Η Ρουμπίνη Μοσχοχωρίτη ζει τη δική της δυστοπία

Η Ρουμπίνη Μοσχοχωρίτη βρισκόταν μία ανάσα πριν την πρεμιέρα της νέας της παράστασης, όταν ξεκίνησαν να ανακοινώνονται τα πρώτα μέτρα της κυβέρνησης για την προφύλαξη από τον Covid-19. Από το τότε, η σκηνοθέτρια χρειάστηκε σταδιακά να προσαρμοστεί, όπως όλοι μας, στις νέες συνθήκες του εγκλεισμού στο σπίτι, αλλά και να έρθει αντιμέτωπη με την επαγγελματική αβεβαιότητα, την οποία βιώνει αυτή την περίοδο η μεγάλη πλειοψηφία των επαγγελματιών του πολιτισμού. 

Πού σας βρήκε επαγγελματικά το κλείσιμο των χώρων πολιτισμού, λόγω κορωνοϊού, και μετέπειτα η συνολική απαγόρευση κυκλοφορίας;  
Τη μέρα που ανακοινώθηκε το κλείσιμο των θεάτρων, είχαμε κάνει την τελευταία μας πρόβα για το «Πίστη, Αγάπη, Ελπίδα», που επρόκειτο να ανέβει σε μια περίπου εβδομάδα στο Bios. Η απαγόρευση ήταν σοκαριστική και οι σκέψεις έτρεχαν γρήγορα σαν τίτλοι κινηματογραφικής ταινίας: τώρα που είμαστε στην τελική ευθεία, που όλοι έχουμε δουλέψει σκληρά, που η παράσταση έχει ανακοινωθεί, πώς γίνεται να κλείσουμε και τι θα συμβεί από εδώ και πέρα; Πότε θα παίξουμε, πότε θα ανοίξουν τα θέατρα, πόσο σοβαρό είναι όλο αυτό; Τις επόμενες μέρες, καθώς δεν είχε ακόμα ανακοινωθεί η απαγόρευση κυκλοφορίας, μοιάζαμε με μελίσσι, που στριφογυρίζει γύρω από το ίδιο λουλούδι. Πήγαμε στο θέατρο να μαζέψουμε τα ρούχα, να τακτοποιήσουμε τα σκηνικά, να μιλήσουμε με τους ανθρώπους εκεί και να ξαναπρογραμματίσουμε την παράσταση για αργότερα. Ίσως λίγο πριν ή λίγο μετά το Πάσχα. Πού να φανταστούμε το τι θα ακολουθούσε. Ολοκληρωτικό lock down. Lock down και στα σχέδια λοιπόν. Η απαγόρευση κυκλοφορίας με βρήκε στην Αθήνα, να προσπαθώ να προσαρμοστώ στην νέα κατάσταση και στους νέους, τελείως διαφορετικούς ρυθμούς. Αρχικά άπλετος αγωνιώδης χρόνος για αυτά που άρχισαν να σχηματίζονται ως προοπτικές ή καλύτερα ως μη προοπτικές.  

Με το κλείσιμο των θεάτρων υποψιαζόσασταν τι θα ακολουθούσε;  
Υποψιαζόμουν ότι τα πράγματα άρχισαν να είναι δύσκολα αλλά δεν φανταζόμουν το βαθμό. Πολύ γρήγορα όμως συνειδητοποίησα ότι το τεράστιο πρόβλημα που υπήρχε ήδη στα νοσοκομεία λόγω έλλειψης προσωπικού, κρεβατιών ΜΕΘ και γενικά νοσοκομειακού υλικού, ήταν επαρκής παράγοντας για να οδηγήσει σε λύσεις, που σε διαφορετική περίπτωση, κανείς δεν θα αναλάμβανε το οικονομικό και κοινωνικό κόστος. Η αλήθεια είναι ότι το κράτος φοβήθηκε τον εαυτό του και τις αντοχές του και για αυτό πήρε ακραίες και σοβαρές αποφάσεις. Ευτυχώς που αυτές οι αποφάσεις εισακούστηκαν από την πλειοψηφία του λαού και οδηγηθήκαμε σε περιορισμένο αριθμό κρουσμάτων της ασθένειας και σε ακόμα λιγότερους θανάτους. Νομίζω πάντως πως αυτή η περίοδος έχει γράψει βαθιά μέσα μας και σίγουρα θα επηρεάσει ποικιλοτρόπως τη ζωή του καθενός μας από εδώ και πέρα. 

Αυτό το διάστημα έχετε βρει κάποιον τρόπο να παραμείνετε δημιουργική και/ή να συνεχίσετε να έχετε επαφή με το κοινό; 
Η αλήθεια είναι ότι πέρασα από διάφορα στάδια. Στην αρχή ένιωθα ότι πρέπει να φτιάξω μια καθημερινότητα που να έχει κάποιου είδους ρυθμό, που να περιλαμβάνει δηλαδή κάποια από τα πράγματα που μου αρέσει να κάνω, να μπορώ να διαβάσω, να παρακολουθώ το τι συμβαίνει, να είμαι περισσότερο με την τρίχρονη μικρή μου, να κάνω δουλειές στο σπίτι (τρία άτομα συνέχεια στον ίδιο χώρο), να δω θεατρικές παραστάσεις στο διαδίκτυο, να δουλέψω, να δουλέψει ο σύντροφός μου αλλά και να βγω να περπατήσω, να τρέξω γύρω από το τετράγωνο. Όλα μπερδεμένα, καταπιεστικά και ταυτόχρονα πολύ αγχωτικά. Τελικά η ίδια η κατάσταση με οδήγησε στο να πάψω να προσπαθώ να βρω ρυθμό και να αφεθώ σε αυτήν την άπνοια χρόνου που προτεινόταν. Οι αισθήσεις τότε διαστάλθηκαν: η μυρωδιά του καφέ, το παιχνίδι, τα παραμύθια, η βόλτα, τα απλωμένα ρούχα, οι γάτες πάνω στα αυτοκίνητα, τα λουλούδια που ξεμύτιζαν, οι θόρυβοι, η φωνή μας, το σώμα μας. Όλα αλλιώτικα. 

Πώς σχολιάζετε τα μέτρα που λήφθηκαν για τους καλλιτέχνες; 
Στην αρχή το υπουργείο ήταν άφαντο, είχε μία «Μη Στάση» σαν να μην συνέβαινε κάτι σοβαρό, να κλείνουν δηλαδή τα θέατρα, να μένουν τόσοι άνθρωποι άνεργοι, να απαγορεύονται οι κοινωνικές συναθροίσεις και να καταλαβαίνουμε όλοι ότι αυτό θα διαρκέσει για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, από τους πρώτους που εξήγγειλαν μέτρα ήταν οι υπουργοί πολιτισμού. Άμεσα πακέτα στήριξης για τον πολιτισμό, που όλοι ήξεραν ότι θα πληγεί περισσότερο από όλους. Μην ξεχνάμε ότι αυτή η πανδημία αγαπάει την κοινωνική αποστασιοποίηση. Στην υπουργό λοιπόν δεν πέρασε καθόλου από το μυαλό το πώς θα καταφέρει να επιβιώσει το θέατρο, του οποίου δομικό στοιχείο είναι η επαφή, η αμεσότητα, η εγγύτητα; Μάλλον όχι, για να εμφανιστεί να μιλήσει για τον πολιτισμό δυο μήνες σχεδόν μετά. Και αφού πιέστηκε από ολόκληρο τον καλλιτεχνικό κόσμο. Τότε δημιουργήθηκε αυθόρμητα και το γκρουπ των support art workers, που αριθμεί 40.000 περίπου μέλη και θέτει σε συζήτηση όλα τα προβλήματα του κλάδου. Οι αντιδράσεις υπήρξαν μαζικές και έντονες, από μουσικούς, ηθοποιούς, σκηνοθέτες, κινηματογραφιστές, δημοσιογράφους του πολιτιστικού ρεπορτάζ, τεχνικούς, χορευτές, κριτικούς, από καλλιτέχνες περισσότερο ή λιγότερο προβεβλημένους αλλά και ανθρώπους που απλά στηρίζουν την τέχνη, τους σπουδαίους θεατές. Βουλευτές κατέθεταν ερωτήσεις στη βουλή, ακόμα και βουλευτές από την ίδια την παράταξη, που ανήκει η υπουργός. Αυτό κάτι σημαίνει. Σημαίνει ότι η συγκεκριμένη υπουργός, η οποία ήταν για πάνω από μια δεκαετία γενική γραμματέας στο ίδιο υπουργείο, θα έπρεπε να ξέρει τι να κάνει. Θα έπρεπε να γνωρίζει την πολυπλοκότητα των εργασιακών σχέσεων, που υπάρχουν στον καλλιτεχνικό χώρο. Θα έπρεπε να ξέρει τον τρόπο που δουλεύουν οι καλλιτέχνες, οι οποίοι ψάχνουν για δουλειά τρεις φορές το χρόνο και δουλεύουν άλλοτε με μπλοκάκι, άλλοτε με πρόσληψη, άλλοτε με τίτλο κτήσης, ότι οι συμβάσεις ξεκινάνε με την έναρξη της παράστασης και άρα πολλοί καλλιτέχνες βρίσκονταν στον αέρα τη δεδομένη στιγμή. Μάλλον όμως δεν την ενδιέφεραν όλα αυτά γιατί και τα πρώτα μέτρα ήταν στην ουσία «μη μέτρα» και δεν διαφοροποιούνταν από την πρώτη ανακοίνωση του επιδόματος των 800 ευρώ, που ελάχιστοι κατάφεραν να πάρουν. Κάποιες ακόμα εξαγγελίες έμειναν και μένουν στον αέρα καθώς δεν έχει διασαφηνιστεί ακόμα το μέτρο για την στήριξη των ΑΜΚΕ, που είναι πολύ σοβαρό, οι οποίες χωρίς να έχουν έσοδα από πουθενά, έχουν φορολογικές υποχρεώσεις, ενοίκια κ.α. Επίσης η ανακοίνωση για τις διακόσιες δράσεις σε αρχαιολογικούς χώρους, έγινε με μη αξιοκρατικά κριτήρια, απευθείας ανάθεση, χωρίς να αφήνει τα περιθώρια να ανθήσει μια καλή ιδέα, θάβοντας την ελπίδα πολλών καλλιτεχνών να βρουν εργασία το επόμενο διάστημα. Ας ελπίσουμε ότι το θετικό μέτρο αύξησης του ποσού των επιχορηγήσεων θα δοθεί πραγματικά σε όσο των δυνατόν περισσότερες ΑΜΚΕ, αξιοκρατικά, δίνοντας και μια ανάσα σε μεγάλο αριθμό καλλιτεχνών. 

Θεωρείτε ότι αυτή η στάση είναι χαρακτηριστική της γενικότερης αντιμετώπισης του καλλιτέχνη από το ελληνικό κράτος ανεξαρτήτως της παρούσας κρίσης; 
Θέλω να θυμίσω ότι προερχόμαστε όλοι μας από μια δεκαετή οικονομική κρίση, η οποία απεικονίζεται και στο θέατρο. Τα πράγματα έχουν μπερδευτεί πάρα πολύ. Σκεφτείτε ότι ακόμα και οι επιχορηγήσεις του ελευθέρου θεάτρου κόπηκαν για μεγάλο διάστημα μέχρι που επανήλθαν πριν τρία χρόνια. Τα ΔΗΠΕΘΕ επίσης για μεγάλο διάστημα υπολειτουργούσαν. Οι θέσεις εργασίας ήταν πολύ λίγες και ο καθένας πάλευε μόνος του μέσα στα κύματα για να επιβιώσει. Ωστόσο η αλήθεια είναι ότι στην Ελλάδα ο πολιτισμός έχει πολλά ανοιχτά μέτωπα. Λείπει μια συνολική χάραξη πολιτιστικής πολιτικής, λείπει η αντιμετώπιση του πολιτισμού ως αναγκαίου πνεύμονα πνευματικής και ψυχικής ανάπτυξης. Ακόμα και αυτό που λέγεται ότι ο πολιτισμός είναι η βαριά βιομηχανία μας, δε βρίσκει αποδέκτες. Δεν είναι τυχαίο ότι όλοι μιλάνε ακόμα για τη Μελίνα Μερκούρη και όλες αυτές τις δομικές αλλαγές που έφερε στο πολιτισμό. Από τότε έχει να εκσυγχρονιστεί ουσιαστικά το καλλιτεχνικό τοπίο. Πραγματικά πολλές φορές δεν καταλαβαίνω γιατί δεν μπορούν να δοθούν λύσεις σε απλά προβλήματα, που αισθάνεσαι, το βλέπεις ότι η λύση είναι εκεί σε περιμένει υπομονετικά. Έχεις στοιχεία από άλλες χώρες, έχεις μελετήσει τις δικές σου ιδιαιτερότητες, υπάρχουν αξιόλογοι άνθρωποι που εισηγούνται και εσύ απλά διαιωνίζεις τα «διαιωνιζόμενα» γιατί αρνείσαι πεισματικά τη λύση. Και έτσι απλά η πραγματικότητα σε εγκαταλείπει. Θυμώνω. 

Τι πιστεύετε ότι θα έπρεπε να έχει γίνει διαφορετικά; 
Το πρώτο σημαντικό πράγμα είναι ότι η υπουργός άργησε πάρα πολύ να συζητήσει το οτιδήποτε. Όντας γενική γραμματέας στο Υπουργείο θα έπρεπε να γνωρίζει την πολυπλοκότητα του τοπίου και να έχει μεριμνήσει προ πολλού για την αδυναμία τόσο μεγάλου μέρους καλλιτεχνών να εργαστούν. Θα μπορούσε να κινηθεί σε διάφορες κατευθύνσεις, απ΄ το να ενισχύσει πολιτιστικές δράσεις σε ολόκληρη την Ελλάδα, ερευνητικά εργαστήρια πάνω σε συγκεκριμένα θέματα, όπως την αρχαία τραγωδία κ.α. μέχρι το να δοθούν χρήματα σε τηλεοπτικές και κινηματογραφικές παραγωγές. Με ένα βασικό στόχο: να εμπλέξει όσο το δυνατόν περισσότερους καλλιτέχνες, που δεν έχουν πρόσβαση σε ιδρύματα και δημόσιους φορείς, που πιθανόν φέρουν κάτι νέο, φρέσκο, που το έχει ανάγκη ο πολιτισμός και όλα αυτά βέβαια με αξιοκρατικά κριτήρια. Θα μπορούσε ολόκληρη η Ελλάδα να γίνει ένα ουσιαστικό, ερευνητικό εργαστήρι πολιτισμού. Και φυσικά να βρεθεί τρόπος (προτάσεις υπήρξαν πολλές) να αποζημιωθούν όλοι αυτοί οι καλλιτέχνες, όπως οι υπόλοιποι εργαζόμενοι, που έμειναν έξω από τα μέτρα. 

Πώς φαντάζει σε εσάς αυτή τη στιγμή η επόμενη μέρα για την τέχνη στην Ελλάδα σε ατομικό, αλλά και ευρύτερα;  
Σίγουρα τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα και μπερδεμένα. Δεν ξέρουμε ακόμα αν θα ανοίξουν τα θέατρα το φθινόπωρο, με πόσους θεατές, δεν ξέρουμε αν θα θέλει ο κόσμος να μπει σε κλειστούς χώρους, αν θα επιστρέψει η πανδημία και άρα κάθε σχέδιο είναι άκρως επισφαλές. Ωστόσο εμείς θέλουμε να δούμε την παράστασή μας να παρουσιάζεται στη σκηνή, το έργο είναι ιδιαίτερα επίκαιρο, μιας και αναφέρεται σε μια περίοδο υψηλού κινδύνου, με πολλές ομοιότητες με το σήμερα και πιστεύουμε ότι αφορά πολύ κόσμο. Γενικά θέλουμε να δουλέψουμε, να δημιουργήσουμε, να παράξουμε. Ας ελπίσουμε ότι θα υπάρξουν οι συνθήκες, ώστε όλο αυτό που βιώσαμε να μετουσιωθεί σε σκηνική πράξη και να επέλθει η κάθαρση. Προς το παρόν ζούμε τη δική μας δυστοπία και είμαστε ακόμα πολύ μέσα σε αυτήν.