Amalia melancholia: Η ζωή της βασίλισσας Αμαλίας στη σκηνή

Μια παράσταση για τη ζωή της βασίλισσας Αμαλίας και μάλιστα βασισμένη στις επιστολές που είχε ανταλλάξει με τον πατέρα της; Εξαρχής μου έκανε εντύπωση η επιλογή της θεματολογίας και αναρωτήθηκα πώς ακριβώς θα μπορούσε να παρουσιαστεί επί σκηνής. Έτσι έφτασα στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά και συγκεκριμένα στη λιλιπούτεια αλλά ζεστή σκηνή «Ωμέγα» που ίδρυσε ο νέος καλλιτεχνικός διευθυντής του θεάτρου της πόλης, Λευτέρης Γιοβανίδης.

Η σκηνοθέτρια Ζωή Χατζηαντωνίου πήρε στα χέρια της την έκδοση «Ανέκδοτες επιστολές της βασίλισσας Αμαλίας στον πατέρα της, 1836-1853», με εισαγωγή, μετάφραση και σημειώσεις των Βάνας Μπουσέ και Μίχαελ Μπουσε (εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας) και μέσα από αυτές φιλοτέχνησε (αφού υπογράφει και τη δραματουργία της παράστασης) την προσωπικότητα μιας γυναίκας που ήρθε νεότατη σε μια άγνωστη χώρα, η οποία έκανε τα πρώτα της βήματα ως ανεξάρτητο κράτος, όπου τίποτα δεν είχε λυθεί. Το αντίθετο: όλα άρχισαν να φτιάχνονται από την αρχή. Μια χώρα με διαφορετικό κλίμα από εκείνο του Ολδεμβούργου της Γερμανίας, όπου γεννήθηκε. Μια χώρα όπου όλα της ήταν άγνωστα, ξένα ίσως και εχθρικά. Έδωσε στην παράσταση τον τίτλο «Amalia melancholia - Η βασίλισσα των φοινίκων», περικλείοντας στον τίτλο της παράστασης σχεδόν ολόκληρη την προσωπικότητα αυτής της δυναμικής όσο και εύθραυστης γυναίκας − τη μελαγχολία που κατάφερε να κρύβει και την τεράστια αγάπη της για τα φυτά. Έτσι κι αλλιώς, ακόμα και αυτό το Amalia melancholia, όνομα φυτού θυμίζει, στη λατινική του εκδοχή. Και ένας πυκνός κήπος μάς υποδέχεται στην είσοδο της αίθουσας «Ωμέγα», με κάθε λογής φυτά εσωτερικού χώρου, τα οποία οι θεατές προσερχόμενοι σπρώχνουν για να περάσουν. Αντιθέτως, στη σκηνή υπάρχει μόνο μια μεγάλη βιτρίνα (όπου μας περιμένει το αστόλιστο σώμα της Αμαλίας (Έμιλυ Κολιανδρή), σαν έκθεμα και βορά στα αδιάκριτα μάτια) κι ένα έπιπλο ψηλό στο οποίο κάθεται η ακόλουθός της (Ρίτα Λυτού), που υποδύεται την αφοσιωμένη όσο και αυστηρή ακόλουθο της Αμαλίας και γίνεται σκιά της. Από ψηλά η ακόλουθος αφηγείται με επίσημο ύφος τη διαδρομή της βασίλισσας, στα αγγλικά. Είναι ο επίσημος τόνος, ο βασιλικός. Στο έδαφος, η Αμαλία είναι μόνη, χωρίς στολίδια, με την τρυφερότητά της, τις νεανικές της ευαισθησίες, και μία μοίρα που έπρεπε να διαχειριστεί και να υπομείνει σιωπηλά και γενναία: την ατεκνία της. Κι αυτό ήταν το μεγαλύτερο πρόβλημα που είχε να αντιμετωπίσει στη νεοσύστατη χώρα όπου έφτασε η Αμαλία, γιατί «η νεογέννητη χώρα επιθυμούσε ένα βρέφος, γιατί μόνο ένα βασιλικό βρέφος είναι ικανό ν’ αποκοιμήσει λαούς ολόκληρους για αιώνες».

Για να καταφέρει να αποκτήσει αυτό που επιθυμούσε η νεογέννητη χώρα, η Αμαλία επί 15 χρόνια υποβλήθηκε σε πλήθος επίπονων θεραπειών, χωρίς αποτέλεσμα, αφού οι σύγχρονες ιατρικές μελέτες αποδίδουν την ατεκνία της σε αφανή απλασία των γεννητικών της οργάνων. Όμως η Αμαλία δημιούργησε κάτι που μπορούσε να το βλέπει να γεννιέται, να μεγαλώνει, να ανθίζει. Έναν κήπο, τον τότε Βασιλικό και σήμερα Εθνικό Κήπο, από τους ωραιότερους της Ευρώπης εκείνη την εποχή. Έφερε αειθαλή φυτά, έφερε φοίνικες, κυρίως ουαινγκτόνιες. «Μ’ έχει πιάσει μια πραγματική μανία να φυτεύω και να εξωραΐζω. Τώρα διεξάγω ανοιχτό πόλεμο με τον Κριεζή, γιατί θέλω να φυτέψω ένα ορισμένο μέρος, ενώ αυτός αντίθετα θέλει να αγοράσει έπιπλα. (…) Με τον καιρό θα φέρω φοίνικες από την Αίγυπτο. Ο Όθων αστειεύτηκε πως είναι υπερβολικά κοντινό και εύκολο να φέρω φοίνικες από την Αίγυπτο και μήπως θα προτιμούσα να ψάξω στα Ιμαλάια. Με αυτόν τον τρόπο με κοροϊδεύουν. Οι φοίνικές μου όμως, που είναι υπέροχοι, θα με δικαιώσουν». Και ευχήθηκε να της δώσει η ιστορία τον τίτλο της βασίλισσας των φοινίκων.

Η παράσταση ισορροπεί θαυμαστά και με χαμηλόφωνη διεισδυτικότητα ανάμεσα στις προσωπικές σκέψεις μιας βασίλισσας και σε στιγμές της ιστορίας του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Γιατί η Αμαλία δεν ήταν μια αφελής νεαρή πριγκίπισσα, που ήρθε από το Ολδεμβούργο. Είχε πολιτικό κριτήριο, άποψη, δυναμισμό και, κυρίως, χάρη. Η Έμιλυ Κολιανδρή ερμηνεύει ιδανικά τις αποχρώσεις της προσωπικότητας της Αμαλίας, τις αγωνίες της, τη διαρκή επίκληση στον πατέρα της να την επισκεφτεί στην Ελλάδα (δεν της έκανε ποτέ το χατίρι), την προσπάθειά της να τον πείσει ότι περνάει υπέροχα, και πώς σιγά σιγά το βάρος της ευθύνης και της ενοχής για την ατεκνία της την καταβάλλει ψυχικά: «Καταλαβαίνω ότι γερνάω», του γράφει. «Ας μου στείλουν ένα παιδί», λέει κάποια άλλη στιγμή απελπισίας. Δίπλα της, η Ρίτα Λυτού είναι η ενσάρκωση των «πρέπει», του δημόσιου ρόλου, της ψυχαναγκαστικής αρωγής, της προτεσταντικής αρραγούς όψης που οφείλει να επιδείξει η νεαρή βασίλισσα.

Τα σκηνικά της Εύας Μανιδάκη συνομιλούν ευθέως με τη σκηνοθετική και τη δραματουργική επιλογή, υπογραμμίζοντας, λιτά και ουσιαστικά, τις ψυχικές διαθέσεις της Αμαλίας. Μια τούρτα γενεθλίων που επανέρχεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα στη διάρκεια της παράστασης −τα χρόνια που περνούν και η μοναξιά που μεγαλώνει− είναι ένα μόνο στοιχείο από τα μικρά υπαινικτικά ευρήματα της παράστασης. Τα κοστούμια της Ιωάννας Τσάμη, η μουσική του Σταύρου Γασπαράτου, τα βίντεο του Παντελή Μάκκα, οι φωτισμοί του Σάκη Μπιρμπίλη, όλα εντάχθηκαν με άψογο τρόπο στη σκηνοθετική σύλληψη και όλα εκτελέστηκαν με ακρίβεια, θεατρική ευφυΐα και ουσία. Ιδίως οι σκηνές του σκοταδιού, που έδιναν τον χρόνο στις δύο ηθοποιούς να δείξουν στην επόμενη σκηνή, την πορεία της ιστορίας και τις αλλαγές των στιγμών.

Η παράσταση «Amalia melancholia» ήταν μια σύγχρονη παράσταση, καλοσχεδιασμένη, δουλεμένη και επιτυχώς εκτελεσμένη, που κατάφερε να περικλείσει τόσο τη μεγάλη ιστορία όσο και τη μικρότερη. Εκείνην μιας γυναίκας ευαίσθητης, έξυπνης, πονεμένης, συμπιεσμένης μέσα στα πρέπει του δημόσιου ρόλου της και του ρόλου του φύλου της. 

Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση στο City Guide της ATHENS VOICE