6 σημειώσεις του Θάνου Μικρούτσικου για το θέατρο (του)

Στο επιμελώς ακατάστατο γραφείο του Θάνου Μικρούτσικου μερικά χρόνια πριν, υπήρχε μια μεγάλη κούτα με την επιγραφή «Τα εύχρηστα». Με θυμάμαι να τον ρωτάω τι μπορεί να σημαίνει αυτός ο τίτλος και να μου απαντά γελώντας ότι πρόκειται για δημοσιεύματα που έχουν γραφτεί για εκείνον ή τη δουλειά του που δεν θέλει να ξεχάσει και στα οποία ανατρέχει συχνά πυκνά. «Τα εύχρηστα» ήταν μόνο μία από τις δεκάδες στοίβες από κούτες που υπήρχαν στον χώρο.

Πέντε χρόνια μετά, χαίρομαι που με τη βοήθεια της γυναίκας του Μαρίας Παπαγιάννη κατορθώσαμε να μάθουμε και το περιεχόμενο μιας ακόμη «κούτας», εκείνης των δικών του σημειώσεων πάνω  στις παραστάσεις που συνέθετε τα τραγούδια ή τη μουσική ή και τα δύο. Λίγο πριν το αφιέρωμα «Τους προβολείς στήσε» του Φεστιβάλ Αθηνών (15&16/7 στο Ηρώδειο) στον μεγάλο συνθέτη και το έργο που άφησε στο θέατρο, διαβάζουμε μαζί μερικές από τις σκέψεις, τις συναντήσεις αλλά και τις ιστορίες ζωής του Θάνου Μικρούτσικου.    

Οι σημειώσεις του Θάνου Μικρούτσικου από τα θέατρα της ζωής του

«Φουέντε Οβεχούνα»

«Το 1976 γράφω την μουσική και τα τραγούδια για το έργο του Λόπε Ντε Βέγκα “Φουέντε Οβεχούνα” σε σκηνοθεσία Γιώργου Μιχαηλίδη –ο οποίος έγραψε και τους στίχους των τραγουδιών- που ανέβηκε από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος. Τα τραγούδια ερμήνευσε με μοναδική δύναμη και εκφραστικότητα η Μαρία Δημητριάδη και εκτός από τα τραγούδια υπήρχαν μέρη γραμμένα σε διάφορα στυλ μουσικής. Σε εκείνη την παράσταση γνωρίζω την δεύτερη γυναίκα μου, την ηθοποιό Ειρήνη Ιγγλέση, με την οποία παντρευτήκαμε δύο χρόνια αργότερα, το 1978, σε μία εκκλησία στην Αμφιθέα».

«80 χρόνια Μπρεχτ»

To 1978 ανεβάσαμε την παράσταση “80 χρόνια Μπρεχτ” σε σκηνοθεσία Ζυλ Ντασέν, με την Μελίνα, τον Κατράκη, τον Φέρτη, τη Βαλάση, τον Καλαβρούζο. Από την μουσική και τα τραγούδια εκείνης της παράστασης αλλά και από άλλα τραγούδια που έγραψα εκτός παράστασης προέκυψε ο δίσκος “Μουσική πράξη στον Μπρεχτ”. Επάνω στην ποίηση του Μπρεχτ δούλευα από το 1972 αλλά η Μουσική Πράξη ολοκληρώθηκε το 1978.  Γράφτηκαν πολύ καλά λόγια τόσο από τον “πρύτανη” της κριτικής Φοίβο Ανωγειανάκη, όσο και από δημοσιογράφους σαν τον Δημήτρη Δανίκα. Ο Δανίκας όμως κατάλαβε τι ήθελα να κάνω σε αυτήν τη δουλειά σε σχέση με την αποστασιοποίηση, το “παραξένισμα”, την κλασική δηλαδή μέθοδο του Μπρεχτ.  Ήθελα να περάσω στην μουσική τον τρόπο του Μπρεχτ  στο θέατρο. Κόντρα στο θέατρο της ταύτισης ο Μπρέχτ υποστήριξε και εφάρμοσε την αποστασιοποίηση του ηθοποιού. Ο ηθοποιός είναι ταυτοχρόνως μέσα και έξω από τον ρόλο του. Αυτό βοηθάει τους θεατές να αναπτύξουν κριτική στάση, και ο Μπρεχτ υποστήριζε  πως μόνο τέτοιοι  πολίτες με κριτική στάση μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο. Μελετώντας τον Άισλερ, είδα πως την ώρα που ανέπτυσσε μία κυκλική μελωδία, λίγο πριν την ολοκληρώσει την “κατέστρεφε”.  Αυτό προσπάθησα να κάνω κι εγώ στο “Γερμανικό εγχειρίδιο πολέμου”, φτιάχνω μία μελωδία και στην πορεία της αλλάζω κατεύθυνση, χωρίς να την κάνω “δύσκολη”, προτρέποντας τον ακροατή να μην θεωρεί τίποτα δεδομένο».

«Βίκτωρ Βικτόρια»

«Στο θέατρο συνεργάστηκα  επίσης με την Αλίκη Βουγιουκλάκη η οποία μου ζήτησε να γράψω μουσική για την παράσταση «Βίκτωρ Βικτώρια». Ήταν η δεύτερη φορά που η Αλίκη μου πρότεινε συνεργασία, η πρώτη ήταν στα τέλη της δεκαετίας του 70 και είχα αρνηθεί. Αυτήν την φορά δέχτηκα γιατί υπήρξαν εγγυήσεις πως θα ήταν μία άρτια παραγωγή. Πρώτη εγγύηση ο Μάριος Πλωρίτης, βαθύς γνώστης της εποχής του Μεσοπολέμου που πραγματευόταν η παράσταση. Δεύτερη εγγύηση ήταν τα ονόματα του Ρεμούνδου στην σκηνοθεσία και του Πάτσα στην σκηνογραφία. Όσον αφορά την Βουγιουκλάκη έχω να καταθέσω τις καλύτερες εντυπώσεις. Ήταν καλός άνθρωπος, πολλές φορές συμπεριφερόταν σαν μικρό παιδί και λειτουργούσε καλύτερα  και από πολλούς “προοδευτικούς” του χώρου».

«Θέατρο με τον Λάκη Λαζόπουλο»

«Το 1988 κλείνει με την γνωριμία και την αρχή της πολυετούς συνεργασίας με τον Λάκη Λαζόπουλο. Γνώριζα ήδη τον γνωστό θεατρικό επιχειρηματία Γιώργο Λεμπέση ο οποίος ανήκε στο εμπορικό θέατρο και είχε την φήμη ενός πολύ έντιμου ανθρώπου. Μου τηλεφώνησε και μου πρότεινε να γράψω μουσική για κάτι που ετοίμαζε ο Λαζόπουλος, του απάντησα πως δεν με ενδιαφέρει η επιθεώρηση και συν τοις άλλοις δεν είχα και καθόλου χρόνο. Μου ξανατηλεφώνησε σε δύο μέρες και μου ζήτησε να κάνω τουλάχιστον ένα ραντεβού με τον Λαζόπουλο, να ακούσω την ιδέα η οποία δεν είχε σχέση με επιθεώρηση. Εξακολουθούσα να είμαι δύσπιστος αλλά τελικά υποχώρησα και λόγω της αναχώρησής μου για την Πάτρα την επόμενη μέρα, συμφώνησα να κάνουμε ένα ραντεβού στο γραφείο μου στο φεστιβάλ, στο τελωνείο Πατρών.  Ήρθε ο Λαζόπουλος και του συμπεριφέρθηκα μάλλον αγενώς. Τον άκουσα από απόσταση, δεν πλησίασα καν την καρέκλα μου κοντά του και μιλούσα κάπως αυστηρά και κοφτά, δίνοντάς του να καταλάβει πως το ραντεβού δεν θα διαρκούσε πολύ. Ξεκίνησε να μου αναπτύσσει την ιδέα διαβάζοντάς μου αποσπάσματα από το «Ελλάς κατόπιν αορτής». Το «σύντομο» ραντεβού διήρκεσε πέντε ώρες! Από ένα σημείο και ύστερα κρεμόμουν από τα χείλη του θέλοντας να ακούσω την συνέχεια. Ο Λαζόπουλος έθετε τις βάσεις με εκείνο το έργο για την δημιουργία ενός νέου είδους θεατρικής πράξης, αυτό που αργότερα ονομάστηκε “Μετεπιθεώρηση”, αν και προσωπικά δεν θεωρώ εύστοχο τον χαρακτηρισμό.  Είχε στοιχεία επιθεώρησης, καμπαρέ, μιούζικαλ, πρόζας, παραληρηματικά μονόπρακτα ανάμεσα σε Τσέχωφ και Καμπανέλλη, αλλά πάνω απ’ όλα είχε έναν δαιμόνιο Λαζόπουλο. Αυτό το είδος δεν κατάφερε να δημιουργήσει επιγόνους γιατί δεν γινόταν χωρίς τον Λαζόπουλο. Δουλέψαμε μαζί στο “Ελλάς κατόπιν αορτής”, στο “Ήταν ένα μικρό καράβι” το 1989, στο “Κάτι έχω να σας πω” το 1992 και τέλος στο έργο “Η Κυριακή των παπουτσιών” το 1997. Η συνεργασία μας ήταν ιδανική. Υπήρξε και εξακολουθεί να υπάρχει μία βαθύτατη αλληλοεκτίμηση, ένας σεβασμός του ενός για τον άλλον. Μια αδιατάρακτη σχέση εδώ και είκοσι χρόνια».

«Ειρήνη»

«Και έρχεται την επόμενη χρονιά, το 1984, η Ειρήνη του Αριστοφάνη, που τη θεωρώ από πλευράς σκηνοθετικής σύλληψης την ιδιοφυέστερη ίσως παράσταση που έχει γίνει ποτέ στον Αριστοφάνη μετά τους Όρνιθες του Κουν. Και έγινε από τον Σπύρο Ευαγγελάτο. Το σκηνικό της αρχής είναι ένα κατεστραμμένο μπαρ ή μιούζικ χολ, με τις καρέκλες ανάποδα. Και εμφανίζονται κάποιοι στρατιώτες, απροσδιόριστου πολέμου, με χλαίνες – δεν ήξερες αν είναι ο Α´, ο Β´ Παγκόσμιος Πόλεμος ή κάποιος άλλος πόλεμος. Οι στρατιώτες, φοβισμένοι, μπαίνουν σ’ αυτό το μπαρ και αρχίζουν να βάζουν τα καθίσματα στη θέση τους – όλα αυτά με αργές κινήσεις, πάντα στην Επίδαυρο, το τονίζω, και με μια μουσική καμπαρέ από μένα. Και αποφασίζουν, για να πάρουν θάρρος μπροστά σε αυτή την καταστροφή που ήδη έχει υποστεί η χώρα τους, ο χώρος, η ανθρωπότητα, να παίξουν την Ειρήνη του Αριστοφάνη. Η άποψη αυτή του Ευαγγελάτου, όπως και η μετάφραση του Παύλου Μάτεσι αλλά και όλος ο τρόπος –πρωταγωνιστούσε ο Γιώργος Μιχαλακόπουλος, αν θυμάμαι καλά– με ώθησαν να κάνω μια μουσική αποκλειστικά καμπαρέ». Από συνέντευξη του Θάνου Μικρούτσικου στον Ηρακλή Οικονόμου

«Παράξενο δεν είναι;»

«Το “Παράξενο δεν είναι;” ξεκίνησε με το τραγικό γεγονός του θανάτου της Μελίνας Καρακώστα, στην πρώτη μας πρόβα στο Μέγαρο, τον Οκτώβριο του 2007. Αγαπημένη φίλη και η πιο κοντινή φίλη της Μαρίας, σπουδαία λογοτέχνης, μεταφράστρια και μουσικός. Ακόμη και τώρα αδυνατώ να σου περιγράψω το τι έζησα εκείνη την στιγμή. Ήταν ίσως η πιο οριακή κατάσταση που έχω βιώσει στη ζωή μου! Ο επικήδειος λόγος που υποχρεώθηκα από όλους να εκφωνήσω, το πριν, το μετά, η μνήμη της Μελίνας να αφήνει το μπάσο και να πέφτει στο πάτωμα, όλους εμάς από πάνω να προσπαθούμε να κάνουμε κάτι...Κάλεσα όλους τους συντελεστές της παραγωγής να κουβεντιάσουμε αν θα έπρεπε να γίνουν οι παραστάσεις ή αν θα τις ακυρώναμε. Όλοι τους συμφώνησαν να κάνουμε εκείνο που θα ήθελε και η Μελίνα, να προχωρήσουμε. Συνεχίσαμε τις πρόβες στην ίδια αίθουσα. Της αφιερώσαμε και τις παραστάσεις αλλά και τον δίσκο, στον οποίο υπήρχαν και πέντε τραγούδια σε δικούς της στίχους.

Το “Παράξενο δεν είναι;” ήταν παράσταση μουσικού θεάτρου για παιδιά. Το μουσικό θέατρο δεν είναι θέατρο με πολύ μουσική, δεν είναι μιούζικαλ, δεν είναι επιθεώρηση, δεν είναι όπερα. Είναι ένα θέαμα το οποίο έχει πολλές διαστάσες. Την θεατρική, την λογοτεχνική, την εικαστική, την χορευτική και την μουσική. Στο θέατρο οι χαρακτήρες προκύπτουν από το κείμενο και την σκηνοθετική διαχείριση, ενώ στο μουσικό θέατρο ορισμένοι χαρακτήρες προκύπτουν από το κείμενο, άλλοι από την μουσική, και ενδεχομένως κάποιοι και από την χορευτική κίνηση. Τα κείμενα ήταν της Μαρίας, η σκηνοθεσία του Παναγιώτη Λάρκου και της Σεσίλ, η δραματουργική επεξεργασία μία ομάδα αποτελούμενη από την Μαρία, τον Λάρκου κι εμένα, τα σκηνικά και τα κοστούμια ο Γιώργος Βαφιάς.

Αισθάνομαι περήφανος για αυτήν την δουλειά. Δεν είναι εύκολη η τέχνη για παιδιά και θεωρώ πως κακώς έχουμε ταυτίσει στην Ελλάδα το παιδικό με το σαχλό. Πιστεύω πως όταν απευθύνεσαι σε  παιδιά που είναι μεγαλύτερα των έξι- επτά χρονών δεν πρέπει να κάνεις κανένα καλλιτεχνικό σκόντο. Τα παιδιά θέλουν σοβαρή τέχνη. Έτσι κι αλλιώς, όπως συνηθίζω να λέω θεωρώ πως όλοι οι δίσκοι μου απευθύνονται σε ανθρώπους από εφτά μέχρι εβδομήντα εφτά χρονών».

Info: Το αφιέρωμα στον Θάνο Μικρούτσικο «Τους προβολείς στήσε» με μουσικές και τραγούδια του από το θέατρο θα ανοίξει το Φεστιβάλ Αθηνών στο Ηρώδειο στις 15 Ιουλίου για δύο παραστάσεις (15&16).

ΥΓ: Ευχαριστώ πολύ την Μαρία Παπαγιάννη για τη συνεργασία.