«Ayşem»: Έρωτες, Γενίτσαροι και Φαντάσματα

Ένα κινηματογραφικό συνεργείο κινηματογραφεί μία βωβή παράσταση. Θέμα της ο έρωτας ενός νέου με τη γειτόνισσά του στην Οθωμανική Κρήτη του 19ου αιώνα.

Ωστόσο, αν και κλείνει η συμφωνία του γάμου και της προίκας μεταξύ των δύο συμπέθερων, ο πατέρας της νύφης μαζί με την κόρη του αποφασίζει να εξισλαμιστεί για να ανελιχθεί κοινωνικο-οικονομικά, όπως συνέβαινε με μεγάλο αριθμό Κρητικών της εποχής. Ο νέος, εμμένοντας στον έρωτά του για την Αϊσέ, θα εξισλαμιστεί και αυτός, παρά τις αντιρρήσεις του πατέρα του, και θα ενταχθεί στην τάξη των Γενίτσαρων, καθώς αυτοί είναι που ελέγχουν την τοπική οικονομία και το εξαγωγικό εμπόριο. Σε μία σύγκρουση των δύο συμπέθερων, ο πατέρας του νέου θα σκοτωθεί.

Την ίδια στιγμή, ένας υπερχρεωμένος Γάλλος έμπορος, ο Ρεϊμπώ, θα καταφθάσει κυνηγημένος στην Κρήτη προκειμένου να εκμεταλλευτεί τυχόν προνόμια που θα κερδίσει από τους Γενίτσαρους. Θα συναντήσει τον νέο, θα τον πείσει να πάρει μεγάλο δάνειο από τους Γενίτσαρους, θα αποπλανήσει την Αϊσέ, θα καταχραστεί τα χρήματά τους. Την ίδια στιγμή, ο πατέρας του νέου επανέρχεται ως φάντασμα, επιδιώκοντας ανεπιτυχώς να παρέμβει και να προστατέψει τον γιο του.

Η ομάδα Splish-Slash με επικεφαλής τον σκηνοθέτη της JohnnyO (Γιάννης Οικονομίδης) είναι η μοναδική ομάδα στο ελληνικό θεατρικό τοπίο που επιμένει, με μεγάλες επιτυχίες στο ενεργητικό της, να υπηρετεί το βωβό θέατρο. Νομίζω δε ότι είναι η πρώτη φορά, με την Ayşem, που εντάσσει σε παράστασή της και τον λόγο, αν και στις «παρυφές» του καθαυτού δρώμενου. Ήτοι, στην αρχή, και καθόσον ο κινηματογραφικός «σκηνοθέτης» δίνει εντολές στους ηθοποιούς ή παρεμβαίνει για να διορθώσει κάποια σκηνή. Όπως επίσης και σε κάποια κομμάτια επεξηγηματικής αφήγησης, τα οποία ακούγονται από τη φωνή οφ της Αγγελικής Αγαλιανού. Ας σημειωθεί, επίσης, ότι και εδώ υπάρχει το χαρακτηριστικό m που εισχωρεί σε κάθε τίτλο των παραστάσεων της ομάδας.

Επιπλέον, πρωτοτυπία της συγκεκριμένης παράστασης είναι το ότι δεν στηρίζεται σε κινηματογραφική ταινία (π.χ. ScarMface, The phantom of the oMpera κ.ά.). Αντίθετα, δημιουργήθηκε με τη βοήθεια του Ινστιτούτου Μεσογειακών Ερευνών του Ρεθύμνου και βασίστηκε σε ερευνητικό υλικό που παρείχαν τα ερευνητικά προγράμματα JaNet: Janissaries in Ottoman Port - Cities: Muslim Financial and Political Networks in the Early Modern Mediterranean και GHOST: Geographies and Histories of the Ottoman Supernatural Tradition. Από το υλικό των δύο αυτών προγραμμάτων προέκυψε η δραματουργία της παράστασης, στηριζόμενη σε τεκμήρια, δοσμένα όμως με το ανυπέρβλητο χιούμορ που χαρακτηρίζει τις σκηνοθεσίες του JohnnyO. Ακόμη και ο Γάλλος Ρεϊμπώ ήταν πραγματικό πρόσωπο, όπως αποδεικνύουν επίσημα έγγραφα του Προξενείου της Γαλλίας στην Κρήτη.

Ο σκηνοθέτης-δραματουργός (με την επιστημονική καθοδήγηση των Μαρίνου Σαρηγιάννη και Γιάννη Σπυρόπουλου) επεξεργάζεται τα στοιχεία και, μέσα από μια ερωτική ιστορία, σκιαγραφεί με ευφυΐα τη συγκεκριμένη εποχή, την αδιαμφισβήτητη εξουσία των Γενίτσαρων στην πολιτικό-οικονομική ζωή των ανθρώπων, τις λαϊκές δοξασίες και παραδόσεις για τα φαντάσματα. Και, ακόμα, με την παρουσία του Γάλλου τυχοδιώκτη, παραπέμπει στην εκμετάλλευση των αφελών γηγενών από τους πολλά υποσχόμενους, και τείνοντες χέρι βοηθείας δυτικούς, σε προσωπικό ή εθνικό επίπεδο (βλ. Μικρασιατική Καταστροφή). Καθώς, ο Ρεϊμπώ, θα αφήσει καταχρεωμένο τον αφελή νέο που δανείστηκε τα απαιτούμενα χρήματα από το γενιτσαρικό σώμα, ο οποίος, για να ξεπληρώσει, θα παραχωρήσει όλα τα κομμάτια γης που πήρε ως προίκα. Ταυτόχρονα, θα «κληρονομήσει» τον καρπό της αποπλάνησης της Αϊσέ από τον Ρεϊμπώ, ένα άλλο είδος διείσδυσης των δυτικών στην Ανατολή.

Όλα αυτά δίνονται μέσω της χειρονομιακής και εκφραστικής τεχνικής που χρησιμοποιεί η ομάδα, οδηγώντας σε απολαυστικό αποτέλεσμα.

Το σκηνικό του Αντώνη Νομικού ακολουθεί την πάγια γραμμή της ομάδας με τα μαυρόασπρα λίγο λοξά σκηνικά αντικείμενα. Οι πίνακες παραβάν, ακολουθώντας τη λογική του μαυρόασπρου, εναλλάσσονται ανάλογα με τον χώρο στον οποίο διαδραματίζεται η υπόθεση, προσθέτοντας με τη ναΐφ τεχνική τους επιπλέον χιουμοριστικές πινελιές στα δρώμενα, με απολαυστική τη σκηνή του νεκροταφείου και το παλούκωμα του βρικόλακα-πατέρα. Τα πειραγμένα κρητικά κοστούμια και τα απολαυστικά κατακόκκινα κοστούμια των Τούρκων, τα οποία φώτιζαν ξαφνικά τη σκηνή, διαρρηγνύοντας το μαυρόασπρο, είναι της Μαρίας Γεωργάτου. Ιδιαίτερες λεπτομέρειες χαρακτήριζαν το δυτικό κοστούμι εποχής του Ρεϊμπώ, σε γήινα χρώματα, με δαντέλες, ροζ φουλάρι, καρφίτσα κ.ά., στα οποία προστίθετο το εξεζητημένο χτένισμα του ηθοποιού. Σε όλα τα παραπάνω, αντιτίθετο η σύγχρονη αμφίεση του σκηνοθέτη. Η μουσική που παρεμβαίνει καταλυτικά είναι του Βασίλη Μαμπούνη, ενώ στη λύρα και το τραγούδι ακούγεται ο Γιώργης Ξαγοράρης, προσθέτοντας το καθοριστικό στοιχείο της εντοπιότητας.

Οι ηθοποιοί της παράστασης, στους βωβούς ρόλους τους, έδωσαν ένα καλοκουρδισμένο σύνολο, με ξεκαρδιστικό χειρονομιακό κώδικα και απολαυστικές εκφράσεις. Στους ρόλους των δύο ερωτευμένων νέων δύο νεαροί ηθοποιοί απέδειξαν ότι μπορούν να υπηρετήσουν άψογα το ιδιαίτερο αυτό είδος θεάτρου: η αέρινη αλλά και ακριβής στην κίνηση Αργυρώ Ταμβάκου και ο διαρκώς εναλλάσων διαθέσεις, από τον ενθουσιασμό στον προβληματισμό και την απογοήτευση, αλλά πάντα συγκινητικά εκφραστικός Βασίλης Καζής. Δίπλα τους, ο τελειοθηρικός στη λεπτομέρεια JohnnyO, στον ρόλο του πατέρα της Αϊσέ και ξεκαρδιστικός ως αρχηγός των Γενίτσαρων, σε αντίστιξη με τον πληθωρικό Σίμο Κυπαρισσόπουλο στον ρόλο του πατέρα του νέου, ειδικά στον ρόλο των ανεπιτυχών τού παρεμβάσεων ως φαντάσματος. Πολυπρισματικός σε εκφραστικότητα και εξεζητημένες κινήσεις που έκαναν εμφανή την καταγωγή του δραματικού προσώπου ο Γιώργος Ντούσης ως μηχανορραφών Ρεϊμπώ και εκρηκτικός ο Ντίνος Ποντικόπουλος ως ομιλών σκηνοθέτης, ο οποίος σταδιακά απορροφάται από τη βωβή παράσταση και καταλήγει να δίνει τις οδηγίες του βουβά, με κίνηση και εκφράσεις.

Ένα άρτιο σύνολο ηθοποιών σε μια ακόμη παράσταση υψηλών απαιτήσεων και άρτιας αισθητικής της ομάδας, παράσταση στην οποία, πίσω από την «αθώα» της υπόθεση, όχι μόνο σκιαγραφεί μιαν άγνωστη εποχή και τις συνθήκες που επικρατούσαν, αλλά υπογείως μεταδίδει και ένα επιπλέον μήνυμα: φοβού τους δυτικούς, χωρίς να φέρουν απτές εγγυήσεις, παρά τις όποιες δελεαστικές τους υποσχέσεις.

Info
Ayşem
Sενάριο-σκηνοθεσία: JohnnyO
Ομάδα Splish-Slash
Δευτέρα, Τρίτη, 21:15. Εως: 06/12/2022
Θέατρο Άλφα - Ληναίος – Φωτίου, 28ης Οκτωβρίου (Πατησίων) 37 & Στουρνάρα 51, Πολυτεχνείο, Αθήνα