«Συμφορά από το πολύ μυαλό» στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων

Είχε τουλάχιστον δύο λόγους να ευαισθητοποιήσει τα δημοσιογραφικά αντανακλαστικά η παράσταση που παίζεται από τις 3 Νοεμβρίου στο «Θέατρο της Οδού Κυκλάδων – Λευτέρης Βογιατζής». Ο πρώτος είναι το έργο και η σημειολογία του: «Συμφορά από το πολύ μυαλό» του Αλεξάντρ Γκριμπογέντοφ, που είχε παρουσιαστεί για πρώτη φορά, στον ίδιο χώρο, το 1986 σε σκηνοθεσία Λευτέρη Βογιατζή, και έκτοτε δεν έχει παρουσιαστεί σε ελληνική σκηνή. Ο δεύτερος είναι ότι είναι η πρώτη παράσταση που σκηνοθετεί ο Στάθης Λιβαθινός στο ελεύθερο θέατρο μετά τη θητεία του στο Εθνικό Θέατρο ως καλλιτεχνικός διευθυντής. Και βέβαια αυτή η παράσταση σηματοδοτεί τη νέα εποχή του Θεάτρου της οδού Κυκλάδων, αφού για τα επόμενα δέκα χρόνια θα το διαχειρίζεται η εταιρεία «Λυκόφως» του Γιώργου Λυκιαρδόπουλου.

«Συμφορά από το πολύ μυαλό» λοιπόν, ένα έργο που γράφτηκε σχεδόν δύο αιώνες πριν, το 1823, και δημοσιεύτηκε το 1833 λογοκριμένο. Γόνος οικογένειας ευγενών, αλλά και ευαίσθητος δέκτης όπως αποδείχθηκε, ο Γκριμπογέντοφ ήταν σε θέση να διακρίνει από μέσα τις αντιλήψεις, την υποκρισία, την επιδειξιομανία, την ημιμάθεια, την κενότητα των ανθρώπων της τάξης του. Και είχε τη δυνατότητα –αλλά και την έφεση– να αποκτήσει ευρεία μόρφωση (γνώριζε τις κυριότερες ευρωπαϊκές γλώσσες, ελληνικά και λατινικά, σπούδασε νομικά και φιλολογία και ήταν γνώστης μουσικής) και να έρθει σε επαφή με κείμενα της Δυτικής Ευρώπη μπολιάζοντας τα δικά του.

Έτσι σαφώς το δικό του θεατρικό έργο, το μόνο θεατρικό του έργο –αφού ο Αλεξάντρ Σεργκέφιεβιτς Γκριμπογέντοφ έχασε τη ζωή του μόλις το 1829 στη ρωσική πρεσβεία της Τεχεράνης, όταν σκοτώθηκε από μανιασμένο όχλο που εισέβαλε στην πρεσβεία– είχε διακριτές επιρροές και ομοιότητες με ευρωπαϊκά θεατρικά κείμενα.

Στο «Συμφορά από το πολύ μυαλό», ο νεαρός Τσάτσκι (Δημήτρης Φιλιππίδης) φτάνει με προσμονή ξανά στην πόλη του, του Μόσχα, έπειτα από απουσία τριών χρόνων, στη διάρκεια των οποίων ταξίδεψε και γνώρισε τον κόσμο. «Μοιάζει ο καπνός της, ήλιος, ύστερα από καταιγίδα», λέει με συγκίνηση φτάνοντας. Όμως τα πράγματα δεν είναι όπως τα είχε αφήσει. Η αγαπημένη του Σοφία Πάβλοβνα (Ιωάννα Κολλιοπούλου) τον έχει ήδη ξεχάσει και έχει συνδεθεί ερωτικά με έναν αδίστακτο και χειριστικό απατεώνα, τον Μολτσάλιν (Ερρίκος Μηλιάρης), που είναι υπάλληλος στις επιχειρήσεις του πατέρα της, του Φάμουσοφ (Νέστωρ Κοψιδάς). Αλλά δεν είναι μόνο η προσωπική του διάψευση που τον σοκάρει, τον θλίβει, τον εξοργίζει. Είναι η διάψευση από όσα συμβαίνουν γύρω του, κυρίως από όσους κινούνται γύρω του, οι οποίοι χαρακτηρίζονται μόνο από υποκρισία, από συμβατικές και ρηχές σχέσεις, με μοναδικό μέλημα την κοινωνική και οικονομική ανέλιξη. Ο Τσάτσκι δεν μασάει τα λόγια του, και ως άλλος Μισάνθρωπος, δεν διστάζει να ξεμπροστιάζει τη ρηχότητα και την υποκρισία που συναντά διαρκώς: «Ηλίθιοι διαμορφώνουν την κοινή γνώμη» λέει με πάθος. Μόνο που αυτό έχει τίμημα, αφού τον συκοφαντούν, τον διαβάλλουν δεν διστάζουν να τον χαρακτηρίζουν τρελό και τον απομονώνουν κοινωνικά, κάτι για το οποίο τον έχουν προειδοποιήσει: «Πάντοτε ένοχο ψάχνετε να χύσετε χολή, συντόμως μόνος θα μείνετε» ή «Κουράζει το πνεύμα που για ευφυΐα περνιέται».

Ναι, είναι σαφείς οι ομοιότητες του Τσάτσκι με τον Μισάνθρωπο του Μολιέρου. Μόνο που ο Γκριμπογέντοφ έφτιαξε την ιστορία του διαμορφωμένος, ασφαλώς, από τη δική του κουλτούρα και έχοντας κατά νου να επικοινωνήσει με το κοινό της δικής του χώρας πρωτίστως. Και χωρίς να παραγνωρίζω τη σημασία και την τόλμη του έργου του Γκριμπογέντοφ την εποχή που το έγραψε, στο κείμενό του διακρίνονται όλα τα στοιχεία της πληθωρικής ρωσικής αισθητικής, που το κάνουν λιγότερο ανάλαφρο και περισσότερο ρομαντικό και διδακτικό.

Ο Στάθης Λιβαθινός εμπιστεύτηκε στην Έλσα Ανδριανού τη νέα έμμετρη μετάφραση του έργου του Γκριμπογέντοφ, η οποία το διαχειρίστηκε με ευαισθησία. Κάποιοι γλωσσικοί νεωτερισμοί υπήρχαν στο τελικό αποτέλεσμα, προφανώς για να κάνουν γκελ στο σημερινό κοινό τα όσα συμβαίνουν στην ιστορία του Τσάτσκι: «Χριστέ μου, αντικαθεστωτικός!»· «αντιεξουσιαστής»· «μεγάλη αναταραχή, θαυμάσια κατάσταση» είναι μερικά που ακούγονται.

Εμπιστεύτηκε την εικαστική όψη της παράστασης στην Ελένη Μανωλοπούλου, που έφτιαξε ένα πολύ ενδιαφέρον και λειτουργικό σκηνικό, που μας συνέδεε ταυτοχρόνως με τη σκηνική όψη των παλαιότερων παραστάσεων του θεάτρου: ένα μεγάλο ρολόι βυθισμένο στη σκηνή του Θεάτρου της οδού Κυκλάδων, που γίνεται καθιστικό, κουζίνα, κήπος, κρεβατοκάμαρα – τα πάντα. Και δείχνει και το πέρασμα των ωρών… Όπως ακριβώς το έδειξε, πολύ ωραία, η μουσική του Δημήτρη Μαραμή, στις εναλλαγές των σκηνών, όταν οι ηθοποιοί με τις φωνές τους μιμούνται ρυθμικά τους χτύπους του ρολογιού.

Και εμπιστεύτηκε επίσης μια ομάδα δεκατριών κυρίως νέων ηθοποιών, που οδηγούμενοι από τις εύστοχες οδηγίες κίνησης του Πάρη Λεόντιου, κατάφεραν να μοιάζουν ευέλικτοι στον μικρό σκηνικό χώρο του θεάτρου. Και κάποιοι από αυτούς έδωσαν απολαυστικές ερμηνείες. Όπως η Ιωάννα Κολλιοπούλου ως Σοφία Πάβλοβνα, η Νεφέλη Μαϊστράλη στο ρόλο της υπηρέτριας (ίσως ο ρόλος με τη μεγαλύτερη «δυτική» επιρροή), ο Νέστωρ Κοψιδάς στο ρόλο του Φάμουσοφ δείχνει την ξεροκεφαλιά, τον ξερολισμό και την αλαζονεία με χιούμορ, ο Ερρίκος Μηλιάρης ως Μολτσάλιν. Ο Δημήτρης Φιλιππίδης, στον πρώτο του μεγάλο ρόλο, ανταποκρίθηκε πολύ καλά, με ωραία κίνηση και ωραία άρθρωση. Χρειαζόταν σίγουρα μεγαλύτερη εσωτερικότητα σε κάποιες σκηνές, αλλά σίγουρα το πρόσημο είναι θετικό στην πρώτη πρωταγωνιστική του παρουσία.

Ο Στάθης Λιβαθινός κινήθηκε με το πλεονέκτημα της γνώσης και της αγάπης του για τη ρώσικη κουλτούρα, με την κεκτημένη και αναγνωρίσιμη γλώσσα της σκηνοθετικής του διαδρομής και έδωσε μια παράσταση δουλεμένη, πληθωρική όσο και ακαδημαϊκή.

Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση στο City Guide της Athens Voice