«Οθέλλος» του Τζουζέπε Βέρντι στην Εθνική Λυρική Σκηνή: Εντυπώσεις από την παράσταση του Ρόμπερτ Γουίλσον.
Η αργά κινούμενη εικόνα ενός τεράστιου, ετοιμοθάνατου ελέφαντα, υποδέχεται το κοινό που μπαίνει στην αίθουσα. Ξαπλωμένος στο πλάι, χωρίς χαυλιόδοντες, ανοιγοκλείνει το κίτρινο μάτι του, κουνά το αυτί του. Λίγο πριν σβήσουν τα φώτα, η εικόνα γίνεται τρισδιάστατη. Πίσω από την ημιδιάφανη κουρτίνα της σκηνής, ένας δεύτερος ελέφαντας γεμίζει με τον όγκο του τη σκηνή και αφήνεται να πέσει, στην ίδια ακριβώς θέση με τον πρώτο. Ο δυσοίωνος αέρας που ακούγεται, δυναμώνει. Οι ελέφαντες χάνονται, ο μαέστρος σηκώνει τη μπαγκέτα του και η σκηνή καταιγίδας της πρώτης πράξης ξεκινά.
Με το υποβλητικό βίντεο του Τόμας Γεζόρσκι, που ξένισε ίσως κάποιους στην πρεμιέρα της νέας συμπαραγωγής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με το Πασχαλινό Φεστιβάλ του Μπάντεν - Μπάντεν, οΡόμπερτ Γουίλσον, που υπογράφει τη σκηνοθεσία, τα σκηνικά και τους φωτισμούς, μας εισάγει στο σύμπαν των υπέροχων εικόνων του και των συμβολισμών τους. Ο αβανγκάρντ εικαστικός καλλιτέχνης μας προ-σ-καλεί να ξαναδιαβάσουμε το αριστούργημα του Βέρντι μέσα από τη ματιά του. Να δούμε στον μυστηριώδη ελέφαντα που καταρρέει τον δικό του Οθέλλο, πολύ δυνατό αλλά και πολύ αδύναμο μαζί. Να αφήσουμε τον σιωπηλό του πρόλογο «…να μεγεθύνει τον αντίκτυπο της σαρωτικής καταιγίδας στην έναρξη της όπερας, με τις εκρηκτικές νότες της παρτιτούρας», όπως είπε ο ίδιος ο Ρόμπερτ Γουίλσον στην ATHENS VOICE.
Με το άνοιγμα της αυλαίας, οι μινιμαλιστικές εικόνες που δημιουργεί το φως, το πιο αναγνωρίσιμο χαρακτηριστικό της θεατρικής γλώσσας του Γουίλσον, εντυπωσιάζουν και συγχρόνως δίνουν στη μουσική τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Στο βάθος της σχεδόν γυμνής σκηνής, που τη διαπερνούν βίαια εκτυφλωτικές λωρίδες νέον, στέκεται παραταγμένη η μαυροντυμένη χορωδία. Την στατικότητά τους διακόπτουν μόνο οι τελετουργικές κινήσεις των χεριών τους. Τα πρόσωπά τους, αόρατα, μας επιβάλλουν να προσέξουμε τα λόγια τους. Φως και σκοτάδι, κίνηση και ακινησία, φωτιά και πάγος μαζί. Η οικονομία εκφραστικών μέσων στην ερμηνεία των χαρακτήρων αποδεικνύει για μια ακόμα φορά την ισχυρή επιρροή του ιαπωνικού παραδοσιακού θεάτρου Νο στη σκηνοθετική προσέγγιση του Γουίλσον. Οι ήρωες, στραμμένοι πάντα προς το κοινό, δηλώνουν τη δράση τους, με αργές, στυλιζαρισμένες κινήσεις, που έρχονται σε απόλυτη αντίθεση με τη δυνατή, δραματική μουσική. Αποδίδουν τις συγκρούσεις, τα συναισθήματα, τις εσωτερικές τους εντάσεις, με ελάχιστες χειρονομίες, χωρίς ποτέ να αγγίζει ο ένας τον άλλον. Ακόμη και το φιλί του Οθέλλου στη Δυσδαιμόνα στο τέλος της πρώτης πράξης δηλώνεται με το άγγιγμα του χεριού στα χείλη του ενός, πριν το «στείλει» προς τον άλλον.
Τα κοστούμια τους μαύρα, εκτός από το παρθενικό λευκό της Δυσδαιμόνας. Ο Οθέλλος με τον όγκο της πανοπλίας του, που θυμίζει σαμουράι του Κουροσάβα και με τα βενετσιάνικα λιοντάρια στους ώμους-σημάδι εξουσίας – δείχνει τεράστιος, αλλά είναι πάντα ο «άλλος», ο ξένος. Όμως δεν έχει ούτε ανοιχτόχρωμο ούτε σκουρόχρωμο δέρμα. Το πρόσωπό του, όπως και τα πρόσωπα όλων των άλλων είναι μια άσπρη μάσκα, που σβήνει τα πάντα. Ο μόνος που ξεχωρίζει με τη μεφιστοφελική όψη που του δίνουν τα υπερτονισμένα χαρακτηριστικά του είναι ο δολοπλόκος Ιάγος.
Όσο η δράση προχωρά, στο βαθύ μπλε και λευκό φως του χώρου, «εισβάλλουν» μια σκοτεινή σφαίρα, που σε στιγμές έντασης γίνεται κατακόκκινη, θραύσματα από κίονες και καμάρες που θυμίζουν το Παλάτι των Δόγηδων και σκαλοπάτια που καταλήγουν στο τίποτα. Στοιχεία που αιωρούνται απειλητικά πάνω από τα κεφάλια των πρωταγωνιστών και πυκνώνουν γύρω από τον Οθέλλο όταν η ζήλεια τον οδηγεί σταδιακά στη διανοητική αποσύνθεση. Στην τέταρτη πράξη η σκηνή πλέον είναι κατασκότεινη. Το υπνοδωμάτιο της Δυσδαιμόνας, οριοθετείται μόνο από το ψυχρό νέον μιας πόρτας και ενός φεγγίτη και η επιθετική λευκότητα ενός κρεβατιού – το μοναδικό ρεαλιστικό στοιχείο σε όλη την παράσταση- που υποδηλώνει την τραγική κατάληξη της ηρωίδας. Εκεί, σε αυτή τη φωτισμένη γωνιά συγκεντρώνεται όλη η δράση, εκεί θα συμβούν όλα.
Ναι, είναι ένας διαφορετικός «Οθέλλος». Όμως χωρίς φορτωμένα σκηνικά και καταιγιστική σκηνική δράση να τραβούν το βλέμμα, τα πάντα συμπυκνώνονται στη μουσική. Ο Γουίλσον με το στατικό, φορμαλιστικό πλαίσιο που δημιουργεί σε «αναγκάζει» να την ακούσεις, να κατανοήσεις μέσα από αυτήν, τις σκέψεις, τις πράξεις, το βάθος των συναισθημάτων των ηρώων της τραγωδίας. Και το αποτέλεσμα κατά τη γνώμη μου είναι απλά μαγευτικό.
Η σπουδαία αυτή παραγωγή ευτύχησε να έχει τρεις εξαιρετικούς σολίστ στους πρωταγωνιστικούς ρόλους, στους οποίους, η απουσία σκηνικής δράσης έδωσε την ευκαιρία να αναδείξουν καλύτερα από ποτέ, το μέγεθος της φωνής τους.
Ο Λετονός Αλεξάντρς Αντονένκο, ένας από τους κορυφαίους Οθέλλους της δεκαετίας παρά τα φωνητικά προβλήματα που αντιμετωπίζει τελευταία, επιβλήθηκε τόσο με τη σκηνική παρουσία του όσο και με την ερμηνεία του. Μεστή, γεμάτη δύναμη και λαμπερά ηχοχρώματα, με στεντόρειες κορυφώσεις αλλά και λυρισμό, η φωνή του παρά τις μικρές αστάθειες, σκιαγράφησε ιδανικά τον παρορμητικό χαρακτήρα του Οθέλλου και τις μεταπτώσεις του. Πραγματικά εντυπωσίασε.
Ο ρόλος της νεαρής, αθώας Δυσδαιμόνας απαιτεί μια ώριμη λυρική σοπράνο, αλλά με αγγελική φωνή, ικανή να μεταπηδά από τις δυνατές υψηλές νότες στις απαλές, γεμάτες χάρη μουσικές φράσεις. Γι’ αυτό και ταίριαξε γάντι στην κρυστάλλινη φωνή της Τσέλια Κοστέα. Η ερμηνεία της είχε μια απίστευτη τρυφερότητα σε όλη τη διάρκεια της όπερας, τραγουδώντας όμως το «Ave Maria» της τελευταίας πράξης και το μελαγχολικό «Τραγούδι της Ιτιάς»-από τα διαμάντια του λυρικού ρεπερτορίου- σκόρπισε βαθιά συγκίνηση σε όλους μας.
Ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος με τον όγκο, το σκοτεινό ηχόχρωμα και την εκφραστικότητα της φωνής του έπλασε έναν ραδιούργο, Ιάγο, διαβολικό μέχρις εσχάτων και μας χάρισε μερικές από τις πιο συναρπαστικές στιγμές της παράστασης με κορυφαία, την ερμηνεία του στο περίφημο «Credo in un Dio crudel». Δεν είναι τυχαίο ότι απέσπασε το πιο δυνατό χειροκρότημα.
Αλλά και στους δεύτερους ρόλους, απολαύσαμε εξίσου άρτιες ερμηνείες. Ακολουθώντας πιστά τις σκηνοθετικές οδηγίες του Ρόμπερτ Γουίλσον ο Δημήτρης Πακσόγλου έπλασε έναν ευκολόπιστο Κάσσιο, ο Γιάννης Καλύβας έναν δειλό Ροδερίκο, η Βιολέτα Λούστα μια πιστή Αιμιλία και ο Πέτρος Μαγουλάς έναν ευγενή Λουδοβίκο και συνέβαλαν καθοριστικά στην εξέλιξη του σεξπηρικού δράματος. Όπως πάντα σημαντική και η συνδρομή της χορωδίας της ΕΛΣ υπό την καθοδήγηση του Αγαθάγγελου Γεωργακάτου που με τη «σκοτεινή» της παρουσία, χρωμάτισε μερικές από τις εμβληματικότερες σκηνές της όπερας.
Από το πόντιουμ της ορχήστρας της ΕΛΣ ο νεότατος αλλά υπερταλαντούχος Στάθης Σούλης, έχοντας εξερευνήσει σε βάθος κάθε μέτρο της παρτιτούρας του «Οθέλλου», ανέδειξε τις ακραίες αντιθέσεις της, πότε με τις πομπώδεις εξάρσεις των χάλκινων πνευστών στις σκηνές δράσης και πότε με τη χαμηλόφωνη ένταση των εγχόρδων στις πιο λυρικές, εσωτερικές στιγμές. Του αξίζουν συγχαρητήρια…
14°
