Τι ετοιμάζει η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση για το 2022-23

Καθισμένη στις κερκίδες της νεοδιαμορφωμένης εσωτερικής αυλής στο «εργοστάσιο ιδεών» του Onassis Culture στον Νέο Κόσμο, με φόντο το καινούργιο, ολόφωτο βιομηχανικής αισθητικής στέκι του Onassis Air (που στην ταράτσα του φιλοξενεί ένα αστικό μποστάνι), η Αφροδίτη Παναγιωτάκου μνημονεύει το Bridge Over Troubled Water μέσα από την ερμηνεία του Τζόνι Κας. «Τι κάνουμε, λοιπόν, όταν δεν αρκεί να σκεφτούμε θετικά για να κυλάνε όλα υπέροχα; Τι να σου κάνει και η τέχνη; Να, όμως, που κάνει. Αυτή η τέχνη και οι καλλιτέχνες-θεραπευτές που δεν μας καθησυχάζουν, αλλά μας παρηγορούν. Κάπως μας ενώνουν και κάπως μας ταράζουν, κάπως μας μαγεύουν και κάπως μας φανερώνουν» θα πει για να μας εισάγει στο σκεπτικό του καλλιτεχνικού προγραμματισμού του Ιδρύματος Ωνάση για τη σεζόν 2022-23. Ένα πολιτιστικό καλαντάρι που διαμορφώνεται, όπως εξομολογείται, με βασικό κίνητρο την απόλαυση, ποντάρει σε θέματα αιχμής της εποχής μας που απασχολούν την πολυσυλλεκτική ομάδα τους και εμπλέκει ανθρώπους με τους οποίους επιθυμούν να δουλέψουν γιατί περνούν καλά μαζί τους. Ένα πρόγραμμα που και φέτος περιλαμβάνει αφίξεις διάσημων ονομάτων από το εξωτερικό (Ρομέο Καστελούτσι, Ρομέν Γαβράς, Τζον Μάλκοβιτς) αλλά και γνωστούς Έλληνες καλλιτέχνες σε διαφορετικούς ρόλους και απροσδόκητες συνεργασίες, φορτσάρει ως προς το εικαστικό του πρόγραμμα και βγαίνει με φουλ εξωστρέφεια στην ελληνική περιφέρεια και εκτός συνόρων.

Onassis Culture 2022-23: ένας προγραμματισμός με… ξεβολέματα

Το «ξεβόλεμα» ήταν μια λέξη που επανήλθε αρκετές φορές στην ομιλία της διευθύντριας Πολιτισμού του Ιδρύματος. Σ’ αυτό το σκεπτικό αναφέρει ότι ο Γιάννης Νιάρρος δεν συμμετέχει ως ερμηνευτής αλλά γράφει τη μουσική και σκηνοθετεί το Σπιρτόκουτο του Γιάννη Οικονομίδη ως μιούζικαλ (με την… παρτιτούρα να παίζει από Μπρύκνερ μέχρι Καζαντζίδη) και μας συστήνει να το δούμε «γιατί θα συνδράμει στην ψυχική μας υγεία»· ο Παύλος Παυλίδης διασκευάζει και παρουσιάζει 18 τραγούδια του Γιάννη Μαρκόπουλου με αφορμή τα 80^α γενέθλια του συνθέτη· ο Βασίλης Μπισμπίκης «μετακομίζει» από του Ρέντη στην κεντρική σκηνή της Στέγης για να φέρει το «Έγκλημα και τιμωρία» του Ντοστογιέφσκι στο τώρα, στους δρόμους και τις γειτονιές της Αθήνας· ο Ευθύμης Φιλίππου στο κείμενο και ο Larry Gus στη μουσική συνθέτουν ένα ορατόριο για το αναπόφευκτο του θανάτου παρακολουθώντας τις τελευταίες ημέρες ενός 65χρονου με το όνομα George, ενώ ο Δημήτρης Καραντζάς επιστρέφει στη Στέγη με «“Το σπίτι”, μια παραβολή για την πραγματικότητα που, ό,τι κι αν κάνεις για να την αποφύγεις, αργά ή γρήγορα, θα έρθει να σε βρει», που υπο-γράφει μαζί με την Γκέλυ Καλαμπάκα. 

Μεγάλα διεθνή ονόματα και νέες συναντήσεις

Η αυλαία στην κεντρική σκηνή, πάντως, ανεβαίνει ήδη στα τέλη Σεπτεμβρίου με τον Ιταλό εικονοκλάστη της σκηνής Romeo Castellucci και το Bros (28/9-2/10). Είκοσι τρεις Αθηναίοι της διπλανής πόρτας, ντυμένοι τη στολή του αστυνομικού, εκτελούν τις οδηγίες που λαμβάνουν μέσω ακουστικών σε μια παράσταση-τελετουργία για τον νόμο και την τάξη που μας προκαλεί να επανεξετάσουμε τη σχέση μας με την ελευθερία, τη δικαιοσύνη, τη βία, την ατομική ευθύνη, την κριτική σκέψη, την ασυδοσία και την υπακοή.

Στα οπωσδήποτε της σεζόν και η συνάντηση με τον John Malkovich Στη μοναξιά των κάμπων με βαμβάκι (9-12/2/2023), την παγκόσμια πρεμιέρα του έργου του Μπερνάρ-Μαρί Κολτές με τον Αμερικανό διάσημο ηθοποιό. Γραμμένο στο ύφος των φιλοσοφικών διαλόγων του 18ου αιώνα, το έργο έχει δύο πρόσωπα, τον ντίλερ και τον πελάτη. Μια παράσταση που σκηνοθετεί ο Timofei Kulyabin και σταδιακά αποκαλύπτει μια παλιά υπόθεση παιδοφιλίας.

Ως εμβυθιστική περφόρμανς, ψυχεδελικό ταξίδι και μαζί παιχνίδι αυτογνωσίας μας συστήνεται το I AM (VR) (9-31/12) που η Susanne Kennedy δημιούργησε με το Markus Selg και σε συνεργασία με τον Rodrik Biersteker. Γνωστή για την πρακτική της να εισάγει στη σκηνή τη δραματουργία του διαδικτύου, η Γερμανίδα διακεκριμένη σκηνοθέτρια του θεάτρου μας καλεί στον 5^ο όροφο της Στέγης να βάλουμε τα γυαλιά της εικονικής πραγματικότητας και να ανοίξουμε πόρτες στο άγνωστο.

Για πρώτη φορά στην Ελλάδα περιμένουμε τον ανερχόμενο Πολωνό σκηνοθέτη Lukasz Twarkowski με μια τετράωρη σκηνική πρόταση-βουτιά στον κόσμο της σύγχρονης τέχνης. Στο επίκεντρο του Rohtko (25-28/5/2023) βρίσκεται μια σκανδαλώδης απάτη, η πώληση ενός πλαστού πίνακα για 8,5 εκατομμύρια δολάρια ως «έργο» του πρωτοπόρου ζωγράφου του αφηρημένου εξπρεσιονισμού Μαρκ Ρόθκο.

Onassis Culture 2022-23: τα εικαστικά σε πρώτο πλάνο

«Το Ίδρυμα Ωνάση έχει χτίσει μια συλλογή έργων τέχνης εντελώς ιδιοσυγκρασιακή. Παίρνουμε τα έργα που μας αρέσουν. Ως επί το πλείστον υποστηρίζουμε Έλληνες και πολύ συχνά προβαίνουμε στην αγορά σώματος έργων» αναφέρει η Αφροδίτη Παναγιωτάκου για την σχέση τους με την εικαστική δημιουργία. Μια τέτοια περίπτωση ήταν οι δημιουργίες του Γιανούλη Χαλεπά, που παρουσιάστηκαν την περασμένη σεζόν στην έκθεση «Δούναι και λαβείν» στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του ΑΠΘ. Τον χειμώνα του 2023 «Το αίνιγμα του Χαλεπά», που συνεπιμελείται με τον Γιώργο Τζιρτζιλάκη, έρχεται σε χώρο εκτός Στέγης για να εστιάσει στο ύστερο ύφος του καλλιτέχνη, όταν με την έξοδό του από το ψυχιατρείο της Κέρκυρας επιστρέφει στη γλυπτική, αμφισβητώντας τις εξιδανικευμένες αντιλήψεις για την ομορφιά και την τελειότητα.

Η σεζόν αποδεικνύεται γεναιόδωρη σε εικαστικά καλέσματα και δη από το χώρο της κινούμενης εικόνας. Η αρχή γίνεται με το Generation (22/9-23/10) από τον σκηνοθέτη Romain Gavras και τον μουσικό παραγωγό Surkin, τρεις ταινίες μικρού μήκους που μας ταξιδεύουν στο 2034, στα βιομηχανικά περίχωρα της Αθήνας όπου νεαροί διασκεδάζουν με ιπτάμενες σανίδες του σερφ (NeoSurf, στη Στέγη), στο προπαγανδιστικό βίντεο των μελών ενός αποσχιστικού κινήματος (Agartha, στη Μικρή Σκηνή της Στέγης) και στη Βομβάη της Ινδίας όπου μια μηχανή τεχνητής νοημοσύνης παράγει ρεαλιστικά αντίγραφα ηθοποιών του Χόλιγουντ (Emotions, στη Μάντρα της Διονυσίου Αρεοπαγίτου).

Από τον Νοέμβριο η bijoux de Kant στήνει στον 5^ο όροφο την βίντεο-εγκατάσταση «Οι 7 θάνατοι της Αντώνας» (9/11-4/12) με την Μπέττυ Βακαλίδου, πρωτοστάτρια των διεκδικήσεων της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, μέσα από το θεατρικό άλτερ έγκο της να πεθαίνει και να ανασταίνεται για να αφηγηθεί μια ζωή γεμάτη απροσδόκητες εμπειρίες. Οι The Callas (Λάκης και Άρης Ιωνάς), πάλι, καταλαμβάνουν τον εκθεσιακό χώρο στο -1 με τα ποπ-φολκ κεντήματα και υφαντά τους, γλυπτά και εγκαταστάσεις από μάρμαρα αθηναϊκών πεζοδρομίων, πίνακες με working class Μαντόνες, καφασοναούς, προβολές, μουσικά δρώμενα και… σύνθημα «Love Solidarity Death» (26/11-31/12).

Ο Ιανουάριος φέρνει ένα αφιέρωμα στις Ανθρώπινες κοινότητες, μια έκθεση για τον μοντερνισμό του αρχιτέκτονα Κωνσταντίνου Δοξιάδη που εξετάζει τη σύμπτυξη πόλεων, ανθρώπων, πληροφοριών και υπολογισμών. Ένας ακόμα μεγάλος Έλληνας αρχιτέκτονας θα έχει τη δική του… θέση σε μια άλλη εικαστική παραγωγή, την άνοιξη του 2023. Ο λόγος για την ελληνική συμμετοχή στη φετινή Μπιενάλε της Βενετίας, την ταινία εικονικής πραγματικότητας Αναζητώντας τον Κολωνό της Λουκίας Αλαβάνου, που θα μπορούμε να την παρακολουθήσουμε στη Στέγη στα ειδικά καθίσματα, βασισμένα σε σχέδια του Τάκη Ζενέτου.

Και για όσους παρακολουθούν το εκδοτικό έργο του ιδρύματος, μετά τους τόμους για τον Γιάννη Βαρελά και τη Ρένα Παπασπύρου σειρά έχει ένας τίτλος που θα συγκεντρώνει όλα τα μαχαίρια του ιδιοσυγκρασιακού καλλιτέχνη Θανάση Τότσικα.

Χορεύοντας και συζητώντας στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση

Το Larsen C (6-9/10) του Χρήστου Παπαδόπουλου και το ELENIT (16-19/2/2023) του Ευριπίδη Λασκαρίδη επιστρέφουν στην κεντρική σκηνή για όσους δεν είχαν την ευκαιρία να τα δουν σε προηγούμενες σεζόν. Στις καινούργιες πρεμιέρες σημειώνουμε το 2022: Obscene (12-18/12) της Αλεξάνδρας Μπαχτσετζή, που η ίδια περιγράφει ως «μια περφόρμανς-μανιφέστο για την ακρότητα των σωμάτων και των βλεμμάτων»· το βιογραφικό δίπτυχο Fuck me/Love me (2-5/3/2023) της ανερχόμενης Αργεντινής Marina Otero και τον Οίκο της ταραχής (Μάιος 2023) της Πατρίσιας Απέργη, μια χορογραφία για έξι περφόρμερ που εστιάζει στον άνθρωπο και τις επιλογές του, στη διαφορετικότητα, στην ελευθερία και στον αυτοπροσδιορισμό.

Οι ηχηρές μετακλήσεις στο πλαίσιο του κύκλου Λέξεις και Σκέψεις συνεχίζονται με την συγγραφέα Bernardine Evaristo (27/3/2023), την πρώτη μαύρη γυναίκα που τιμήθηκε με το Booker, να συζητά για την τέχνη της συγγραφής, τη θέση της γυναίκας σήμερα και τη σημασία του να είσαι ο εαυτός σου σε μια κοινωνία που αλλάζει διαρκώς.

Το Onassis Culture από την Ελλάδα στον κόσμο

Η εξωστρέφεια είναι λέξη-κλειδί και για την περίοδο 2022-23, με παραγωγές εκτός των τειχών της Στέγης, στην ελληνική περιφέρεια και, φυσικά, στο εξωτερικό. Έχοντας κερδίσει την παρουσία του κοινού, οι εκθέσεις στο Πεδίον του Άρεως έκλεισαν τον κύκλο τους και ο χώρος δράσης για το πρότζεκτ ψηφιακής τέχνης στον δημόσιο χώρο μεταφέρεται (τον Μάιο του 2023) στα Γιάννενα, «μια πόλη όπου ανθεί το κίνημα των κοινών (commons) και βάζει στο λεξιλόγιό μας τον νεολογισμό του “κοσμοτοπικού”, του πώς δηλαδή το πραγματικά τοπικό καθίσταται παγκόσμιο».

Ο Θανάσης Δεληγιάννης και ο Γιάννης Μιχαλόπουλος, μετά το ΕΝΑ ΕΝΑ, ερευνούν στον θεσσαλικό κάμπο και την Αιτωλοακαρνανία το πώς εξελίσσεται το ελληνικό πανηγύρι μέσα στα χρόνια αναζητώντας τα ίχνη της τραγουδίστριας Κικής Μαργαρώνη. Στην Κόνιτσα, πάλι, η τραπ συναντά τη χιπ χοπ και το ρεμπέτικο και, χάρη στη συνεργασία του Odydoze και του Νέγρου του Μοριά με τον ερευνητή Christopher King, εγένετο Trap-μπέτικο.

Η Στέγη πάει και στα νησιά, στο κεφαλονίτικο Saristra Festival, στην Τήνο για να διερευνήσει το πεδίο της έξυπνης γεωργίας μαζί με την καλλιτεχνική ομάδα Hypercomf στο Peanut Pod and the Film Seed Festival (14-16/10), αλλά και στην κορυφή του Ψηλορείτη και το Νερατζέ Τζαμί στο Ρέθυμνο απ’ όπου θα εκπέμψει στο κανάλι του Ιδρύματος Ωνάση στο youtube η λύρα του Ψαραντώνη. Στο STAGES A/LIVE θα παίξουν και οι Μιχάλης Σιγανίδης και Larry Gus ζωντανά από τα παλιά γραφεία και εργαστήρια της Finos Films.

Ραντεβού με τον Καβάφη σε Αλεξάνδρεια, Νέα Υόρκη και Αθήνα

Η πόλη του Καβάφη είναι πάντοτε προορισμός για το Ίδρυμα Ωνάση. Στις αρχές της προσεχούς άνοιξης περιμένουμε να ανοίξει ξανά τις πόρτες της η οικία Καβάφη, που αποκαθίσταται ώστε να αναδειχθεί η εικόνα της τα χρόνια που έζησε ο ποιητής εκεί και να προσφέρει ζωντανές εικόνες της βιογραφίας του.

Την τιμητική του, όμως, θα έχει ο μεγάλος Αλεξανδρινός και στη Νέα Υόρκη τον Μάιο του 2023. Εκατόν εξήντα χρόνια από τη γέννηση και 90 από τον θάνατό του, το Ίδρυμα Ωνάση θα παρουσιάσει στο πλαίσιο του Cavafy Festival 2023 ένα πολύπτυχο πρόγραμμα εκδηλώσεων, με τη συμμετοχή του ποιητή Robin Coste Lewis, των εικαστικών Julie Mehretu, Nick Cave και Bob Faust, των συνθετών Nico Muhly, Rufus Wainwright και Laurie Anderson κ.ά.

Αρχείο Καβάφη, Μάντρα, Στοά Ματάλα, Onassis Ready: αγάπη για τα εργοτάξια

Εντωμεταξύ, οι εργασίες στα νέα στέκια του οργανισμού που ανακατασκευάζονται σε διάφορα σημεία της Αθήνας καλά κρατούν. Το Αρχείο Καβάφη στην οδό Φρυνίχου στην Πλάκα θα μας αποκαλύπτει από την άνοιξη του 2023 τη βιβλιοθήκη του ποιητή, καθώς και προσωπικά του αντικείμενα και σχετικά έργα τέχνης. Η ξύλινη σκηνή-κορνίζα από τη Μάντρα, το ανοικτό θέατρο της Belle Epoque στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, δέχεται τις φροντίδες ειδικού συντηρητή. Όπως ανακοινώθηκε, εντατικά προχωρούν οι εργασίες στη Στοά Ματάλα στην Πατησίων (που θα εστιάσει στο φαγητό και τη μουσική) και στο Onassis Ready που αποκτά καινούργια είσοδο από την Τσίρκα 1.

«Καθένα από αυτά οδηγεί σε άλλες κατευθύνσεις. Όχι αυστηρά καλλιτεχνικές, με την έννοια των παραγωγών, αλλά με την έννοια της διαδικασίας που μας ενδιαφέρει πολύ. Αυτής της διαδικασίας που μπορεί να μην οδηγήσει σε καμία επιτυχία. Δεσμευόμεθα ότι δεν θα είναι κίνητρό μας η εμπορική επιτυχία των παραγωγών μας, το κατά πόσο θα ξεπουλήσουμε» σημείωσε εμφατικά η Αφροδίτη Παναγιωτάκου. «Σε όλο αυτό το ταξίδι, θέλουμε να είμαστε μια γέφυρα πάνω από ταραγμένα νερά. Κι όταν το καταφέρνουμε, είναι τόσο ωραίο».