτήτων. Στο ΝΤόΜ στηρίζουμε την ελεύθερη έκφραση με σεβασμό στον διπλανό μας. Το κοινό είναι ελεύθερο μέσα στο πλαίσιο του χώρου.

Οι δουλειές σου παρουσιάζονται μπροστά σε ορισμένο μικρό αριθμό θεατών. Είναι αυτή η οικιακή κλίμακα μέσα από την οποία αντιλαμβάνεσαι τη συνεύρεση στο θέατρο; Σε ενδιαφέρει να δουλέψεις πέρα από αυτή;

Η υποκριτική και η σκηνοθεσία μέσα σε τέτοιες συνθήκες απαιτεί λίγο διαφορετικές τεχνικές από τις συνηθισμένες. Τα όρια με τους θεατές δεν είναι ξεκάθαρα και ο τέταρτος τοίχος σπάει (ανάμεσα στην σκηνή και τους θεατές). Έτσι, είναι σημαντικό να ενεργοποιούμε το συναίσθημα του θεατή αλλά και να μη το παραβιάζουμε ταυτόχρονα. Είναι πολύ συνειδητή η επιλογή μου να δουλέψω σε τέτοιες συνθήκες. Δοκίμασα διάφορες προσεγγίσεις σε διάφορες θεατρικές συνθήκες πριν αποφασίσω να ανοίξω ένα χώρο «Θέατρο Σπίτι». Ήθελα να φτιάξω έναν χώρο-θέατρο όπου τα πάντα θα συμβαίνουν σε πραγματικό χρόνο και οι θεατές θα γίνονται οργανικό μέρος των γεγονότων χωρίς να αλληλοεπιδρούν ανοιχτά με αυτά. Με ενδιαφέρει να δουλέψω πέρα από αυτή την κλίμακα αλλά μέσα από αυτή. Δηλαδή, για παράδειγμα, στην καινούρια παράσταση που ετοιμάζω η δράση συμβαίνει ταυτόχρονα σε όλα τα δωμάτια του ΝΤόΜ και οι θεατές θα κινούνται ελεύθερα σε αυτά, όλα συντονισμένα πάλι μέσα από την συνθήκη «Θέατρο σπίτι».

Τι καθοδηγεί τις σκηνοθετικές επιλογές σου;

Το κοινό, οι ανάγκες μου, οι ανάγκες της εποχής, οι ηθοποιοί που δουλεύουμε μαζί, οι οποίοι για μένα αποτελούν αστείρευτη πηγή έμπνευσης και δημιουργίας. Προσπαθώ να αφουγκράζομαι τον παλμό της εποχής, να βλέπω μέσα από τα πράγματα που συμβαίνουν, για τα πράγματα που συμβαίνουν και έτσι να δίνω πιθανές διεξόδους, λύσεις, προβληματισμούς, σκέψεις για εξέλιξη, προσωπική και συλλογική.

Μίλησέ μας για τη φετινή παράσταση με τίτλο «Πόσο πολύ φοβάμαι ότι θα φύγεις. Ένα παιχνίδι ρόλων». Ποιοι οι χαρακτήρες που θα δούμε και ποια τα ζητήματα που τους απασχολούν;

Διάλεξα σκηνές από την ρωσική κλασική και σύγχρονη δραματουργία, διασκευές σκηνών της περσινής παράστασης της «Ηλιακής γραμμής» και από τις «Παραισθήσεις» του Ι. Βιριπάγιεφ, αγαπημένες μου στιγμές από έργα του Τσέχωφ –με την Ιρίνα και τον Τούζενμπαχ στις «Τρεις αδελφές», τη Σόνια και τον Άστρωφ στον «Θείο Βάνια»–, όλες συγκρουσιακές, έντονα, αληθινά ερωτικές. Οι ηθοποιοί αλλάζουν ρούχα και ρόλους επί σκηνής. Στο κλείσιμο βλέπουμε σε μια διασκευή τους ήρωες από τις «Λευκές νύχτες» του Ντοστογιέφκσι, ένα έργο-ύμνος στον θεραπευτικό έρωτα. Ένας από τους ηθοποιούς είπε σε κάποια πρόβα πως έχουμε ξεχάσει ότι ο έρωτας ήταν θεός επειδή θεράπευε ευγενικά τις ψυχές των ανθρώπων και όχι επειδή τις γέμιζε αίματα και τραύματα, κάτι με το οποίο τον έχουμε πλέον ταυτίσει. Συμφωνώ απόλυτα.

Οι ανθρώπινες σχέσεις αποτελούν σταθερή προβληματική με την οποία καταπιάνεσαι. Πώς τις βλέπεις αλήθεια στην εποχή μας;

Η παράσταση αυτή γεννήθηκε από την περσινή «Ηλιακή γραμμή», μία ιστορία για ένα ζευγάρι που τσακώνεται στο σπίτι του προσπαθώντας να βρει λύση, και η οποία βρήκε μεγάλη απήχηση στο κοινό. Τότε οι θεατές-προσκεκλημένοι συμπλήρωναν ένα ερωτηματολόγιο που αφορούσε τον εαυτό τους και τις σχέσεις και μετά το τέλος της παράστασης, κάποιες φορές, συζητούσαμε για ώρες. Παρατήρησα, λοιπόν, την ανάγκη όλων μας για πραγματική σύνδεση. Θέλουμε να σχετιστούμε, παλεύουμε γι’ αυτό είτε είμαστε μέσα σε μία σχέση είτε όχι. Ταυτόχρονα, παρατηρούσα την τάση της εποχής να διαστρεβλώνει τις ανθρώπινες σχέσεις, την τεχνολογία να καλπάζει και μέσα στα τόσα θετικά της να παθητικοποιεί την αντίληψη των ανθρώπων, να μειώνει τη διάρκεια της μνήμης, να βάζει ταχύτητα στο συναίσθημα και άρα να το κρατάει στην επιφάνεια. Το Ίντερνετ να διαφημίζει την ερωτική συνεύρεση σαν κάτι παθιασμένο μόνο αν έχει την απαραίτητη σαρκική βία. Τα περισσότερα σίριαλ να παρουσιάζουν ευτυχισμένα, ουτοπικά ζευγάρια που δεν υπάρχουν και ούτε θα υπάρξουν ποτέ. Μια τέτοια προβολή των ανθρώπινων σχέσεων μπορεί να καλλιεργήσει την ουτοπική φαντασία που είναι εχθρός της δημιουργικής φαντασίας και αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι άνθρωποι να συγκρούονται μη οργανικά στα θέλω τους: γιατί από τη μια θέλουν να σχετιστούν βαθιά και από την άλλη βλέπουν παντού διαστρεβλωμένες προβολές συσχέτισης. Αυτή η σύγκρουση μας οδήγησε στην δημιουργία της παράστασης «Πόσο πολύ φοβάμαι ότι θα φύγεις. Ένα παιχνίδι ρόλων» στην οποία έξι ζευγάρια προσπαθούν να σχετιστούν/δεσμευτούν αληθινά και με διαφορετικούς τρόπους.

Ποιο είναι η ωραιότερη ιστορία που έχεις διαβάσει και γιατί σε συγκίνησε;

Πάντα έχω στην καρδιά μου τον Τσέχωφ, τον αγαπημένο της δασκάλας μου Ν. Ζβέρεβα, η οποία μου έμαθε να τον αποκωδικοποιώ και να τον απολαμβάνω. Όταν έμαθα να διαβάζω τον «Γλάρο» σαν κωμωδία, άνοιξε ένας άλλος κόσμος αντίληψης, αυτός που προσπαθώ και να περνάω στους μαθητές μου. Στον Τσέχωφ με συγκινεί η ταπεινότητα, η ευγένεια και ο σεβασμός στους χαρακτήρες του, η ματιά του στα πράγματα. Τα κείμενά του, αν δουλευτούν όπως προτείνει ο συγγραφέας, είναι άκρως θεραπευτικά.

Η παράσταση που σε συγκλόνισε και γιατί;

Οι παραστάσεις που είχα δει το 2015 στο Residenz στο Μόναχο της Γερμανίας. Πρώτη φορά είδα θέατρο να σείεται ολόκληρο από το χειροκρότημα και οι θεατές να χειροκροτούν και να χορεύουνε ταυτόχρονα. Οι σκηνές φαντασμαγορικές από άποψη αληθινής έκφρασης και όχι θεάματος. Αργότερα έμαθα ότι το συγκεκριμένο θέατρο ξόδευε αρκετά χρήματα για σκηνικούς πειραματισμούς και καινοτομίες.

Και το θεατρικό τοπίο στην Αθήνα, πώς το βλέπεις;

Πάντα βλέπω το θέατρο αισιόδοξα, το θέατρο έτσι και αλλιώς δεν έχει ανάγκη από εμάς, πάντα θα υπάρχει και χωρίς εμάς. Εμείς το έχουμε ανάγκη για να υπάρχουμε, ιδίως συναισθηματικά. Μου αρέσει που παρατηρώ μεγαλύτερη ελευθερία έκφρασης στις νέες γενιές, στους μαθητές μου. Χθες βράδυ στον δρόμο είδα ένα κορίτσι, γύρω στα 20, με ένα πολύ περίεργο κόκκινο φόρεμα, μία περούκα μαύρη και έντονο, σχεδόν αποκριάτικο, μακιγιάζ. Μιλούσε στο τηλέφωνο και περπατούσε. Δεν φαινόταν να πηγαίνει ούτε να γυρνάει από κάποιο πάρτυ, δεν ήταν αποκριές, απλά ήταν ένα κορίτσι που ήθελε να εκφραστεί έτσι. Τόσο αισιόδοξο! Ή τόσο ωραία τα γκέι ζευγάρια που επιτέλους εκφράζονται ελεύθερα στην πόλη. Γιατί να χρειαζόμαστε τόσα χρόνια για τα αυτονόητα; Όλα αυτά θα επηρεάσουν και το θέατρο και θα φέρουν σίγουρα νέες τάσεις. Η ζωή στη σκηνή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την πραγματική ζωή. Αν μία κοινωνία είναι συντηρητική, τότε είναι και το θέατρό της, και το αντίθετο.

Τι σε απασχολεί αυτόν τον καιρό;

Η ζωή μου στην Ελλάδα. Επέστρεψα λίγο πριν μπούμε σε καραντίνα, οπότε ουσιαστικά είναι ένας χρόνος τώρα που ανακαλύπτω τη ζωή στην Αθήνα. Επίσης, με απασχολεί να βρίσκω χρόνο για τη σχέση μου και να κάνουμε δημιουργικά πράγματα και αποδράσεις. Απλές καθημερινές ανησυχίες δίπλα στα μεγαλύτερα υπαρξιακά που θέτει η τέχνη. Σε φιλοσοφικό επίπεδο σκέφτομαι κάτι που διάβασα στη Βουδαπέστη στην έκθεση του Ελ Γκρέκο: τον απασχολούσε πολύ η μελαγχολία της θνητότητας και όχι η σοφία της ηλικίας. Κάτι που βρίσκω πολύ απελευθερωτικό σε σχέση με το Εγώ. Μου έκαναν εντύπωση τα βλέμματα στους πίνακες του. Η έννοια της θνητότητας, λοιπόν, μπορεί να μας απελευθερώσει σε σχέση με το πώς αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα και να ενδυναμώσει το «εδώ και τώρα».

Τι σε φοβίζει, αλήθεια, πολύ;

Φοβάμαι συχνά τον χρόνο, που κάποιες φορές με συνεπαίρνει και χάνω τη στιγμή. Προσπαθώ να είμαι παρούσα στις στιγμές της ζωής.

Το όνειρο που θα ήθελες να πραγματοποιηθεί;

Να μπει η τέχνη στην ζωή των ανθρώπων δυναμικά και καθημερινά. Να γίνει ένα θαύμα και να κερδίσει έδαφος στη χώρα μας. Σε αυτό το θαύμα πιστεύω και παλεύω να το κάνω να συμβεί με το ΝΤόΜ «Θέατρο Σπίτι».

INFO:
Πόσο πολύ φοβάμαι ότι θα φύγεις. Ένα παιχνίδι ρόλων
ΝΤόΜ «Θέατρο σπίτι», Βαλτετσίου 50-52, 4^ος όροφος, Εξάρχεια
Παραστάσεις: από 13/1/2023 μέχρι 8/4/2023, κάθε Παρασκευή και Σάββατο, στις 21:00.
Διάρκεια: 60 λεπτά
Εισιτήριο: 12 ευρώ
Κρατήσεις στα 6977505320 και ntom.coaching@gmail.com