Ο ​Δημήτρης Ήμελλος και ο Γέρος του Μωριά

Ο «Κοτζάμπασης του Καστρόπυργου», από τη μυθιστορηματική τριλογία του Μ. Καραγάτση («Κοτζάμπασης του Καστρόπυργου», «Αίμα χαμένο και κερδισμένο», «Τα στερνά του Μίχαλου») ζωντανεύει στη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου σε σκηνοθεσία Δημήτρη Τάρλοου, με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση. Στην παράσταση, που θα δούμε σε live streaming το Σάββατο 20/2, στις 19.30, παρακολουθούμε την Ιστορία μέσα από την προσωπική ιστορία του περίφημου Κοτζάμπαση Μίχαλου Ρούση, ενός ανθρώπου διχασμένου από τον τρομερό φόβο του θανάτου και τη δίψα του για ζωή. Τον διώκτη του, τον αρχιστράτηγο της επανάστασης Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, υποδύεται ο γνωστός, εξαιρετικός και βραβευμένος ηθοποιός Δημήτρης Ήμελλος. Μιλήσαμε μαζί του για το έργο, τον ρόλο του, για τη σχέση του με το θέατρο, την εμπειρία του live streaming αλλά και όλα όσα συγκλονίζουν τον χώρο στις μέρες μας.

Ο «Κοτζάμπασης του Καστρόπυργου» και ο φόβος του θανάτου

» Στο έργο ο “Κοτζάμπασης του Καστρόπυργου” ο Καραγάτσης απομυθοποιεί τα γεγονότα για να τα ξαναδεί με μια δική του ματιά και να αναζητήσει τον δικό του αγώνα προς την ελευθερία, μέσα από τα μάτια του ήρωά του, Μίχαλου Ρούση.

Ο φοβισμένος και δειλός αυτός ήρωας προσπαθεί εναγωνίως να απελευθερωθεί από τα δεσμά του φόβου για τον θάνατο. Είναι ένας άνθρωπος που αγαπάει τη ζωή τόσο, που μπορεί να κάνει τα πάντα προκειμένου να μη χάσει τις απολαύσεις της, ακόμα και να αλλαξοπιστήσει. Αυτός ο φόβος είναι η σκλαβιά του. Συγκρούεται η αθάνατη και άφοβη ψυχή με το θνητό και δειλό μας σώμα. Αυτή είναι η κατά Καραγάτση επανάσταση του ανθρώπου: να παλέψει με τους φόβους του. Αυτή είναι η ΜΕΓΑΛΗ ΜΑΧΗ».

Ο ρόλος του Κολοκοτρώνη

» Αρχικά, τρόμαξα όταν μου πρότεινε ο Δημήτρης τον ρόλο του Κολοκοτρώνη. Είναι επικίνδυνο να υποδυθείς το πιο εμβληματικό πρόσωπο της Ελληνικής Επανάστασης. Όλοι μας έχουμε ανεξίτηλη την εικόνα του στο μυαλό μας. Ο γέρος του Μωριά είναι η προσωποποίηση της επανάστασης, το σύμβολό της, και είναι επικίνδυνο να παίζεις με τέτοια σύμβολα. Από την άλλη όμως στον “Κοτζάμπαση του Καστρόπυργου” οι ήρωες της επανάστασης είναι ταυτόχρονα και ήρωες μυθιστορήματος. Ο Καραγάτσης δεν γράφει ιστορία αλλά μυθιστόρημα, και παρότι αναφέρεται σε ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα δεν αφηγείται την Ελληνική Επανάσταση, αλλά χρησιμοποιεί το πλαίσιό της για να αφηγηθεί την πορεία του Μίχαλου Ρούση μέσα σε αυτή τη συνθήκη. Έτσι, λοιπόν, όλοι οι ήρωες και όλα τα γεγονότα που εκτυλίσσονται στο μυθιστόρημα είναι ιδωμένα μέσα από τα μάτια του κεντρικού του ήρωα. Το κάθε πρόσωπο παίρνει την αξία του μέσα από τη μάχη που δίνει ο Ρούσης απέναντι στον φόβο του θανάτου.

Ο Κολοκοτρώνης, εκτός από ένας άνθρωπος άτρομος και άφοβος, γίνεται γι’ αυτόν ο τιμωρός και διώκτης του, από τη στιγμή που ο Μίχαλος αλλαξοπίστησε στην Ντροπολιτσά, για να γλιτώσει τη ζωή του, προδίδοντας πατρίδα και θρησκεία. Ο Κολοκοτρώνης είναι με έναν τρόπο ο δήμιός του, αν τον πιάσει απειλεί ότι “θα του κρεμάσει τ’ άντερα στην πλατεία του Καστρόπυργου”.

Αποτελεί μια μορφή του φόβου του κι έτσι προσπαθώ να τον προσεγγίσω, από το πώς λειτουργεί στο μυαλό και την ψυχή του Μίχαλου. Για να ξεφύγει από την οργή του Κολοκοτρώνη και να κερδίσει την αμνηστία του, ο Μίχαλος θα πάει να πολεμήσει μαζί του στα Δερβενάκια μεταμφιεσμένος σε Θεσσαλό, όπου θα θριαμβεύσει στη μάχη κυνηγημένος από τον φόβο και θα ανακηρυχθεί ήρωας. Ανθρώπινες ιστορίες προσπαθούμε να αφηγηθούμε στη σκηνή και όχι σύμβολα, για να ακουμπήσουμε πλευρές της ψυχής του ανθρώπου».

Θέατρο χωρίς θεατές, η νέα συνθήκη που διαμορφώνεται με την πανδημία

» Live streaming παράσταση δεν έχω ξανακάνει. Είναι η πρώτη μου εμπειρία και έχω αγωνία, ομολογώ. Τώρα ο θεατής παίζει τον ρόλο της κάμερας και όλο θα εξαρτάται πια από τον τρόπο που θα γυριστεί. Μιλάμε για ένα καινούριο μέσο το οποίο βρίσκεται στα σπάργανα, κάτι ανάμεσα σε θέατρο και σινεμά, ψάχνει κι αυτό τα γράδα του, τον τρόπο να υπάρξει, γιατί δεν ξέρουμε και τι θα γίνει στο μέλλον στην ανθρωπότητα. Περισσότερο το ’χω στο μυαλό μου σαν συνθήκη, υπάρχουν θεατές κάπου αλλού, που μας βλέπουν χωρίς να είναι παρόντες, αλλά παρόλα αυτά δεν νομίζω ότι θα είναι λιγότερη η αγωνία που νιώθεις πριν την παράσταση γιατί κι αυτό είναι κάτι ζωντανό, το βλέπει ο άλλος τη στιγμή που παίζεται. Για μένα προσωπικά το πρόβλημα με το να βλέπω live streaming στην οθόνη είναι ότι δεν γίνομαι μέτοχος του γεγονότος του θεάτρου, πιο πολύ τελικά παρατηρώ τη σκηνοθεσία, σκέφτομαι πώς παίζει ή πώς αισθάνεται ο ηθοποιός ή πώς σκέφτηκαν να το γυρίσουν και διάφορα άλλα τεχνικά θέματα. Αντίθετα με τη σκηνή που είναι ένας διάλογος με την πλατεία, νιώθεις την ανάσα του κοινού. Είναι όπως τα ραντεβού, δεν είναι όλα ίδια, διαμορφώνονται από τις συνθήκες, από τον αέρα, ακόμα και με τον ίδιο άνθρωπο να βγαίνεις αλλιώς είσαι τη μία μέρα και αλλιώς την άλλη. Αυτό το ζωντανό στοιχείο δεν μπορεί να υπάρξει στο live streaming, αναγκαστικά γίνεται στο φαντασιακό επίπεδο».

Σκηνοθεσία, υποκριτική, διδασκαλία. Η συνεργασία με τον Δημήτρη Τάρλοου

» Με τον Δημήτρη Τάρλοου έχουμε συνεργαστεί στο παρελθόν σαν ηθοποιοί, έχουμε παίξει μαζί στη “Φρεναπάτη”, την παράσταση που έμελλε να πάρω το βραβείο Χορν πριν 21 χρόνια, νεαροί και οι δύο τότε, σε σκηνοθεσία Στάθη Λιβαθινού. Στην παράσταση “Ο Κοτζάμπασης του Καστρόπυργου” που σκηνοθετεί ο Δημήτρης είμαστε συνεργάτες, ο καθένας έχει τη θέση του μέσα σ’ αυτό, φτιάχνουμε μια οικοδομή που μας χρειάζεται όλους. Πιστεύω στον διάλογο ανάμεσα στον ηθοποιό και τον σκηνοθέτη, που φυσικά ρυθμίζεται από τον σκηνοθέτη, και ο ηθοποιός, που έχει μάθει πολλές “ξένες γλώσσες”, τον “μεταφράζει” στη σκηνή.

Η σχέση σκηνοθέτη-ηθοποιού δεν μπορεί να είναι σχέση δούλου-αφέντη κι όποιος θέλει να της προσδώσει αυτή τη διάσταση νομίζω πως δεν ασχολείται με το φαινόμενο του θεάτρου.

Ο Δημήτρης έχει υπάρξει ηθοποιός, ξέρει τι είναι αυτό που λέμε “σκηνή” και δεν θα μπορούσε ποτέ να σκηνοθετεί “απ’ έξω”. Δεν είμαστε μαριονέτες να ακολουθούμε άβουλα τις οδηγίες ενός ανθρώπου. Αν ο ηθοποιός ενεργεί σαν μαριονέτα αυτό πιστεύω το κάνει για να απαλλάσσεται των ευθυνών του. Ο ηθοποιός είναι δημιουργός – και, προσωπικά, ακριβώς επειδή αναγνώρισα αυτή του την ιδιότητα, ενεπλάκην στο θέατρο.

Το ίδιο ισχύει και στη διδασκαλία. Η μοίρα μού επεφύλαξε πρώτα να διδάξω και μετά να ανέβω στη σκηνή ως ηθοποιός. Μάλιστα δεν θα το έλεγα τόσο διδασκαλία, όσο μαθητεία. Μαθαίνεις στη δουλειά αυτή από οποιαδήποτε θέση, μαθητή, δασκάλου, σκηνοθέτη, και σε οποιαδήποτε φάση της ζωής σου. Γιατί το θέατρο είναι ένα μόνιμο σχολείο, απαιτεί να είσαι ανοιχτός και να εμβαθύνεις. Πάντα ένιωθα ότι, αν δεν προσερχόμουν ως μαθητής, θα ήμουν ανέμπνευστος και μη δημιουργικός».

Οι αποκαλύψεις, η απομάγευση στη σχέση δασκάλου-σκηνοθέτη και ηθοποιού

» Οι αποκαλύψεις που ακούμε τελευταία μοιάζουν σαν κεραυνός εν αιθρία αλλά λίγο ως πολύ είναι πράγματα που συνέβαιναν και, δυστυχώς, θα συμβαίνουν. Θα μιλήσω μόνο για το φαινόμενο και όχι για την ουσία των υποθέσεων που είναι στη δημοσιότητα και η οποία αφορά μόνο τη Δικαιοσύνη. Είναι μια εικόνα που δημιουργείται μια συγκεκριμένη στιγμή παίρνοντας μεγάλη δημοσιότητα, γιατί έρχεται συμπυκνωμένη.

Τέτοιου είδους σχέσεις, δασκάλου-μαθητή, σκηνοθέτη-ηθοποιού κλονίζονται στην πράξη, όχι a priori. Κάθε φορά νιώθουμε διαφορετικά και είναι σαφές σε όλους το είδος της επικοινωνίας και της σχέσης, αν είναι σχέση συνεργασίας ή σχέση εξουσίας του ενός προς τον άλλο, όποτε αρχίζουν και τα παρατράγουδα.

Η εξουσία πάντα φέρνει παρατράγουδα, εκεί είναι και η αναπηρία στον άνθρωπο που είναι ανίκανος να τη διαχειριστεί σωστά και τη χρησιμοποιεί για να καρπωθεί πράγματα από αυτή. Στην τέχνη όμως είμαστε για να προσφέρουμε, όχι για να καρπωθούμε. Κερδίζουμε μέσα από την προσφορά.

Οι καλλιτέχνες έχουν μια λοξή ματιά πάνω στη ζωή κι εκεί μέσα ενέχονται πάρα πολλά πράγματα τα οποία δεν είναι πάντοτε ελέγξιμα ή διαχειρίσιμα. Χρειάζεται τρομερή ωριμότητα, μέχρι και σοφία για να μπορεί κανείς να τα διαχειριστεί, κι όταν σε αυτά παρεισφρέει και το φαινόμενο της εξουσίας, εκεί γίνεται και επικίνδυνο το πράγμα. Το ίδιο συμβαίνει σε όλες τις εξουσιαστικές εκφάνσεις της ζωής, από την πολιτική μέχρι την οικογένεια. Η τέχνη βέβαια είναι πιο ευάλωτη γιατί δεν παύει να είναι μια ερωτική διαδικασία και εξαρτάται από την αντίληψη για τον ερωτισμού του κάθε καλλιτέχνη.

Όλα αυτά βέβαια είναι και θέμα εκπαίδευσης. Είχα την τύχη να σπουδάσω στην Ακαδημία Θεατρικής Τέχνης της Μόσχας και να μαθητεύσω κοντά σε ανθρώπους που ήταν επαγγελματίες εκπαιδευτικοί. Στην Ελλάδα πάσχει η εκπαίδευση καθηγητών στον τομέα της τέχνης, ειδικά του θεάτρου. Δεν υπάρχουν επαγγελματίες του είδους. Εδώ είμαστε ηθοποιοί και σκηνοθέτες που ασκούμε το επάγγελμα του εκπαιδευτικού, χωρίς εν πολλοίς να το έχουμε σπουδάσει. Είμαστε “ερασιτέχνες” και αυτό φαίνεται από τον πρόχειρο και συντεχνιακό τρόπο που λειτουργούμε, ο οποίος έχει τα καλά του αλλά έχει και πολλά κακά.

Όπως δεν μπορεί να καθοριστεί το θέατρο από τη συγκυρία της πανδημίας και του live streaming, έτσι δεν μπορεί να καθοριστεί η σχέση μας με την τέχνη από τις καταγγελίες και τις περιπτώσεις που βρίσκονται στο κέντρο της δημοσιότητας αυτή την εποχή.

Ο καλλιτέχνης είναι ο λειτουργός της τέχνης και όχι η τέχνη, όπως και ο κληρικός είναι ο λειτουργός του Θεού και όχι ο Θεός. Αν λοιπόν “κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο του ανθρώπου”αυτό δεν σημαίνει ότι είναι σάπιο και το βασίλειο του Θεού, ας μην τα μπερδεύουμε αυτά».