Ιωάννα Πορτόλου: «Ο πολιτισμός δεν είναι χόμπι, ούτε πολυτέλεια»

Την Τρίτη 25 Αυγούστου, στις 21.00, τα φώτα θα πέσουν πάνω σε προβιές. Κεφαλές νεκρών ζώων θα περιφέρονται με σώμα ανθρώπινο και γούνες στους ώμους προσπαθώντας να δώσουν απάντηση στο ερώτημα: «Τι σημαίνει να είσαι Έλληνας».

Στο 26ο Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας (21-30/08) θα παρουσιαστεί το «ΚAOS» της Ιωάννας Πορτόλου και της Ομάδας Griffón, μια παράσταση που πέρσι κέρδισε το χειροκρότημα του Φεστιβάλ Αθηνών.

Η Ιωάννα βρέθηκε στην οθόνη απέναντί μου και ξεκίνησε να μου μιλά για την παράσταση με έναν ενθουσιασμό και παράλληλα με μια βαθιά ηρεμία. Κράτησε τον τόνο της φωνής της χαμηλό σε όλη τη διάρκεια της συζήτησης και αφέθηκε στη δύναμη του περιορισμένου εικονικού χώρου για να απλώσει χέρια και λέξεις που θα μπορούσαν να αποτυπώσουν την κατάστασή της αυτήν τη στιγμή. Αυτήν την ιδιαίτερη και εξόχως σημαντική στιγμή για τον πολιτισμό.  

Ένα «KAOS» ανάμεσά μας
«Αυτή η παράσταση έχει παιχτεί τόσο σε εξωτερικό όσο και σε εσωτερικό χώρο και έχει πάει πολύ καλά. Φέτος δουλέψαμε από την αρχή τα κοστούμια με την Ιωάννα Τσάμη με την οποία συνεργαζόμαστε τα τελευταία είκοσι χρόνια και με μεγάλη προσοχή παρατηρούσαμε την Ιωάννα να μας φέρνει ένα βουνό με ρούχα που κατά κάποιον τρόπο αποτύπωναν όλην την ιστορία της Ελλάδας. Τα κρατήσαμε σχεδόν όλα». Στην παράσταση όλα αυτά που θεωρούμε ως σύμβολα στην Ελλάδα στήνουν το σκηνικό ή ντύνουν τους χορευτές. «Έχουμε ακόμα και τα σουβενίρ που μπορεί να δεις στο αεροδρόμιο. Από την πρώτη στιγμή της εισόδου οι τέσσερις χορευτές τα φοράνε όλα. Θυμίζουν λίγο μούμιες με όσα κουβαλάνε πάνω τους. Και γούνες και κέρατα και λίγο από Ήπειρο και πολύ από Ελλάδα». Αυτή η εμφάνιση είναι ουσιαστικά μια απάντηση στην ερώτηση που έθεσε η ομάδα ενώ έστηνε την παράσταση και η οποία ήταν: «Τι σημαίνει να είσαι Έλληνας σήμερα».

Το «τι σημαίνει να είσαι Έλληνας σήμερα» σε κίνηση
Είναι μια ερώτηση που η Ιωάννα βρίσκει δύσκολο να απαντηθεί. «Εάν σκεφτούμε ότι πάντοτε κάποιος μας λέει τι είμαστε, αν σκεφτούμε το βάρος της ιστορίας που κουβαλάμε». Κάπως έτσι όλη η ομάδα βρέθηκε να σκέφτεται «ωραία όλα αυτά αλλά εγώ τι νιώθω πραγματικά, ζώντας σε αυτήν τη χώρα». Σε εκείνο το σημείο, η Ιωάννα έσπευσε να διευκρινίσει: «Δεν καταργούμε κάτι απλά λέμε πραγματικά εμείς τι νιώθουμε. Μέσα από εκεί λοιπόν άρχισε ο καθένας από εμάς να παίρνει μια θέση πάνω στο ζήτημα η οποία θέση επειδή προέκυπτε μέσα από αυτοσχεδιασμό έλεγε την αλήθεια πάνω σε αυτό που αισθανόμαστε για την Ελλάδα και όλο αυτό το βάρος της ιστορίας που κουβαλάμε αλλά και την άρνηση ότι είμαστε πάνω σε ένα σταυροδρόμι μεταξύ Ευρώπης, Ασίας, Αφρικής. Άρχισε λοιπόν με αυτόν τον τρόπο να φαίνεται αυτή η έλξη προς τη Δύση αλλά και η πραγματικότητα ότι αρνούμαστε πάρα πολλά μέρη της ταυτότητάς μας για να πάμε προς τα εκεί». 

Η ερώτηση που ειπώθηκε αμέσως μετά ήταν για το κύμα του εγκλεισμού και εάν αυτό έφερε αλλαγές στην παράσταση από πέρσι. Η απάντησή της ήρθε μετά από κάποια αρκετά δευτερόλεπτα σιωπής. «Δεν προσθέσαμε κάτι στην παράσταση γιατί νομίζω ότι στην πραγματικότητα το γεγονός ότι απομονωθήκαμε, με τον τρόπο του ο καθένας, ουσιαστικά μας έκανε να καταλάβουμε λίγο καλύτερα ποιοι είμαστε. Ωστόσο αυτό που είχαμε δομήσει στην παράσταση ήταν πολύ σταθερό για να το αλλάξουμε». 

Ο πολιτισμός στα χρόνια του κορωνοϊού
«Κάποιες στιγμές πέρασα την αγωνία και το άγχος του τι θα γίνει με τα επαγγέλματά μας». Παύση. «Ο πολιτισμός δεν είναι χόμπι». Παύση. «Ούτε πολυτέλεια». Έπειτα ξεκίνησα και πάλι μια ροή με σκέψεις. «Πιστεύω ότι θέτει πολύ βαθιά ερωτήματα όπως το “ποιος είμαι” και το “πού πάω”. Ένιωσα πολύ μεγάλο θυμό σκεπτόμενη ότι αυτό το κομμάτι μπορεί να περιοριστεί. Φυσικά, πρέπει πρώτα να είμαστε ασφαλείς, να έχουμε στέγη, να έχουμε υγεία, να έχουμε τροφή και έπειτα θα μπούμε στα πιο βαθιά ερωτήματα της ύπαρξής μας, δεν λέω το αντίθετο αλλά στα πλαίσια του πόσο καλό μας κάνει η αναζήτηση στην οποία μας οδηγεί ο πολιτισμός, το θεωρώ πολύ σημαντικό να μην παρακαμφθεί. Ακόμα και από την εποχή των σπηλαίων οι άνθρωποι είχαν τέχνη για να μπορούν να αναρρωτηθούν, για να μπορούν να πάνε ένα βήμα πιο μπροστά». 

Την ρώτησα εάν οι συνθήκες τις έχουν επιτρέψει να κλείσει κάτι για την σεζόν που μας έρχεται και εκείνη με ένα ισχνό χαμόγελο μου είπε: «Έχω κλείσει με τον εαυτό μου». Ύστερα συνέχισε εξηγώντας ότι «ευτυχώς, το Υπουργείο Πολιτισμού συνεχίζει να είναι ανοιχτό και να δίνει επιχορηγήσεις οπότε συνεχίζω και εγώ να πιστεύω ότι την σεζόν που έρχεται θα κάνουμε παραστάσεις. Έχω κάνει ήδη στο μυαλό μου τον προγραμματισμό του 2020- 2021 και έχω στείλει τις προτάσεις μου. Τώρα εάν αυτά που είναι να γίνουν, θα γίνουν μέσα σε ένα στούντιο ή σε ένα θέατρο ή να μη συμβούν καθόλου και απλά να βιντεοσκοπηθούν, το μόνο σίγουρο για εμένα είναι ότι θα τα κάνω. Εφόσον δεν απαγορευτεί η συνάθροιση κάτω των 10 ατόμων». 

Στην καραντίνα είδε όλη και όλη μία παράσταση. «Νομίζω ότι είναι κάτι καινούργιο για εμάς. Ένιωσα ευγνωμοσύνη που μπορούσα να δω αυτήν την παράσταση αλλά παράλληλα μου βγήκε και μια αντίδραση, ένας θυμός αν θέλεις. Δηλαδή ο άνθρωπος που την έγραψε αυτήν την παράσταση, εκείνος που τη σκηνοθέτησε, πού είναι αυτοί οι άνθρωποι; Δεν είναι ότι δεν μπορώ να εκτιμήσω αυτό που έγινε απλά ήθελε και θέλει κάτι παραπάνω αν πούμε ότι πρόκειται να συνεχιστεί και online».

Εξήγησε πώς ο πολιτισμός έδειξε τη δύναμη που έχει να μας στηρίζει στις δύσκολες συνθήκες με την διοχέτευση δωρεάν παραστάσεων στο διαδίκτυο αλλά στην συνέχεια απόρησε «Πώς γίνονται όμως αυτές οι παραστάσεις; Ή πώς θα συμβούν αυτές οι παραστάσεις αν δεν πληρωθεί ο κόσμος που τις παρουσιάζει. Το online  θέατρο δεν είναι σαν το “κάθομαι να δω netflix”. Για να πετύχει θα πρέπει να στηθεί σε μια εντελώς άλλη βάση. Πρέπει το θέατρο να έχει το σεβασμό που του αξίζει όχι να δίνεται με το κιλό». 

Το κοινό του χορού ως προβληματισμός του μυαλού
«Είναι μικρό το κοινό του χορού συγκριτικά με αυτό του θεάτρου ή της όπερας ενδεχομένως. Νομίζω ότι επειδή είναι πιο αφηρημένος ο σύγχρονος χορός ίσως ένα κομμάτι του κοινού να φοβάται ότι μπορεί να μην καταλάβει αυτό που θα παρακολουθήσει. Ωστόσο, αν μπει κάποιος χωρίς καμία προσδοκία απέναντι στην κατανόηση, τότε αυτό που θα πάρει να είναι σημαντικό. Έχουμε λίγο χαθεί στην έννοια του “καταλαβαίνω”. Επαναπαυόμαστε πολύ στο μυαλό ενώ υπάρχουν και άλλα πράγματα». 

Μία ατάκα: Πιστεύει ότι δεν πάμε πουθενά γκρινιάζοντας. «Το μότο μου είναι “σκάσε και κάνε”. Ακόμα και σε ένα δωμάτιο αν θες να κάνεις παράσταση, θα την κάνεις. Ακόμη και όταν είχαν κοπεί οι επιχορηγήσεις εμείς συνεχίσαμε να κάνουμε παραστάσεις. Με δύο άτομα; Με δύο».

Αν δεν ήταν χορογράφος. Θα ήταν θεραπεύτρια. Από μικρή την απασχολούσαν η ζωγραφική και ο χορός. Ωστόσο αν δεν έκανε αυτό που έκανε και σπούδαζε ξανά θα ήθελε να ασχοληθεί με την φιλοσοφία και την ψυχολογία. «Τα τελευταία χρόνια θέλω και δουλεύω με το πού βρίσκεται ο κάθε χορευτής. Πώς κινείται στον χόρο που τον βάζω μέσα. Αν έχει ανάγκη να μιλήσει και τι έχει ανάγκη να πει. Με αυτόν τον τρόπο οι άνθρωποι νιώθουν ελεύθεροι μέσα σε ένα ισχυρό πλαίσιο».

Όταν δεν ασχολείται με τον χορό ή την ζωγραφική της αρέσει να διαβάζει. «Συνέχεια κάνω κάποια καινούργια εκπαίδευση. Νομίζω δεν θα το σταματήσω ποτέ. Τώρα είμαι στο πέμπτο έτος της σωματικής ψυχοθεραπείας».

Η ηλικία που κινείται
«Όσο περνάνε τα χρόνια όλο και πιο πολύ πηγαίνω στο τι θέλει το σώμα να πει. Όταν είμαι απέξω βλέπω το σώμα που λέει αλήθεια και απομακρύνομαι ολοένα και περισσότερο από τις τεχνικές χορού αυτές καθεαυτές». Το σώμα έχει ηλικία; Απόρησα. «Το σώμα έχει ηλικία» απάντησε. «Οι ερμηνευτές που είναι 40 ή 50 χρονών έχουν άλλα χαρίσματα. Είναι σαν τα μικρά γατιά ή τα μικρά λιοντάρια που μεγαλώνουν και αποκτούν σοφία, είναι στιβαρά και αυτό είναι υπέροχο. Γιατί να μην έχεις σε κάθε παράσταση μια λέαινα στη μέση και τα μικρά να καλπάζουν γύρω γύρω;»