Τομάς Λούζνυ, ποιος είναι ο δικός σου Ηρακλής;

Μια σύγχρονη παράσταση εμπνευσμένη από τα κείμενα του Ευριπίδη και του Σενέκα αλλά, ταυτόχρονα, και μια πειραματική ραπ συναυλία θα είναι σύμφωνα με τον σκηνοθέτη του ο Ηρακλής του θεατρικού οργανισμού Prague City Theatres, που καταφθάνει στο θέατρο του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης από τις 7 έως τις 9 Μαϊου. Από τους πιο σημαντικούς Τσέχους σκηνοθέτες της νέας γενιάς, ο  Τομάς Λούζνυ στρέφει το βλέμμα του στον διαβόητο ήρωα της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας όταν πλέον επιστρέφει στην Αθήνα αναζητώντας εξιλέωση για τον φόνο της οικογένειάς του. Θα μπορέσει να παραδοθεί στη θεά Αθηνά και να βρει ειρήνη και συγχώρεση; Ή δε θα μπορέσει να ελέγξει τα συναισθήματά του και θα αποτύχει να μετανοήσει; Ο 31χρονος σκηνοθέτης και θεατρικός συγγραφέας ξετυλίγει στην ATHENS VOICE την προσέγγισή του.

Μιλήστε μας για το έργο. Με ποιον τρόπο προσεγγίζετε τα αρχαία κείμενα  και τους μύθους; Έχουν να μας πουν πράγματα για όσα βιώνουμε;

Για την παράσταση, δουλέψαμε με κείμενα του αρχαίου δράματος που αναφέρονται στον Ηρακλή και τα φοβερά κατορθώματά του. Αναρωτηθήκαμε αν μπορεί να λάβει συγχώρηση ο Ηρακλής δεδομένου ότι σκότωσε όλη την οικογένειά του. Όλοι τον ξέρουμε ως μεγάλο ήρωα, αλλά είναι πραγματικά ήρωας; Ή μήπως είναι κάποιος που δραπετεύει από τον πραγματικό κόσμο στους ηρωικούς του άθλους και δεν είναι σε θέση να αναλάβει την ευθύνη των πράξεών του, καθώς δεν ήταν όλες και τόσο ηρωικές, όπως ξέρουμε από τη μυθολογία; Στα πρωτότυπα κείμενα, ο Ηρακλής σκοτώνει την οικογένειά του και μετά ο Θησέας τον οδηγεί στην Αθήνα με στόχο την κάθαρση. Στο κείμενό μας αναφερόμαστε σε αυτή τη στιγμή – τη στιγμή που ο Θησέας επιστρέφει από τον Κάτω Κόσμο συνοδευόμενος από τον φίλο του Ηρακλή, ο οποίος υποτίθεται ότι θα αντιμετωπίσει τους θεούς αλλά και την πόλη για να πάρει άφεση. Σίγουρα μπορεί να είναι επίκαιρο σήμερα. Πάντα υπάρχουν γεγονότα που πρέπει να ξεπλύνουμε. Σήμερα πρέπει ως πολιτικά όντα να πιστεύουμε σε μεγάλους ήρωες/ηγέτες που θα μας σώσουν; Ή μήπως αυτό οδηγεί πάντα στην καταστροφή στο τέλος;

Έχετε ανεβάσει τον Ηρακλή, έναν προπομπό αυτής της παράστασης, στην Πράγα. Πώς έγινε δεκτό το έργο από το κοινό εκεί; Τι να περιμένουμε στην Αθήνα;

Μια σύγχρονη παράσταση εμπνευσμένη από αρχαία κείμενα, σε συνδυασμό με μια πειραματική ραπ συναυλία. Στην Πράγα, δουλέψαμε με το κείμενο του Σενέκα χωρίς να ξαναγράψουμε κάτι, απλώς αφαιρέσαμε μερικά κομμάτια. Η παράσταση στην Αθήνα θα είναι διαφορετική, αλλά θα ανέβει με τους ίδιους ηθοποιούς και μουσικούς. Κατά κάποιο τρόπο είναι η συνέχεια της ιστορίας, το τι γίνεται μετά. Τα τραγούδια είναι εν μέρει ίδια, αλλά στο νέο, διαφορετικό πλαίσιο, και θα υπάρχει και ένα νέο τραγούδι για τον βασιλιά Θησέα.

Η παράσταση έτυχε πολύ καλής υποδοχής στην Πράγα – έκανε πρεμιέρα το καλοκαίρι του Covid και παίχτηκε έξω ώστε ο κόσμος να μη φοβάται να έρθει. Μας αρέσουν τα καλοκαιρινά μουσικά φεστιβάλ, γι' αυτό ήθελα πολύ να θυμίζει εν μέρει συναυλία, ώστε το κοινό να βιώνει ανάλογη ατμόσφαιρα. Η πρεμιέρα ήταν μια καταπληκτική στιγμή για όλο τον θίασο και το κοινό. Οι μουσικοί ηχογράφησαν και ένα άλμπουμ εμπνευσμένο από την παράσταση και μάλιστα κέρδισαν ένα βραβείο για την καλύτερη μουσική για το θέατρο εκείνη τη χρονιά για τον Ηρακλή. Οπότε πιστεύω ότι θα φέρουμε τουλάχιστον λίγη από αυτή τη χαρά και την αίσθηση μιας δωρεάν συναυλίας-θεατρικής παράστασης στην Αθήνα. Ελπίζω να το απολαύσετε!

Όταν σκηνοθετείτε έχετε στο μυαλό σας τη σκηνική σύνθεση ή σας οδηγεί το κείμενο; Πώς θα περιγράφατε το θεατρικό σας ύφος και τις αισθητικές αναφορές;

Εξαρτάται πραγματικά από το αρχικό υλικό. Πολύ συχνά αποδίδω το δικό μου υλικό και σε αυτή την περίπτωση έχω στο μυαλό μου μια σκηνική σύνθεση, πολύ περισσότερο από ό,τι όταν δουλεύω πάνω σε ένα θεατρικό κείμενο. Τότε το αφήνω να με καθοδηγήσει λίγο περισσότερο. Αλλά επειδή είμαι και ο ίδιος θεατρικός συγγραφέας, ξέρω ότι ο θεατρικός συγγραφέας δεν είναι θεός ούτε καν ο καλύτερος αναγνώστης του έργου του. Αυτό σημαίνει ότι σέβομαι μεν το κείμενο αλλά δε φοβάμαι να κινούμαι ελεύθερα. Υπάρχει κάποιος λόγος για τον οποίο επιλέγεις ένα κείμενο ως σκηνοθέτης και δεν πρέπει να τον ξεχάσεις όσο δουλεύεις πάνω στο κείμενο γιατί, αν το κάνεις, δε θα ζωντανέψει ποτέ πάνω στη σκηνή. Μπορεί να χρειαστεί να αλλάξεις κάτι ή να ξαναγράψεις κάτι για να υπογραμμίσεις ένα θέμα που θέλεις να αντιμετωπίσεις. Πρέπει, όμως, πρώτα να αναλύσεις το κείμενο και να είσαι σίγουρος. Δεν πρέπει να γίνεται μια ηθελημένη, εγωκεντρική παρέμβαση στο κείμενο και τα θεμέλιά του.

Προσπαθώ να προσεγγίζω κάθε υλικό διαφορετικά και το στυλ καθορίζεται από αυτό που θέλω να πω και όχι από το πώς θέλω να φαίνεται. Αν ξέρω τι θέλω να πω στο κοινό, τότε σκέφτομαι πώς να το κάνω. Αν δεν το ξέρω, δεν το κάνω. Δεν επιβάλλω τα δικά μου θέματα και αισθητική στο υλικό, προσπαθώ να χρησιμοποιήσω αυτά που υπάρχουν και να ξεκινήσω από εκεί. Εμπνέομαι, επίσης, από παραστατικές προσεγγίσεις και σκέφτομαι πώς να τις χρησιμοποιήσω σε ένα δραματικό θέατρο πάνω στη σκηνή, προσπαθώ να εξερευνήσω την επικοινωνία μεταξύ του κοινού και των ερμηνευτών. Ξέρω ότι κάνουμε θέατρο στην εποχή του Netflix και του Ίντερνετ, άρα στόχος μου είναι να διασφαλίσω ότι το κοινό δεν θα αποκοιμηθεί.

Έχετε σκηνοθετήσει  πρωτότυπα αρχαία ελληνικά έργα;  Ο Ηρακλής είναι μια παράσταση που σκηνικά έχει σύγχρονες αναφορές. Είναι αυτός ένας τρόπος να ερμηνεύετε το έργο με έναν τρόπο που να αφορά το σύγχρονο κοινό;

Γενικά πιστεύω ότι οι σύγχρονες αναφορές σε παλαιότερα κείμενα είναι καλό πράγμα, αλλά πρέπει να μελετηθούν σωστά, να μη γίνονται επιφανειακά. Εάν είναι ρηχή η προσέγγιση και η παράσταση είναι βαρετή, το κοινό θα πει ότι δεν μπορείς να χρησιμοποιείς όπλα ή αυτοκίνητα ή φούρνους μικροκυμάτων ή οτιδήποτε άλλο σε παραστάσεις αρχαίων κειμένων, επειδή οι αρχαίοι δεν τα είχαν. Αν η παράσταση λειτουργεί και την απολαμβάνεις και καταλαβαίνεις τι προσπαθεί να πει, τότε δε σε νοιάζει αν παίζεται σε σκάφος της SpaceX, στο τρένο ή σ’ έναν αρχαίο ναό. Στη δική μας παράσταση υπάρχουν μερικές σύγχρονες αναφορές αλλά λειτουργούν περισσότερο ως σύμβολα. Δεν έχουμε τόξο και βέλη ή σπαθί, έχουμε γάντια του μποξ γιατί ο Ηρακλής είναι κατά κάποιο τρόπο ένας μαχητής πολεμικών τεχνών. Για εμάς τα γάντια αντιπροσωπεύουν όλα τα όπλα που είχε. Έχουμε, επίσης, μουσικούς με μικρόφωνα και υπολογιστές κ.λπ. Το πιο σημαντικό είναι να πεις την ιστορία που θέλεις να πεις και μπορείς να χρησιμοποιήσεις ό,τι θέλεις. Αν λειτουργεί, δικαιολογούνται τα πάντα.

Πώς είναι να έρχεστε στην Αθήνα με ένα βαθιά «ελληνικό» έργο;

Είναι κάπως αγχωτικό. Με κάνει να νιώθω ταπεινότητα και αβεβαιότητα, κατά κάποιο τρόπο. Έχω Έλληνες φίλους και γνωριζόμαστε καλά αλλά μερικές φορές νιώθω ότι υπάρχουν τοπικά έθιμα και ζητήματα που χρειάζονται χρόνο για να τα καταλάβω. Ελπίζω, λοιπόν, η παράστασή μας να είναι κατανοητή και ευχάριστη για το κοινό της Αθήνας. Πέρα από όλες τις ανασφάλειες, είμαι φυσικά ενθουσιασμένος που ερχόμαστε στην Αθήνα με τον Ηρακλή και ανυπομονώ.

Δηλώνετε πως αισθάνεστε ευρωπαίος παρά Τσέχος. Ποιος είναι ο Ηρακλής στην Ευρώπη του σήμερα; 

Για μένα είναι ο χαρισματικός πολιτικός ηγέτης που πάντα αναζητούν οι πολίτες σε περιόδους κρίσης. Είναι κάποιος ο οποίος παρουσιάζεται ως ο σωτήρας που θα σκοτώσει όλους τους τυράννους αλλά, αν τον ψηφίσεις, αλλάζει και καταστρέφει ό,τι μπορεί. Είναι εύκολο να θαυμάζουμε έναν δυνατό άνθρωπο, αλλά δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι η δύναμη μπορεί να χρησιμοποιηθεί και εναντίον μας. Μπορεί να έχουμε ένα αίσθημα ελέγχου που λειτουργεί για λίγο, αλλά μια μέρα θα χάσουμε αυτόν τον έλεγχο και θα πληρώσουμε γι’ αυτό, είναι σίγουρο. Μπορείτε να συμπληρώσετε και ονόματα ανθρώπων-πολιτικών στη σύγχρονη Ευρώπη ή την Ελλάδα. Είμαι σίγουρος ότι θα βρείτε μερικά.

Ποιος είναι ο Τομάς Λούζνυ

Γεννημένος το 1991, σπούδασε σκηνοθεσία θεάτρου στην Ακαδημία Παραστατικών Τεχνών της Πράγας. Σκηνοθετεί σε πολλές σκηνές στην πατρίδα του (όπως τα Prague CityTheatres, το TheatreX10, το DramaStudio στο Ústí nadLabem και το Vila Štvanice), αναζητώντας κάποιες φορές το υλικό του και στον χώρο της λογοτεχνίας. Ενδιαφέρεται, επίσης, για το  θέατρο της εμβύθισης (immersive theatre) και τις διάφορες μορφές επικοινωνίας μεταξύ ηθοποιού και κοινού.

Παράλληλα, είναι θεατρικός συγγραφέας και γράφει για το θέατρο και το ραδιόφωνο. Κέρδισε δύο φορές τον διαγωνισμό καλύτερου σύντομου θεατρικού έργου που διοργάνωσε η Βιβλιοθήκη Βάτσλαβ Χάβελ στη Νέα Υόρκη (2017/8) και έτσι έγινε δεκτός ως επισκέπτης μελετητής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης – Playwrights Horizons και στην Ακαδημία Δραματικών Τεχνών Ernst Busch στο Βερολίνο. Το 2020 έλαβε το πρώτο βραβείο στον διαγωνισμό Δραματοποίησης στο Τσεχικό Ραδιόφωνο. Έχει παρακολουθήσει το εργαστήριο για τον Σαίξπηρ του Άντριου Βισνέφσκι στην Αθήνα που διοργανώθηκε από το Εθνικό Θέατρο.

Λίγα λόγια για τον θεατρικό οργανισμό Prague City Theatres

Πρόκειται για ένα τα πιο σημαντικά θεατρικά ιδρύματα της Τσεχίας, με μακρά διαδρομή που ξεκινά το 1950.

Το 2018, ο διευθύνων σύμβουλος Daniel Přibyl και ο καλλιτεχνικός διευθυντής Michal Dočekal, ενοποίησαν τρία θέατρα της Πράγας, με συγκεκριμένο χαρακτήρα και κοινό, τα Rokoko, ABC και Komedie. Σκοπός τους να τα μετατρέψουν σε έναν οργανισμό με διεθνείς διασυνδέσεις, που θα έχει το βλέμμα του στραμμένο στη σύγχρονη εποχή και θα παίζει ενεργό ρόλο στην ανάπτυξη του τσεχικού και ευρωπαϊκού θεάτρου και της κοινωνίας.

Χτισμένο στα τέλη της δεκαετίας του 1920, το θέατρο ABC μπορεί να φιλοξενήσει πάνω από 500 θεατές. Το πρόγραμμά του επικεντρώνεται στα έργα ρεπερτορίου μέσα από συνεργασίες με σκηνοθέτες του σύγχρονου ευρωπαϊκού θεάτρου, Τσέχους και μη, που προσκαλούνται να σκηνοθετήσουν κείμενα σύγχρονου δράματος αλλά και να δώσουν την τολμηρή ματιά τους πάνω σε κλασικά έργα.

Το θέατρο Rokoko είναι ένας μικρότερος χώρος (για 200 θεατές) κοντά στην πλατεία Βεντσεσλάς, που ξεκίνησε να λειτουργεί το 1916 ως καμπαρέ. Πλέον φιλοξενεί και πάλι παραγωγές σε στυλ καμπαρέ και, επίσης, έργα σύγχρονων θεατρικών συγγραφέων.

Το Komedie στεγάζεται σε ένα κτίριο-τοπόσημο της Πράγας, του 1930. Από το 2018 αποστολή του είναι να γίνει μια πιο «ελεύθερη σκηνή» που θα φιλοξενεί ανεξάρτητες παραγωγές, συμπαραγωγές, μετακλήσεις παραστάσεων από τοπικές και διεθνείς θεατρικές ομάδες, ειδικές εκδηλώσεις και φεστιβάλ.

Η παράσταση «Ηρακλής» παρουσιάζεται στο πλαίσιο της πράξης: «Καθιέρωση και προβολή διεθνών θεσμών σύγχρονου πολιτισμού στην Αττική». Θεσμός: «Αρχαίο Δράμα: Διεπιστημονικές και Διακαλλιτεχνικές Προσεγγίσεις». H Πράξη έχει ενταχθεί στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Αττική 2014-2020» και συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης.