Η μικρή μέσα στο σκοτεινό δάσος: Μινιατούρες σε κύκλο αίματος

Ο Φιλίπ Μινυανά (Μπεζανσόν, 1946) δεν μας είναι παντελώς άγνωστος στην Ελλάδα.  Την περίοδο 1999-2000 ο Ηλίας Κουντής ανέβασε στην τότε Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου το έργο του «Οι πολεμιστές» («Les Guerriers», éd. Théâtrales, 1993), που συνοδεύτηκε με άφιξη του ιδίου στην Αθήνα, προσκεκλημένου της Γαλλική Πρεσβείας.  Είναι ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Γάλλους συγγραφείς, με περισσότερα από σαράντα θεατρικά έργα και λιμπρέτα, ενώ το 2010 τιμήθηκε με το Μέγα Βραβείο Θεάτρου της Γαλλικής Ακαδημίας.

Είναι, επομένως, ευτύχημα που ο Παντελής Δεντάκης επέλεξε φέτος δικό του έργο να σκηνοθετήσει, σε μετάφραση της έμπειρης στη γαλλική δραματουργία Δήμητρας Κονδυλάκη. Το έργο «Η μικρή μέσα στο σκοτεινό δάσος» προέκυψε κατόπιν παραγγελίας, από την Κομεντί Φρανσαίζ και το Théâtre de Gennevilliers, το 2008, ενός έργου που να στηρίζεται στις «Μεταμορφώσεις» του Οβίδιου, αποβλέποντας στην έναρξη ενός κύκλου επανεπίσκεψης των κλασικών.

Ο Μινυανά επέλεξε να πραγματευτεί στο έργο του, με τον δικό του τρόπο, τον μύθο της Πρόκνης και της Φιλομήλας, μύθος που συναντάται και στη χαμένη τραγωδία του Σοφοκλή «Τηρεύς» (περίπου 414 π. Χ.), από την οποία σώζονται μόνο 57 στίχοι. Στον  ίδιο μύθο έχουν, άμεσα ή έμμεσα, στηριχτεί και άλλοι σύγχρονοι συγγραφείς, με γνωστό παράδειγμα και στην Ελλάδα το έργο της Τζοάννα Λώρενς «Τα πουλιά» (εκδ. Ergo, 2004), σε μετάφραση Χριστίνας Μπάμπου-Παγκουρέλη, που ανέβηκε από τον Θ.Ο. «Πρώτες Ύλες», με τις Ελισάβετ Μουτάφη και Φανή Γέμτου στους βασικούς ρόλους.

Πρόκειται για τη μυθική ιστορία του βασιλιά της Θράκης Τηρέα (αυτόν που αργότερα συναντάμε ως Έποπα στους «Όρνιθες» του Αριστοφάνη), ο οποίος παντρεύεται την Πρόκνη, κόρη του βασιλιά της Αθήνας Πανδίωνα, ως επισφράγιση της συμμαχίας τους μετά τον πόλεμο ενάντια σε εχθρούς. Η Πρόκνη, δεμένη με τη μικρότερη αδελφή της Φιλομήλα, ζώντας πλέον στη μακρινή Θράκη, την επιθυμεί, και ο Τηρέας αποφασίζει να τη φέρει για λίγο κοντά της. Στον δρόμο της επιστροφής παρασύρεται από την ομορφιά της και τη βιάζει, εγκαταλείποντας την σε μια καλύβα στο δάσος και λέγοντας στην Πρόκνη ότι σκοτώθηκε. Για να μη μαρτυρήσει δε η Φιλομήλα σε κανέναν το έγκλημά του, της κόβει τη γλώσσα. Η Φιλομήλα, βουβή, θα κεντήσει τον βιασμό της και τον δρόμο προς την καλύβα και μια γριά θα φέρει το εργόχειρο στην Πρόκνη. Όταν οι δύο αδελφές συναντηθούν και πάλι, σχεδιάζουν την εκδίκησή τους: σφάζουν τον  Ίτυ, γιο της Πρόκνης και του Τηρέα, και του τον προσφέρουν σε γεύμα. Όταν αυτός το ανακαλύπτει, τις κυνηγά να τις σκοτώσει, αλλά ο θεοί τους λυπούνται, μεταμορφώνοντάς τους σε πουλιά: τον Τηρέα σε τσαλαπετεινό, τη Φιλομήλα σε χελιδόνι και την Πρόκνη σε αηδόνι.

Ένας από τους βιαιότερους αρχαιοελληνικούς μύθους ακολουθείται σχετικά πιστά από τον Μινυανά ως προς την ιστορία του, αποκτά όμως μια ενδιαφέρουσα δόμηση και γλωσσική ποιητικότητα.  Επομένως, δεν είναι ο γνωστός μύθος το ζητούμενο, αλλά ο τρόπος που εκφέρεται μέσα από το κείμενο του συγγραφέα και εικονοποιείται από τον εκάστοτε σκηνοθέτη του.

Ο Παντελής Δεντάκης χειρίστηκε το εν μέρει αφηγηματικό και εν μέρει διαλογικό κείμενο με έναν ευφυή σκηνικά τρόπο, προτείνοντας για τη σκηνική του εγκατάσταση μια διακαλλιτεχνική συνεργασία. Η βασική ιδέα έγκειται στο να δημιουργηθούν μικρά γλυπτά-κούκλες που αναπαριστούν τους βασικούς ήρωες του έργου. Πράγματι, η Κλειώ Γκιζελή δημιούργησε άψογα πλασμένα μικρογλυπτά του Βασιλιά Τηρέα, της Πρόκνης, του γιου τους Ίτυ, της Φιλομήλας, της Γριάς, αλλά και λιλιπούτεια έπιπλα ή αντικείμενα. Όλα αυτά, βρίσκονται τοποθετημένα σε ένα τραπέζι που αποτελεί την κυρίως σκηνή, με μια οθόνη προβολής πίσω να ορίζει τους εκάστοτε σκηνικούς χώρους. Ταυτόχρονα, μια μεγάλη οθόνη στο βάθος (video-art του Αποστόλη Κουτσιανικούλη) προβάλλει μεγεθυσμένα τα πρόσωπα-κούκλες ή τα τοποθετεί στο ευρύτερο περιβάλλον τους, αντίστοιχο τις περισσότερες φορές εκείνου που προβάλλεται στην επιτραπέζια οθόνη. Το όλο αποτέλεσμα είναι άρτιο αισθητικά.

Ωστόσο, θα με ενδιέφερε να βλέπω επί της μεγάλης οθόνης τη δράση, έτσι όπως εξελίσσεται στη μικρή σκηνή, ακόμη και τα χέρια των ηθοποιών να κινούν τις κούκλες και τα σκηνικά αντικείμενα.

Πράγματι, τα λιλιπούτεια πρόσωπα κινούν ή τους δίνουν λόγο δύο ηθοποιοί, οι Πολύδωρος Βογιατζής και Κατερίνα Λούβαρη-Φασόη, οι οποίοι αναλαμβάνουν ρόλο αφηγητή και προσώπων ταυτόχρονα. Όμως, εδώ εντοπίζω και το βασικό πρόβλημα της παράστασης: η συν-εκφορά αφηγηματικού και ευθέως λόγου από το ίδιο πρόσωπο οφείλει να κάνει ορατά τα δύο αυτά επίπεδα λόγου. Ο αφηγητής μιλά αποστασιοποιημένα, καθώς διηγείται, ενώ το πρόσωπο πάσχει ποικιλοτρόπως. Επομένως, ο αφηγητής δεν μπορεί να πάσχει, να σπάζει τη φωνή του, να υποφέρει όταν, στην ουσία, εκφέρει απλώς σκηνική οδηγία που περιγράφει μια κατάσταση, πριν ακόμα το πρόσωπο τη βιώσει. Δεν λες, για παράδειγμα, ότι «το πρόσωπο κλαίει», κλαίγοντας ήδη εσύ – αφηγητής. Εδώ, δυστυχώς, υπήρχαν σκηνές όπου οι δύο ηθοποιοί, και ειδικά ο Βογιατζής, βίωναν, ως αφηγητές, συναισθήματα  ίδια ή εντονότερα και από το εκάστοτε πρόσωπο που ερμήνευαν στη συνέχεια. Κάποτε, θα πρέπει να μάθουν οι ηθοποιοί να διαχωρίζουν τα επίπεδα λόγου που έχουν να εκφέρουν.

Από την άλλη, είναι λάθος, σε μια τέτοιου είδους αισθητικής στόχευσης παράσταση, να υπεισέρχεται τόση ρεαλιστική ένταση, η  οποία δεν συνάδει με τους όρους της μικρογλυπτικής. Ήδη, η μουσική του Σταύρου Γασπαράτου σε συνεργασία με τον Γιώργο Μιζήθρα δημιουργούσε τις κατάλληλες εντάσεις, μουσική που οι φωνές των ηθοποιών συχνά έμοιαζε να ανταγωνίζονται. Με δυο λόγια, ο ποιητικός λόγος, χαρακτηριστικό της γραφής του Μινυανά, που απέδιδε και η μετάφραση, είχε εκλείψει.

Εξαιρετικά λειτουργικοί και ατμοσφαιρικοί οι φωτισμοί του Σάκη Μπιρμπίλη. Τα κοστούμια ήταν της Κικής Γραμματικοπούλου.

Ο Παντελής Δεντάκης έστησε μια παράσταση πρωτότυπη, εμπνευσμένης σύλληψης, την οποία, όμως, πρόδωσε η εκφορά λόγου των ηθοποιών του.

Info
«Η μικρή μέσα στο σκοτεινό δάσος» του Philippe Minyana, στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων μέχρις τις 14 Απριλίου
Σκηνοθεσία: Παντελής Δεντάκης από την Ομάδα Black Forest
Πρωταγωνιστούν: Πολύδωρος Βογιατζής, Κατερίνα Λούβαρη-Φασόη
Δείτε περισσότερες πληροφορίες στο Guide της Athens Voice