Daniel Wetzel: Θαυμαστός (;) καινούργιος κόσμος

Φυλλομετρώντας τη συλλογή του από φωτογραφίες καρτελών με οδηγίες ασφάλειας κατά την απογείωση, ο Ντάνιελ Βέτσελ των Rimini Protokoll έφτιαξε ένα υπέροχο βίντεο για το πρότζεκτ Enter: μια πρωτοβουλία του Ιδρύματος Ωνάση, όπου καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο δημιούργησαν στο σπίτι τους τον καιρό της καραντίνας ένα έργο σε 120 ώρες. Μιλήσαμε μαζί του για το «Safety Cards 2:00». Τι κρύβεται πίσω από τις εικόνες του και πώς ξημερώνει ο ήδη «Θαυμαστός (;) καινούργιος κόσμος»; Επί του οποίου χρόνια τώρα δουλεύουν οι Rimini Protokoll; Μερικά λόγια για αυτούς, πριν τη συνέντευξη. Την ομάδα συνδημιούργησαν τρεις συμφοιτητές του Ινστιτούτου Εφαρμοσμένων Θεατρικών Σπουδών στο Γκίσσεν της Γερμανίας –η Helgard Haug, ο Stefan Kaegi και ο Daniel Wetzel. Εδώ και περίπου 20 χρόνια εντοπίζει τα ιστορικά και κοινωνικοπολιτικά γεγονότα που συνιστούν από μόνα τους το «θέατρο της πραγματικότητας» και στελεχώνει τα ρηξικέλευθα πρότζεκτ της όχι με ηθοποιούς, αλλά με «ειδικούς» επί του εκάστοτε θέματος. Στις παραστάσεις τους που έχουν παρουσιαστεί στην Ελλάδα, οι Rimini Protokoll έχουν κατά καιρούς ανεβάσει στη σκηνή τους εξής «ειδικούς»: ξεναγούς και φύλακες ελληνικών αρχαιολογικών χώρων· συλλέκτες τρένων-μινιατούρων· Ινδούς τηλεφωνητές· απολυθέντες μουεζίνηδες του Καΐρου· οικοδόμους, ζωγράφους, αντιρρησίες συνείδησης, πολιτικούς και οικονομικούς πρόσφυγες, ακτιβιστές και δικηγόρους· ανθρώπους που η ζωή τους διαμορφώνεται από το παγκόσμιο εμπόριο όπλων.

Πολύ ενδιαφέρον! Έκανες τόσα χρόνια συλλογή με τις κάρτες-οδηγίες ασφάλειας των αεροπορικών πτήσεων και να που βρήκες την ευκαιρία λόγω παγώματος της διαπλανητικής αεροπλοΐας να τις ξανακοιτάξεις, υποθέτω, πιο προσεκτικά. Δεν ξέρω για σένα, αλλά εγώ, ας πούμε, ποτέ δεν τις διάβαζα. Ούτε και πρόσεχα το λάιβ, όταν οι αεροσυνοδοί έκαναν επίδειξη με τις ζώνες ασφαλείας. Υποθέτω από πλευράς μου πως ήταν ένας τρόπος αυτή η άρνηση να ξορκίσω τυχόν φόβους πτώσης, υποκρινόμενος, έλα μωρέ, όλα θα πάνε καλά. Εσύ; Μελετούσες τα φυλλάδια κι άκουγες προσεκτικά τις οδηγίες; Είχες τον αρχέγονο τρόμο του θανάτου, οπότε επικέντρωνες στα σχέδια διάσωσης; Ή κρατούσες στάση μιας δήθεν ανέμελα ψύχραιμης αποστασιοποίησης;
Καθόλου θα έλεγα. Τις λατρεύω αυτές τις καρτέλες και παρόλο που οι περισσότερες είναι ίδιες και λένε, πάνω κάτω, τα ίδια πράγματα, πιάνω τον εαυτό μου να τις διαβάζει με την ίδια προσήλωση κάθε φορά, σαν μέρος ενός τελετουργικού πτήσης. Να δω ποιο τετραγωνάκι θα τραβήξει πρώτο το βλέμμα μου. Ως περφόρμερ, «παίζω» με τις οδηγίες και τους κανόνες, αλλά και τις αντιφάσεις, καθώς η ίδια η πράξη ανάγνωσης αντιστρέφει την προφανή πρόθεση του κειμένου. Επομένως, δεν με νοιάζει τόσο ο «προφανής» σκοπός της κάρτας, η ασφάλειά μου. Εγώ βλέπω άλλα πράγματα. Μερικές φορές βλέπω στις κάρτες τη δική μου ζωή, δικές μου στιγμές, που με τη σειρά τους χρήζουν άλλων οδηγιών. Όταν το Ίδρυμα Ωνάση με προσκάλεσε να συνεισφέρω κι εγώ στο ξεχωριστό του πρόγραμμα τις εβδομάδες του lockdown με κάποιες online παραστάσεις, το βρήκα ως ευκαιρία να διηγηθώ επιτέλους, με τα δικά μου ψηφιακά «λόγια», τις ιστορίες που συνθέτουν αυτές οι καρτέλες. Έκανα λοιπόν μια βουτιά στην ιδιότυπη φωτογραφική συλλογή μου από στιγμιότυπα χάρτινων οδηγιών και τότε ήταν που συνέβη κάτι πολύ έντονο: Όταν έκανα το μοντάζ στο βίντεο, έλαβα το τηλεφώνημα για τον θάνατο του πατέρα μου. Τι παράξενο. Δεν είχα καμία κάρτα που να έλεγε τι να κάνεις στην περίπτωση που λάβεις ένα τέτοιο τηλεφώνημα. 

Κατά πόσο το γεγονός του θανάτου του πατέρα σου επηρέασε το τελικό αποτέλεσμα;
Μόλις είχα ολοκληρώσει το κομμάτι όπου πλέον όλοι «πετούσαμε». Έχουμε σηκωθεί από το έδαφος και φωνάζουμε ενθουσιασμένοι «ουααααουου, πετάμε!» Και μόνο να θαυμάσουμε την ανθρωπότητα για αυτό το επίτευγμα, μπορούμε! Ύστερα το βίντεο σε μεταφέρει στον απέραντο μπλε ουρανό με τα σύννεφα και εμφανίζεται μέσα από αυτά μια τσουλήθρα διαφυγής στην οποία είναι πιασμένοι άνθρωποι δεξιά και αριστερά. Μοιάζουν με μια σκάλα που οδηγεί στον Παράδεισο. Την ίδια στιγμή, κάνοντας και ένα διάλειμμα από το μοντάζ, έκοβα τα σκαλοπάτια μιας σκάλας για την κουκέτα της κόρης μας Ζόι με ένα πριόνι χειρός, γιατί δεν είχα άλλο εργαλείο. Ασχολιόμουν με αυτά τα δύο πράγματα επί δυο ώρες. Μετά ήρθε το τηλεφώνημα από τον αδερφό μου τον Βάλενταϊν, για να συνειδητοποιήσω πως ήταν μέσα σε εκείνες τις δυο ώρες που ο πατέρας μας, παρά τις προσπάθειες στα επείγοντα, δεν τα κατάφερε και ξεψύχησε. Αργότερα εκείνη τη νύχτα οι κουβέντες μας, που ήταν πιο ζωντανές από ποτέ, βρήκαν τον δρόμο τους στο βίντεο, είναι ξεκάθαρο σε ποιο σημείο. Ήταν ένας άνθρωπος που αγαπούσε τη Βίβλο και τον ενδιέφερε πολύ να βλέπει πώς οι τέχνες αντιμετώπιζαν την πίστη. Η σκάλα του Jacob ήταν μόνιμο στοιχείο των συζητήσεών μας. Νομίζω πως είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα στιγμή στο βίντεο. Ίσως κάποιος να περίμενε εκεί να παρεισδύει μια απεικόνιση του Ιησού Χριστού, αλλά εμφανίζεται ένα βρέφος που μπερδεύεται με τη μορφή ενός νεαρού άντρα, που κρατώντας ανοικτά τα χέρια του αναπαριστά την «έκτακτη ανάγκη». Δεν μπορώ να κοιτάζω αυτές τις καρτέλες χωρίς να νιώθω την ειρωνεία σε αυτό που είναι σχεδιασμένες να μας πουν. Στην ουσία αυτές οι καρτέλες πρέπει να σου πουν: Υπάρχει μια μικρή πιθανότητα να βιώσεις μια εντελώς «σκατένια» κατάσταση, οπότε παρακαλούμε να θυμάσαι: Έχεις 10 δευτερόλεπτα να βοηθήσεις τον εαυτό σου και 12 δευτερόλεπτα να βοηθήσεις το παιδί σου, ύστερα απλά τρέχεις στην τσουλήθρα, αφήνοντας τα ψηλοτάκουνα και το λάπτοπ σου πίσω. Και εγώ αυτό που βλέπω είναι: Βρισκόμαστε σε μια άσχημη κατάσταση, όλες μας οι αξίες έχουν διαφθαρεί και γλιστράμε σε αυτή την τσουλήθρα φορώντας τα ψηλοτάκουνα και με το λάπτοπ αναμμένο μόνο και μόνο για να βεβαιώσουμε στον εαυτό μας πως ο κόσμος στράβωσε, αλλά τουλάχιστον έχουμε ακόμα σύνδεση στο ίντερνετ, γι’ αυτό ας κάνουμε μια μικρή δωρεά σε αυτούς τους καημένους μέσω paypal ή οτιδήποτε. 

Ήσουν συνεχώς σε κίνηση λόγω της δουλειάς σου τα τελευταία χρόνια. Άλλαζες αεροδρόμια με συχνότητα «ίσως τελικά οι αεροδιάδρομοι να είναι και η μόνη μας πατρίδα». Λόγω Covid-19 οι μετακινήσεις πάγωσαν και καθηλώθηκες σε ένα συγκεκριμένο σημείο. Πώς διαχειρίζεσαι αυτή τη νέα κατάσταση υποχρεωτικής ακινησίας; Και πού βρίσκεσαι παρεμπιπτόντως...
Αν εξαιρέσεις την οικονομική καταστροφή, είμαι ξετρελαμένος. Είμαστε πολύ τυχεροί, η κόρη μου κι εγώ. Νομίζω περάσαμε πολύ όμορφα μαζί και επικεντρωθήκαμε σε αυτά που πραγματικά έχουν σημασία, που αμφιβάλλω αν θα είχαμε αλλιώς την ευκαιρία να το κάνουμε. Η συνέντευξη αυτή είναι ένα από τα τελευταία πράγματα που κάνω από το Βερολίνο. Ελπίζω την αυριανή νύχτα να βρίσκομαι στην Ελλάδα μετά από ένα μεγάλο ταξίδι μέσω Βουλγαρίας και χωρίς να έχω κολλήσει τον ιό. Αυτό θα το μάθουμε μόνο όταν φτάσουμε και εξεταστούμε στην Ελλάδα. 

Γιατί αποφάσισες να δουλέψεις με τις κάρτες διάσωσης κι όχι και με κάτι άλλο; Φερειπείν τα μενού των ξενοδοχείων ή των εστιατορίων που σε φιλοξενούσαν κατά τη διάρκεια των μετακινήσεών σου! Κι αυτά πάγωσαν τη λειτουργία τους, αν και εντάξει δεν κινδυνεύαμε τόσο πολύ εκεί, πλην τροφικών δηλητηριάσεων. Παρόλο που ελπίζω να συμφωνείς: οι πιθανότητες να πεθάνουμε σε κάποιο αεροπορκό ατύχημα είναι λιγότερες από το να πάθουμε τροφική δηλητήριαση σε κάποια εξωτική χώρα της Ανατολής...
Δεν σκέφτομαι τον θάνατο, δεν με νοιάζει αν πεθάνω. Αυτό που με νοιάζει είναι πώς ζούμε σε μια μόνιμη παραδοξότητα και αντίφαση. Νομίζω αυτό είναι και ο λόγος που άνθισε τόσο το δράμα και η τραγωδία στους αρχαίους ελληνικούς χρόνους. Αλλά ας μην πάμε τόσο πίσω. Μιλάμε συνεχώς για τη σημασία των αξιών, τη σιγουριά μας σε αυτά που θεωρούμε δεδομένα, και κάνουμε τα τελείως αντίθετα ως άνθρωποι. Φυσικά και ένα παιδί μπορεί να ρωτήσει: Θα είμαστε ασφαλείς; Θα τα καταφέρουμε; Και εμείς θα απαντήσουμε: Φυσικά θα τα καταφέρουμε. Αν και ξέρουμε: Κάποια στιγμή θα βιώσουμε μεγάλο πόνο. Και όταν ένα παιδί μας ρωτήσει: Και με τον πλανήτη τι γίνεται; Εμείς θα απαντήσουμε: Όλα είναι εντάξει, απλά πρέπει να διαχωρίζουμε τα σκουπίδια μας και να φροντίζουμε να παίρνουμε το μετρό αντί του αυτοκινήτου μας όποτε μπορούμε. Αλλά, η αλήθεια είναι: Μας είναι εντελώς αδιάφορη η τύχη του πλανήτη. Ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε, αλλά επιλέγουμε να μην το κάνουμε. Και αυτή είναι η ποίηση πίσω από τις καρτέλες ασφαλείας των αεροπλάνων: Αποτελούν νόμιμα έγγραφα αυτοεξαπάτησης. Και αυτός είναι ένας από τους λόγους που επέλεξα να δουλέψω πάνω σε αυτές. 

Πώς βλέπεις τον κόσμο τώρα μετά τον Covid-19 αλλά και αύριο, που λένε πως ο ιός θα επανέλθει, κι όσο δεν υπάρχει εμβόλιο μπορεί και να ξαναζήσουμε ένα παρόμοιας έντασης λοκντάουν; Και ειδικά για τη δουλειά σου, υπάρχουν άραγε safety cards: 2:0, όταν και η τέχνη μοιάζει κι αυτή να το έχει το ίδιο δύσκολα όπως τα αεροδρόμια και τα εστιατόρια;
Όπως φαίνεται, και στην Ελλάδα, το να είναι κανείς καλλιτέχνες ή να ασχολείται με τις τέχνες γενικότερα, είναι μεγάλο ρίσκο. Για άλλη μια φορά νιώθουμε πως οι τέχνες απαξιώνονται, λες και δεν αποτελούν ένα από τα ισχυρότερα θεμέλια των πολιτισμένων κοινωνιών. Ντρέπομαι όταν λέω σε φίλους πώς μεταχειρίζονται τους θεατρικούς καλλιτέχνες αυτή την περίοδο, για παράδειγμα, οι πολιτικοί, που αποφάσισαν εκείνοι για το πώς θα χειριστεί το αθηναϊκό φεστιβάλ τις συνεργασίες που έχει συμφωνήσει. Εκεί που είχαμε όλοι δεσμευθεί με ημερομηνίες παραστάσεων, είχαμε κλείσει πρόβες και είχαμε κάνει οικονομικές συμφωνίες, ακούμε: Ω, ας περιμένουμε καλύτερα για τα συμβόλαια έως να ξέρουμε περισσότερα. Αντίθετα, υπήρχαν τουλάχιστον 30 άλλοι φορείς που ακολουθούσαν άλλο δρόμο: Σου ζητήσαμε μια δουλειά - έτσι θα κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας να σε αποζημιώσουμε στο επίπεδο του δυνατού για τις όποιες απώλειές σου - ελπίζοντας πως θα είσαι μαζί μας του χρόνου. Κάποιοι από αυτούς βιάστηκαν μάλιστα να ετοιμάσουν συμβόλαια ή να βάλουν νωρίτερα τις ημερομηνίες σε αυτά, ώστε να μπορούν να το εξηγήσουν στα διοικητικά τους συμβούλια. Γιατί ήξεραν: Οι καλλιτέχνες με τους οποίους συνεργαζόμαστε, οι ομάδες τους και η δουλειά τους, είναι το δικό μας ζητούμενο. Εγώ είχα δυο παραγωγές στα σχέδια και να κάνω πρόβα στο στούντιό μου στην Αθήνα. Δεν έγιναν. Αλλά το είχα νοικιάσει για αυτό τον σκοπό. Βρίσκομαι λοιπόν στην ίδια θέση με πολλές άλλες ομάδες και φορείς που αντιμετώπισαν ένα ψυχρό βλέμμα και μερικά πομπώδη λόγια. Καμία υποστήριξη. Πληρώνουμε όλοι όμως το τίμημα της αδιαφορίας των ισχυρών, που έβλεπαν τα ξεκάθαρα σημάδια πως κάτι, ένας άγνωστος ιός, μπορεί να εμφανιστεί κάποια στιγμή σύντομα και οφείλουν να είναι έτοιμοι. Αυτή ήταν η δουλειά τους, να είναι έτοιμοι. Είχαν καρτέλες ασφαλείας για πολλά χρόνια στα συρτάρια τους.
Για την τέχνη, το να παίρνεις ρίσκα είναι στο DNA του καλλιτέχνη και κατάλαβα τις τελευταίες εβδομάδες πως οι περιορισμοί ενός καλλιτέχνη είναι τελικά μόνο χρηματικοί. Εμείς, οι άνθρωποι του θεάτρου δεν έχουμε πρόβλημα, μέχρι τη στιγμή που πηγαίνουμε σούπερ μάρκετ. Κατά τα άλλα, η δουλειά μας μάς κάνει πολύ χαρούμενους. Κατά τη διάρκεια των διαδικτυακών εργαστηρίων θεάτρου γνώρισα μερικούς πολύ ενδιαφέροντες ανθρώπους, από την Κίνα, τη νότια Αμερική, τη βόρεια Ευρώπη, την Αυστραλία, από διάφορα μέρη της Ευρώπης βασικά - όλοι στην ίδια ψηφιακή πλατφόρμα. Μαζί κάναμε τις παραστάσεις μας, κάναμε πρόβες, δοκιμάζαμε, δημιουργούσαμε εμπειρίες με «παγκόσμιο φόντο» όταν κάποιος μας έδειχνε στην οθόνη τι έβλεπε από το δικό του παράθυρο ή κάποιοι άλλοι μπορούσαν να σου δείξουν μόνο το «σκοτάδι», αφού εκεί που ζούσαν ήταν ήδη μεσάνυχτα. Αλληλεπιδρούσαμε με την ποίηση, το θέατρο, τις διαφορετικές του καθενός κουλτούρες, σε καθημερινή βάση. Ο Covid-19 δημιούργησε ένα πρωτόγνωρο παγκόσμιο δίκτυο που μάλλον ένωνε παρά χώριζε. Έτσι βλέπω τον κόσμο, με τον ίδιο τρόπο που διαβάζω τις καρτέλες ασφαλείας: Βασικά όλοι γνωρίζουμε ακριβώς ποια είναι τα σωστά βήματα και τι πρέπει να κάνουμε – απλά όχι τώρα. Το θέατρο, όπως μου αρέσει εμένα, έχει να κάνει με το τώρα και αυτό που μας περιβάλλει σήμερα. Και σε αυτό το ερέθισμα αντιδρά. Δεν μπορείς να βάλεις 500 άτομα σε ένα θέατρο και να φτύνει ο ένας πάνω στον άλλο επικίνδυνα σταγονίδια; Κανένα πρόβλημα. Ας βρούμε μια άλλη φόρμουλα. Ένα από αυτά που κάνουμε τώρα είναι συναντήσεις μέσω zoom με δυο γυναίκες από την ανατολική Ινδία - η μια ζει στην Καλκούτα και η άλλη μόλις μετακόμισε στην Εσθονία. Το θεατρικό φεστιβάλ με το οποίο συνεργάζονται βρίσκεται στη Ρωσία - και έτσι το αποφάσισαν: Ας οργανώσουμε ένα αμιγώς διαδικτυακό φεστιβάλ. Υπέροχα πράγματα μπορούν να συμβούν - το ενδιαφέρον που δεν υπήρχε, για άλλους τρόπους επαφής και επικοινωνίας. Οι άνθρωποι μπορούν να μοιραστούν έναν εικονικό κόσμο, τώρα. 

Θα έρθεις το καλοκαίρι στην Ελλάδα για αναψυχή ή κάποια δουλειά; Θεωρητικά είμαστε ένας ασφαλής προορισμός. Σου το ρωτώ όμως, γιατί πλέον πολύς κόσμος φοβάται να ταξιδέψει για οπουδήποτε. Σε ποια κατηγορία ανήκεις; Και πόσο σε φόβισε ή εξακολουθεί να έχει δυσοίωνες επιπτώσεις στη δουλειά και τον ψυχισμό σου αυτή η κατάσταση; Σε ένα από τα βίντεο του Ωνάσης, μια συνάδελφός σου, η σκηνοθέτρια Λένα Κιτσοπούλου, δήλωσε πως από εδώ και πέρα κάθε δουλειά της θα είναι στιγματισμένη από την ταραχή της πανδημίας.
Μου άρεσε πολύ το βίντεο της Λένας και μάλιστα το μοιράστηκα κι εγώ με τη σειρά μου στις δικές μου επαφές. Και μου αρέσει πραγματικά όλο αυτό το πρόγραμμα, αυτή η «σύγκρουση» τόσο διαφορετικών μεταξύ τους αισθητικών και οι τρόποι που εφευρίσκονται για να απαντήσουν με την ίδια κλαγγή σε αυτή την περίεργη κατάσταση. Όσο για τον τρόπο που δουλεύουμε, υπάρχουν στιγμές που μας είναι αδύνατο λόγω της διάχυτης ανασφάλειας, μερικοί απλά περιμένουν μέχρι τον Σεπτέμβρη για να παρουσιάσουν κάτι που έχουν ξανακάνει, μπορεί να συνεργαστούμε με ένα μουσείο ή να κάνουμε κάτι ηχητικό – και εγώ για πρώτη φορά δοκιμάζω να κάνω μόνο βίντεο. Είναι κι αυτό μια αρχή. Η δουλειά μας αντικατοπτρίζει αυτή την περίοδο τον τρόπο που κι εμείς βιώνουμε τη γενική κατάσταση, είναι η δική μας αντίδραση. Δεν σταματάμε λοιπόν. Είμαστε ήδη μέσα σε αυτό. 

Σε ποια από όλες τις πτήσεις της ζωής σου ήταν τέτοια η αναταραχή και το κούνημα, που ειλικρινά φοβήθηκες για τη ζωή σου;
Ναι. Έχω νιώσει σαν σε τρενάκι τρόμου σε λούνα παρκ. Αλλά ξέρω και τι σημαίνει να είσαι πιλότος. Ήμουν παντρεμένος με μια πολύ έμπειρη αεροσυνοδό. Περισσότερο με φοβίζουν τα αυτοκίνητα ή τα ποδήλατα και, από όσο μπορώ να θυμηθώ, τα περισσότερα αγχωτικά περιστατικά μού έχουν συμβεί στο κέντρο της Αθήνας. Στατιστικά μιλώντας, το να προσπαθήσεις να βγάλεις μια σέλφι είναι πιο επικίνδυνο για τη ζωή σου από το να ταξιδέψεις με το αεροπλάνο.

Και ποια πτήση θέλεις να είναι η πρώτη σου και για πού, όταν με το καλύτερο σενάριο ανακάλυψης του εμβολίου ο κόσμος θα ξαναγίνει ασφαλής;
Εκτός από αυτές που με μεταφέρουν από το Βερολίνο στην Αθήνα και αντίστροφα, νομίζω είναι το ταξίδι στην Ταϊβάν τον ερχόμενο Νοέμβρη για πρόβες και παραστάσεις και στη Μιανμάρ, που θα ξεκινήσω εκεί το νέο μου πρότζεκτ. 

Ήταν, όμως άραγε ποτέ ασφαλής αυτός ο κόσμος; Ή έτσι νομίζαμε στρέφοντας αλλού το βλέμμα κι εφευρίσκοντας αντιπερισπασμούς, ώστε να κάνουμε πως δεν βλέπουμε πόσο εύθραυστα και από μια λεπτή κλωστή κρέμονται όλα;
Αυτό δεν είναι απλά μια υπόθεση. Αυτό είναι για μένα καλό θέατρο, με αυτό καταπιανόμαστε εμείς οι άνθρωποι του θεάτρου, συνέχεια. 

Δείτε το βίντεο εδώ.