«Πονηρό πνεύμα» στο Εθνικό Θέατρο: Εντυπώσεις από την παράσταση που σκηνοθετεί ο Γιάννης Χουβαρδάς.
Έπειτα από ακριβώς δύο χρόνια, το Εθνικό Θέατρο φιλοξένησε την περασμένη Τρίτη μια επίσημη πρεμιέρα που θύμιζε αρκετά την προ Covid εποχή, παρότι υπήρχαν όλα τα μέτρα προφύλαξης που απαιτούνται. Έτσι, στην επίσημη πρεμιέρα του έργου «Πονηρό πνεύμα» του Νόελ Κάουαρντ που σκηνοθετεί ο Γιάννης Χουβαρδάς στην Κεντρική Σκηνή του κτιρίου Τσίλερ, ήταν παρούσα η πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου, άνοιξε πάλι η αίθουσα του φουαγιέ, και «τσουγκρίσαμε» τα πλαστικά ποτήρια μας στους διαδρόμους ή στα πεζοδρόμια που περιβάλλουν το κτίριο. Και μιας που η βραδιά συνέπεσε με την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, η νέα καλλιτεχνική διεύθυνση του Εθνικού Θεάτρου μοίρασε στο τέλος της παράστασης σε όλες τις γυναίκες που την παρακολούθησαν από ένα καλόγουστο μπουκετάκι λουλούδια.
Ο Γιάννης Χουβαρδάς διάλεξε ένα έργο που πρωτοπαρουσιάστηκε στο Λονδίνο τον Μάιο του 1941 για «να εκμηδενίσει το θάνατο», αφού οι βόμβες σφύριζαν διαρκώς στους δρόμους της βρετανικής πρωτεύουσας, ακόμα και την ώρα των παραστάσεων. Με αυτό το ανατριχιαστικό σφύριγμα της βόμβας που πέφτει ξεκινά η παράσταση στο Εθνικό Θέατρο, που η τραγική συγκυρία παραπέμπει ευθέως στις αληθινές βόμβες που πέφτουν εδώ και τόσες μέρες στην Ουκρανία. Και μετά η αυλαία ανοίγει και βλέπουμε το τεράστιο βάθος της Κεντρικής Σκηνής με μόνο μερικά αντικείμενα διάσπαρτα. Αντικείμενα μεγαλοαστικής ευμάρειας, αντικείμενα πολυτέλειας και επίδειξης. Και οι ένοικοι του σπιτιού ο σχεδόν αλκοολικός συγγραφέας Τσαρλς (Αργύρης Ξάφης) και η δεύτερη σύζυγός του Ρουθ (Κωνσταντίνα Τάκαλου), με κινήσεις και αμφίεση που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η σοβαροφάνεια της γελοιότητας και θυμίζει αρκετά την εποχή του βωβού κινηματογράφου, περιμένουν τους επισκέπτες τους και κυρίως ένα περίεργο μέντιουμ, τη Μαντάμ Αρκάτι (Αμαλία Μουτούση). Το ζευγάρι συζητάει για τη σχέση τους, για την πρώην του συζύγου, που ήδη έχει πεθάνει, για το φόβο του θανάτου: «Δεν πρόκειται να πεθάνεις. Δεν είσαι το είδος», λέει η Ρουθ. Στο σπίτι υπάρχει η υπηρέτρια Λούσι (Ειρήνη Λαφαζάνη), με απολύτως κωμική κίνηση, που υπογραμμίζει την αδεξιότητά της.
Οι επισκέπτες φτάνουν -το ζεύγος Μπράντμαν (Γιώργος Γλάστρας και Κατερίνα Λέχου)-, το μέντιουμ φτάνει και μαζί του φτάνει και το φάντασμα της πρώην συζύγου του Τσαρλς, της Ελβίρας (Άννα Μάσχα), την οποία μπορεί να δει μόνο ο Τσαρλς. Ο Νόελ Κάουαρντ σ’ αυτό το πάρτι εστιάζει κυρίως στην πολυλογία χωρίς νόημα, στη ρουτίνα, τη βαρεμάρα και τη ρηχότητα των κοινωνικών ή των διαπροσωπικών σχέσεων, στην «εξαθλιωμένη μεγαλοπρέπεια» όπως τη χαρακτηρίζει. Και οι βόμβες συνεχίζουν να σφυρίζουν…
Οι επισκέπτες και το μέντιουμ φεύγουν, αλλά το ζευγάρι συγκατοικεί πλέον με ένα φάντασμα, που φυσικά δημιουργεί διάφορα ευτράπελα, θέλοντας να μιλήσει και στη νυν σύζυγο (που δεν τη βλέπει και δεν την ακούει), με τον Τσαρλς να κάνει τον ενδιάμεσο για τις συνεννοήσεις, που ποτέ δεν έρχονται. Το αντίθετο. «Όλα είναι μια μίζερη θλιβερή αποτυχία» διαπιστώνουν σύντομα, με οδυνηρές αλήθειες να ακούγονται μέσα στη ρηχότητα και την αφόρητη ρουτίνα ζωντανών και φαντασμάτων. Το επισημαίνει άλλωστε και το φάντασμα-Ελβίρα: «Εδώ μέσα βασιλεύει η πλήξη. Γι’ αυτό πέθανα άλλωστε». Τη διαπίστωση συνοδεύει το σφύριγμα των βομβαρδισμών που συνεχίζονται…
Όμως σ’ αυτή τη φάρσα τα πράγματα μπερδεύονται κι άλλο. Και μαζί τους μπερδεύονται και οι ζωντανοί και οι νεκροί. Το πάρτι τελειώνει μ’ έναν δίσκο ν’ ακούγεται στο πικ απ σε λάθος στροφές… Λάθος. Εξουθένωση. Κενό. Μοναξιά.
Αυτό είναι το έργο του Νόελ Κάουφμαν, που αγγίζει τόσο την κοινωνική ρηχότητα μιας κοινωνίας, όσο και το φόβο του θανάτου με τον τρόπο της φάρσας. Γιατί ειδικά «μέσα στην ανασφάλεια, την τρέλα και τη μαυρίλα» ο κόσμος έχει ανάγκη το γέλιο. Ο Γιάννης Χουβαρδάς άπλωσε την παράστασή του σε όλο το μήκος και το πλάτος της Κεντρικής Σκηνής, για να δείξει ίσως το διάστημα ζωής και θανάτου, αλλά και την κενότητα της επιδεικτικής ευμάρειας. Ένα άπλωμα που ιδίως στο πρώτο μέρος της παράστασης δεν επέτρεπε, για τεχνικούς λόγους προφανώς, σε όλους τους διαλόγους, τους φλεγματικούς και χιουμοριστικά κοφτερούς διαλόγους, να φτάσουν στην πλατεία. Νομίζω ότι μια σκηνή μικρότερου μεγέθους θα μπορούσε να υπηρετήσει το σκεπτικό του σκηνοθέτη και να απορροφήσει τις τεχνικές δυσκολίες.
Ο Γιάννης Χουβαρδάς, που δεν κάνει τίποτα κατά τύχη, επέλεξε έναν άλλο ρυθμό για το πρώτο μέρος της παράστασης και άλλον για το δεύτερο. Αργό για το πρώτο μέρος, γοργό και ατακαριστό στο δεύτερο. Επιχειρώντας να το ερμηνεύσω, σκέφτηκα ότι στο πρώτο μέρος ήθελε να επισημάνει το τέλμα αυτής της κενής ζωής και της ρουτίνας που την περιβάλλει. Μια επιλογή που επιβάρυνε όμως το φαρσικό πλαίσιο του έργου, στο πρώτο μέρος. Αντιθέτως, τα κοστούμια της Ιωάννας Τσάμη συμπλήρωσαν καθοριστικά το πνεύμα του έργου, υπογράμμισαν έξοχα τον νεοπλουτισμό και την υπερβολή και ήταν από τις καλύτερες δουλειές της.
Οι ηθοποιοί της παράστασης, έμπειροι και ξεχωριστοί όλοι, υπηρέτησαν με αυταπάρνηση τις σκηνοθετικές οδηγίες. Η Αμαλία Μουτούση ήταν ένα σπαρταριστό μέντιουμ, δείχνοντας το εύρος των υποκριτικών της δεξιοτήτων. Ο Αργύρης Ξάφης, έμπειρος και ώριμος, έδειξε ότι μπορεί να ισορροπήσει θαυμάσια σε κάθε είδος θεάτρου. Η Άννα Μάσχα είχε τη φινετσάτη ειρωνεία εκείνου που είναι «πέραν του κόσμου τούτου» και δεν τον αγγίζει τίποτα, κι ήταν ίσως ο ρόλος που έφερε ευθέως την ψίχα του έργου. Η Κωνσταντίνα Τάκαλου ζήλευε σπαρταριστά ένα φάντασμα (τις μνήμες του άλλου πάει να πει…), ενώ το ζεύγος Μπράντμαν (Γιώργος Γλάστρας, Κατερίνα Λέχου) έδειξε με καρτουνίστικο τρόπο τις ψεύτικες κοινωνικές σχέσεις. Τελευταία αλλά όχι έσχατη, η νεαρή Ειρήνη Λαφαζάνη, ένας ιδιαίτερος ρόλος, με όχι μικρές απαιτήσεις, που υπηρετήθηκε εξαιρετικά.
Ο Γιάννης Χουβαρδάς έστησε μια παράσταση που -όπως πάντα- είχε απόλυτη συνέπεια στο σκεπτικό της από την αρχή μέχρι το τέλος, και υπηρέτησαν αυτό το σκεπτικό όλοι οι συντελεστές της. Επέλεξε όμως να γείρει περισσότερο στη μεταφυσική αναζήτηση του έργου, που παραμέρισε σε αρκετά σημεία της παράστασης το στοιχείο και τη διάθεση της φάρσας. Επιλογή που έγινε ιδιαιτέρως φανερή στην τελευταία σκηνή του έργου, στη σκηνή της πραγματικότητας και της αποδοχής της. Και της μελαγχολίας που συνοδεύει αυτή την αποδοχή.
Το έργο του Τζέφρι Ναφτς, εντασσόμενο στην γκέι δραματουργία, διαθέτει μια στιβαρή, αν και πλέον κλασική, δομή, αλλά κυρίως θίγει ζητήματα που η τρέχουσα δραματουργία σπάνια τολμά να θίξει
Το έργο της Μάρτα Μπαρσελό αποτυπώνει τη διαδρομή της σχέσης «μητέρας-κόρης», μετά την ανατρεπτική απόφασή τους να εφαρμόσουν τους όρους ενός άρρηκτου συμβολαίου
Ο ράπερ μιλάει για την απόφασή του να δοκιμάσει κάτι που δεν έχει ξανακάνει, το θεατρικό σανίδι, στο ψυχολογικό θρίλερ που σκηνοθετεί ο Δημήτρης Αγοράς
Η παράσταση του Γιάννη Χουβαρδά αποτελεί το τελευταίο μέρος της σκηνοθετικής του τετραλογίας, με την οποία ολοκληρώνει την προσωπική του διερεύνηση πάνω στη σχέση θεάτρου και κινηματογράφου
15°
