Το 2022 είναι η επέτειος των 100 χρόνων από τη Μικρασιαστική Καταστροφή και η Σκηνή «Μαρίκα Κοτοπούλη» στο REXφιλοξενεί το μυθιστόρημα του Ηλία Βενέζη «Αιολική Γη» σε σκηνοθεσία Τάκη Τζαμαργιά, και σε διασκευή για το θέατρο του Σάββα Κυριακίδη με τη συνεργασία του Δημήτρη Χαλιώτη.
Σίγουρα τα μυθιστορήματα είναι μία ασφαλής κειμενική δεξαμενή, ειδικά για ιστορικές περιόδους για τις οποίες δεν επαρκούν (ή δεν υπάρχουν καν) αμιγή θεατρικά κείμενα. Κάποιες φορές μπορεί να λειτουργήσουν και ως μία ευτυχής συνάντηση της παλαιότερης λογοτεχνίας με το σύγχρονο θέατρο, κάτι που έχει και παιδευτική σημασία, ιδίως όταν ο θεατρικός φορέας είναι το Εθνικό Θέατρο. Έχουν όμως και μεγάλο ρίσκο γιατί θα πρέπει να διασκευαστούν και να καταφέρουν να μεταδώσουν το πνεύμα και τη θερμοκρασία του λογοτεχνικού κειμένου με τον τρόπο του θεάτρου. Στην περίπτωση της «Αιολικής Γης» έχουμε ένα μυθιστόρημα που νομίζω ότι ήταν καταφυγή και διέξοδος και για τον συγγραφέα, αφού το έγραψε στα χρόνια της Κατοχής, ανατρέχοντας στις αγαπημένες μνήμες της γης των παιδικών του χρόνων, των προσώπων, των δέντρων, των μύθων, των ζώων, των ερωτικών σκιρτημάτων. Ο Ηλίας Βενέζης κατέφυγε στα δικά του χρόνια της αθωότητας σε μια στιγμή της ωριμότητάς του, που γύρω του επικρατούσε μόνο ζόφος και απελπισία.
Η «Αιολική Γη» είναι ένα μυθιστόρημα για την τρυφερότητα της εφηβικής ηλικίας, για τον τρόπο που γνωρίζει ο Πέτρος και οι αδελφές του τον κόσμο, με ό,τι αυτός ο κόσμος περιέχει. Έχει λυρισμό −τον λυρισμό και τον ρομαντισμό της νεότητας των αρχών του 20ού αιώνα−, έχει εικόνες πολλές, πολλούς και διαφορετικούς χαρακτήρες, κάποιοι από αυτούς με την αποσπασματικότητα της μνήμης ή με τον εξωραϊσμό της ανάμνησης.
Όλα αυτά έπρεπε να ισορροπήσουν και να φτάσουν στον θεατή του σήμερα. Και στην παράσταση της σκηνής «Μαρίκα Κοτοπούλη» υπήρξαν πολλές αστάθειες.
Τα σκηνικά είχαν έναν ξεπερασμένο νατουραλισμό ενώ τα κοστούμια ήταν ακατάτακτα. Αντιθέτως τα βίντεο (που επίσης επιμελήθηκε ο Παντελής Μάκκας) έδωσαν, αρκετές φορές, κίνηση και χρώμα στα ογκώδη σκηνικά.
Η μουσική του Λευτέρη Βενιάδη είχε δημιουργική ώσμωση με τους παραδοσιακούς ήχους της Μικράς Ασίας, αλλά δεν αντιλήφθηκα τον ρόλο των «χορικών», παρότι οι φωνές των ηθοποιών ήταν θαυμάσιες. Στις θετικές στιγμές αυτού του «χορού» ήταν η χειροποίητη παραγωγή διαφόρων ήχων (του δάσους, των ζώων, των ανέμων, των σπαθιών…).
Η μεγαλύτερη αστάθεια όμως ήταν το σκηνοθετικό ανακάτεμα της επικής όψης και της παιδικότητας, των αερικών, των σαλών και των ληστών, που υπάρχουν στο αφήγημα του Βενέζη, με τρόπο που γείωνε τη συγκίνηση του λόγου και των στιγμών.
Την αστάθεια διέσωσαν αρκετές από τις ερμηνείες της παράστασης, δίνοντας πραγματικά την ατμόσφαιρα και το κλίμα των αναμνήσεων του παραδείσου που κουβαλούσε ο Βενέζης μαζί του και ήταν γι’ αυτόν γιατρικό και καταφύγιο. Ο Δημοσθένης Παπαδόπουλος (που κατάφερε να υπερβεί το αλλόκοτο κοστούμι του), ο Δημήτρης Παπανικολάου, ο Θοδωρής Κατσαφάδος, η Αλίκη Αλεξανδράκη έφεραν και μετέφεραν με συγκίνηση, τρυφερότητα και αμεσότητα τον κόσμο του Βενέζη. Η Γιασεμί Κηλαηδόνη ήταν η στιβαρή και τρυφερή μητέρα και ο Νίκος Καρδώνης ήταν ο παιχνιώδης και τρυφερός καμηλέρης, που έψαχνε το καμίλι με το άσπρο κεφάλι… Ο Δημήτρης Ντάσκας, η Χαρά Μάτα-Γιαννάτου και ο Κωνσταντίνος Γαβαλάς ήταν επίσης από τις ερμηνείες που κρατήσαμε.
Όσο για τους δύο βασικούς ρόλους του έργου, ο Μιχάλης Συριόπουλος δεν ήταν στην καλύτερη στιγμή του και αρκετές φορές η φωνή του δεν έφτανε στην πλατεία, ενώ η Γαλήνη Χατζηπασχάλη κλήθηκε να ερμηνεύσει έναν διαφορετικό ρόλο, τον οποίο υπηρέτησε με επαγγελματισμό.
Μετά την υπόκλιση έμεινε η αμηχανία και η αποσπασματική πρόσληψη του μυθιστορήματος του Ηλία Βενέζη, από μια παράσταση που ακολούθησε κλασικούς και αναμενόμενους δρόμους.
Ο γνωστός Ιταλός σκηνοθέτης αναλαμβάνει για πρώτη φορά να σκηνοθετήσει Έλληνες ηθοποιούς, προσεγγίζοντας τον «Γυάλινο κόσμο» μέσα από μια δική του, «πειραγμένη», και γι’ αυτό καλοδεχούμενη, οπτική
10°
