Εντυπώσεις από την παράσταση «Προμηθέας», σε σκηνοθεσία Νίκου Καραθάνου, με τους Γιάννη Κότσιφα, Χρήστο Λούλη, Γαλήνη Χατζηπασχάλη στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση
Αυτός ο Προμηθέας, αυτός του Νίκου Καραθάνου που βασίστηκε απολύτως σ’ εκείνον του Αισχύλου, και ήδη παρουσιάζεται στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, δεν βρίσκεται καρφωμένος σ’ έναν βράχο κάπου μακριά. Καρφωμένος είναι κι αυτός, αλλά σ’ ένα σπίτι με πέτρινο κέλυφος, που εγκλωβίζει, διαλύεται, ενώνεται (εξαιρετικό το σκηνικό της Εύας Μανιδάκη). Εκεί μέσα βρίσκονται τα πάθη του, οι εξαρτήσεις του, οι μνήμες του, τα όνειρά του, οι επιθυμίες του, οι εφιάλτες του. Ένα καλυβάκι είναι ο κόσμος αυτού του Προμηθέα (Νίκος Καραθάνος), που ξεκινάει με τη φράση «Μικρός τις περίμενα τις Κυριακές, γιατί είχε καλό φαΐ». Και την ευχάριστη, τη γευστική και μυρωδάτη ανάμνηση διαδέχεται η τρομακτική, στο πρόσωπο ενός πατέρα βίαιου, απόλυτου, δυνάστη που έτσι θέλει και σπάει τα πιάτα. Και στο μικρό καλυβάκι εκτυλίσσεται μια Τιτανομαχία άλλων διαστάσεων, που διαλύει το μικρό σπιτάκι που χωρίζεται στα δυο. Όμως η Βία (Γαλήνη Χατζηπασχάλη) και το Κράτος (Χρήστος Λούλης) είναι εκεί. Και τιμωρούν όποιον αντιστέκεται, γιατί «η γλώσσα σου σήκωσε κεφάλι, γι’ αυτό τα τραβάς όλα αυτά» του λένε· γιατί ο ισχυρός «είναι λύκος κι είσαι πρόβατο. Δέξου το», του ξαναλένε, παρά την οδύνη του πιστού υπαλλήλου Ηφαίστου (Γιάννης Κότσιφας) που δεν καρφώνει καρφιά σ’ αυτόν τον Προμηθέα, αλλά οδυνηρές αναμνήσεις, πόνο, φόβο, απελπισία, μοναξιά.
Κι ο σύγχρονος αυτός Προμηθέας μένει μόνος του σ’ ένα άδειο δωμάτιο, χωρίς ορίζοντα, χωρίς διέξοδο. Μια καραντίνα διαρκείας έμοιαζε η ζωή αυτού του Προμηθέα, μια μοναξιά αδυσώπητη, μια αναμονή απέλπιδα. Όμως εκείνος αντιδρά. Γεμίζει τους τοίχους αυτής της φυλακής με κάδρα -θύμησες παλιές, που δίνουν ώθηση και ταυτότητα- ακούγονται τσάμικα, που κι εκείνα σε μνήμες παλιές παραπέμπουν, στα ακούσματα που μας διαμόρφωσαν και πάντα μας γαληνεύουν. Και μιλάει, και θυμάται, γιατί «η λέξη είναι βοηθός της μνήμης», κι αναζητά τη διέξοδο στη γνώση, στην ποίηση, στην τέχνη. Και δεν γυρνάει την πλάτη στους ανθρώπους, του θυμάται όλους, κι εκείνους που έφυγαν από τη ζωή του, από τη ζωή. Και ξαφνικά όλοι είναι γύρω του, ακυρώνοντας εκείνο που ισχύει πια στον τρόπο ζωής μας, που «ριχτήκαμε ο καθένας στη γωνιά του κι ό,τι μπορούμε κάνουμε». Αυτός ο Προμηθέας (κι αυτός ο Προμηθέας) δεν θέλει να γίνεται έτσι. Προσπαθεί να το αλλάξει. Γιατί τους αγαπάει τους ανθρώπους.
Γι’ αυτό στηρίζει και παρηγορεί την Ιώ, που κι αυτή εμφανίζεται σ’ αυτόν τον σύγχρονο Προμηθέα. Είναι η εξαρτημένη, η ταλαιπωρημένη γυναίκα, που καταπιέζεται, φοβάται, που «το σώμα [της] άπλωσε για να χωράει τον πόνο [της]» και παραμένει ανήμπορη δίπλα στον δυνάστη της. Αλλά ο Προμηθέας δεν έχει την ίδια γνώμη. Βγάζει τη γλώσσα στους δυνάστες. «Με λογισμό και μ’ όνειρο». Καταρρίπτει την αλαζονική γλώσσα των ισχυρών, αλλά μιλάει τρυφερά στη θρασύτητα και την ελαφρότητα της νιότης, που εμφανίζεται στο πρόσωπο του Ερμή.
Ο Νίκος Καραθάνος ακουμπάει απολύτως στην τραγωδία του Αισχύλου και τη διαβάζει σαν παραβολή για τα πάθη του σύγχρονου ανθρώπου. Δύσκολο εγχείρημα, που όμως πέτυχε απολύτως. Χάρη στη δραματουργία, χάρη στις ερμηνείες των τεσσάρων ηθοποιών της παράστασης, χάρη στην υπέροχη μουσική του Άγγελου Τριανταφύλλου, χάρη στα σκηνικά, χάρη σε όλα τα συστατικά αυτής της παράστασης. Που χάρισε υψηλό θέατρο και βαθιά συγκίνηση. Που πήρε υψηλά ρίσκα ώστε να κάνει σημερινό όσο και δικό του ένα αρχαίο κείμενο. Και ο σύγχρονος Προμηθέας, όπως κι εκείνος του Αισχύλου, είναι πάλι ένας άνθρωπος που αγαπάει τους ανθρώπους και μάχεται γι’ αυτούς. Με κόστος.
Και τελειώνει αισιόδοξα. Σαν ευχή. Το σπίτι ενώνεται ξανά, το τραπέζι ξαναστρώνεται, οι ζημιές της μάχης (οι πληγές των συγκρούσεων) μαζεύονται και όλα μπαίνουν στη θέση τους. Η οικογένεια -οι άνθρωποι- συναντιούνται ξανά γύρω από ένα τραπέζι.
Ο γνωστός Ιταλός σκηνοθέτης αναλαμβάνει για πρώτη φορά να σκηνοθετήσει Έλληνες ηθοποιούς, προσεγγίζοντας τον «Γυάλινο κόσμο» μέσα από μια δική του, «πειραγμένη», και γι’ αυτό καλοδεχούμενη, οπτική
10°
© Ανδρέας Σιμόπουλος
