Πόσο «Στρατιώτες» οφείλουμε να είμαστε, Παντελή Φλατσούση;

Το έργο του J.M.R. Lenz «Οι στρατιώτες» παρουσιάζει ο Παντελής Φλατσούσης στον Ειδικά Διαμορφωμένο Υπόγειο Χώρο του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης από τις 17 Φεβρουαρίου 2020. Ένα έργο που παίζεται σπάνια, ενώ η συγκεκριμένη παράσταση αποτελεί μόλις τη δεύτερη παρουσίασή του στην Ελλάδα.

Ο σκηνοθέτης μίλησε στην Athens Voice για την υποκριτική, τη σκηνοθεσία, το έργο «Στρατιώτες», τις παραστάσεις που έχουν χαραχτεί στο μυαλό του και τις μουσικές του προτιμήσεις.

Ποιο ήταν το έναυσμα για να ασχοληθείτε με την υποκριτική;
Νομίζω οι παιδικές παραστάσεις που έβλεπα με τους γονείς μου, πιθανόν και ταινίες βωβού κινηματογράφου. Θυμάμαι μικρός έβλεπα πάρα πολλές τέτοιες. Έχω την ανάμνηση να ζηλεύω τους ηθοποιούς. Οπότε, όταν ήρθε κάποιος άνθρωπος να φτιάξει μια θεατρική ομάδα στο δημοτικό, μπήκα εκεί κάπως αυτονόητα. Και για κάποιον λόγο η ενασχόλησή μου με αυτό το πράγμα δεν μου φαινόταν ποτέ ακριβώς ένα χόμπι, ακόμα και τότε.

Και πότε προέκυψε η σκηνοθεσία;
Ναι, αυτό είναι παράξενο γιατί μάλλον αυτό με ενδιέφερε από πριν. Θυμάμαι ότι στο δημοτικό ακόμα σχεδίαζα στο μυαλό μου ταινίες και παραστάσεις. Βέβαια, πιο μετά δεν ήθελα καθόλου να το αποδεχτώ, χωρίς εκείνη τη στιγμή να καταλαβαίνω το γιατί ακριβώς. Μου είχε μπει η ιδέα ότι είναι σημαντικότερο να δρω και ότι, αν είμαι σκηνοθέτης, αυτό δεν θα συμβαίνει − χαζά πράγματα που πίστευα μέχρι και πρόσφατα και με πίεζαν αρκετά. Μέχρι που κατάλαβα, ότι αυτό που με ενδιαφέρει είναι να αποδώσω το βλέμμα μου στη ζωή, στα πράγματα, και ότι αυτό δεν μπορούσα να το κάνω παίζοντας και επίσης ότι ασφυκτιούσα στη δουλειά του ηθοποιού γιατί έπρεπε να βρω λόγους να υπηρετήσω το βλέμμα κάποιου άλλου. Και κάπως έτσι και με κάποιες εξαιρετικές συνεργασίες ως βοηθός σκηνοθέτη προέκυψε και αυτό το βήμα.

Τι σας κέντρισε το ενδιαφέρον στο έργο «Οι στρατιώτες»;
Πρέπει να πούμε ότι πρόκειται για ένα έργο που παίζεται και εδώ και στη Γερμανία πολύ σπάνια. Στην Ελλάδα είχε παιχτεί μία ακόμα φορά, στο Εθνικό θέατρο τη σεζόν 1987-88. Και επίσης πρόκειται για έναν συγγραφέα που παίζεται πολύ σπάνια. Όλο αυτό μου κέντρισε την περιέργεια αρχικά να διαβάσω μεγάλο μέρος από το συνολικό έργο του Λεντς και έπειτα να προτιμήσω τους «Στρατιώτες», αυτό το αρκετά προβληματικό έργο με την περίεργη σχέση με τον χώρο και τον χρόνο, το θραυσματικό και κινηματογραφικό, που ερχόταν από το μακρινό 1776. Βέβαια, το θραυσματικό στον Λεντς δεν είναι ύφος, δεν το κάνει επίτηδες. Είναι ατελές στην πραγματικότητα. Και γι' αυτό δεν έχει και πλούσια παραστασιογραφία (ως έργο, γιατί η όπερα του Zimmermann τα πηγαίνει καλύτερα), αλλά στον κόσμο του Λεντς όλα είναι ατελή και θραυσματικά. Αυτό είναι το βλέμμα του στη ζωή. Μπαίνοντας περισσότερο στο έργο ανακαλύπταμε τα θέματά του. Σεξουαλική εκμετάλλευση των γυναικών, ταξική ανισότητα, ελάχιστες πιθανότητες κοινωνικής ανόδου για την τότε όχι κυρίαρχη αστική τάξη. Και όλα αυτά άρχισαν να μας λένε πολλά για το 2020. Για το πώς οι σύγχρονες επισφαλείς εργασιακές συνθήκες αναγκάζουν όλο και περισσότερους να πουλάνε οι ίδιοι τον εαυτό τους ως ένα προϊόν, για τον τεράστιο ρόλο που έχουν παίξει τα social media σε αυτό. Για τις διαδρομές που παίρνει η σεξουαλικότητα και η επιθυμία σε αυτόν τον κόσμο που όλα καταγράφονται και αρχειοθετούνται στο μεγάλο αρχείο του internet, ακόμα και οι σεξουαλικές επαφές ή το φλερτ. Για το πώς το κυρίαρχο συντηρητικό αφήγημα, που στην παράσταση εκπροσωπούν οι στρατιώτες, όχι απλά δεν αποδυναμώνεται, αλλά με κάθε κρίση γίνεται ισχυρότερο, όπως βλέπουμε να συμβαίνει και στην Ελλάδα και στον υπόλοιπο δυτικό κόσμο, αφού είμαστε μάρτυρες μίας σαφούς συντηρητικής κοινωνικής και πολιτικής στροφής. Και άρχισε να εγείρεται το ερώτημα:

Αν τα μέσα ορίζουν την κατάστασή μας, εμείς πώς μπορούμε –και αν μπορούμε– μέσα σε αυτήν την κατάσταση να διαμορφώσουμε συνθήκες ελευθερίας ή, καλύτερα, απελευθέρωσης;

Ποια είναι η σκηνοθετική σας προσέγγιση;
Εμείς προσπαθούμε να φτιάξουμε μια παράσταση, όπου θα αναδεικνύονται αυτά τα θέματα μαζί με το χιούμορ του Λεντς. Νομίζω είναι μία παράσταση βασισμένη σε πάρα πολύ μεγάλο βαθμό στους ηθοποιούς και η αλήθεια είναι ότι είμαι πολύ χαρούμενος για την ομάδα που έχουμε φτιάξει. Και για τους ηθοποιούς και για τους συντελεστές είναι μία πραγματικά ευτυχής στιγμή. Με ενδιαφέρει η χρήση του live video στο θέατρο και προσπαθώ να βρω πώς αυτό μπορεί να εντάσσεται και χαίρομαι που τα τελευταία 2-3 χρόνια το βλέπω να γίνεται περισσότερο και στην Ελλάδα. Δεν είναι μυστικό ότι στη Γερμανία έχει δοκιμαστεί τα τελευταία 25 χρόνια, κυρίως από τον Castorf, αλλά κι εκεί πλέον η χρήση του είναι ευρεία. Επίσης η χρήση της μουσικής είναι κάτι που ψάχνουμε και σε αυτή την παράσταση. Το τραγούδι ως δράση, η δημιουργία μίας μουσικής δραματουργίας.

Πώς μπορεί αυτό το έργο να αφορά το σήμερα;
Νομίζω είναι όλα αυτά που είπαμε και πιο πάνω. Στο έργο μία κοπέλα έλκεται από τους στρατιώτες ερωτικά γιατί αντιπροσωπεύουν το όραμα της τάξης της και του πατέρα της για κοινωνική άνοδο αλλά οι συνθήκες της εποχής στη Γερμανία −εν αντιθέσει με τη Γαλλία στην οποία 13 χρόνια θα ξεσπάσει η Επανάσταση− κάνουν αδύνατη αυτή την άνοδο. Με αυτόν τον τρόπο αμέσως θίγονται ζητήματα τόσο σχετικά με τη θέση της γυναίκας σήμερα, όσο και με την κοινωνική κινητικότητα που φαίνεται να περιορίζεται πάρα πολύ, και η αίσθησή μου είναι ότι θα περιοριστεί πολύ περισσότερο. Κανένα από τα δύο ζητήματα δεν έχουν πάψει να μας απασχολούν όχι μόνο σήμερα, αλλά σε ολόκληρη την εποχή που, όπως προσδιορίζουν αρκετοί ιστορικοί, ξεκινάει από τα τέλη του 18ου αιώνα και φτάνει μέχρι σήμερα. Ας απασχολούν με διαφορετικούς τρόπους, διαφορετικά ανάλογα με την κοινωνία και τη χρονική συγκυρία, αλλά φαίνεται να είναι σύμφυτα με τον τρόπο ζωής που εγκαθιδρύεται από τα τέλη του 18ου αιώνα. Και επίσης υπάρχουν οι στρατιώτες. Μία συστημική βία, στις μέρες μας θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε και κρατική βία που τους τελευταίους μήνες, δυστυχώς, είναι πάλι επίκαιρη. Δεν ξέρω αν είναι η αστυνομία ή τα ΜΑΤ, καλό θα ήταν να αποφύγουμε αφελείς συμβολισμούς, αλλά δεν μπορούμε να μην δούμε ότι η ελληνική μεταπολιτευτική ιστορία και η καθημερινότητα όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες της Ευρώπης σήμερα, σημαδεύεται από αυτού του είδους τη βία, την οποία με έναν τρόπο φανερώνουν στην παράσταση οι στρατιώτες.

Πόσο στρατιώτης είστε στην καθημερινότητά σας;
Ελπίζω λίγο αλλά, δυστυχώς, σίγουρα υπάρχουν στιγμές που είμαι. Ίσως αυτή η παράσταση με βοηθήσει να είμαι λίγο λιγότερο. Ελπίζω να βοηθήσει και κάποιον θεατή προς αυτή την κατεύθυνση.

Θεατρική παράσταση που έχει χαραχτεί στο μυαλό σας;
Είναι λίγο δύσκολο να επιλέξω μία. Θα πρέπει να πω κάποιες παραπάνω, σίγουρα. Ως παιδί σίγουρα με καθόρισαν οι παιδικές παραστάσεις του Πόρτα. Και μετά, όταν δούλευα εκεί ως βοηθός μου φαινόταν πολύ αλλόκοτο ότι είχα κάτσει πριν 25 χρόνια εκεί και είχα δει τόσα πράγματα, που με είχαν σημαδέψει χωρίς καν να το καταλαβαίνω. Σε πιο ενήλικες και κάπως πιο συνειδητές, ας πούμε, καταστάσεις η παράσταση που με έκανε να καταλάβω ότι το θέατρο έχει πολύ διαφορετικές δυνατότητες από αυτές με τις οποίες το είχα μέχρι τότε ταυτίσει, ήταν το «Ποιος είναι ο Κύριος Κέλλερμαν και γιατί λέει όλα αυτά τα βρωμερά πράγματα για μένα» του Μ. Μαρμαρινού. Επίσης, σημαντική εμπειρία θεατρικά ήταν «Οι Αδερφοί Καραμάζωφ» του Castorf στην Volksbühne. Ήταν ένα συμβάν, όχι μία παράσταση. Αυτό που νομίζω ότι πρέπει να προσπαθεί να είναι το θέατρο. Και επίσης το 100% των Rimini Protokoll στο Ηρώδειο. Επίσης συμβάν και όχι μόνο με αισθητικές αλλά και με κοινωνικές προεκτάσεις.

Ταινία που είδατε πρόσφατα και σας καθήλωσε;
Είδα το «Ένα Ψηλό κορίτσι» και με καθήλωσε με την ατμόσφαιρά του. Παρά τις σεναριακές ατέλειες, ήταν μία πάρα πολύ καλή ταινία.

Μουσικό κομμάτι που σας συντροφεύει στην καθημερινότητά σας το τελευταίο διάστημα;
Ακούω συνέχεια το Nightmarket του Burial από το Tunes 2011-2019. Φοβερός δίσκος, φοβερό κομμάτι. Και το τελευταίο των JPEGMAFIA. Μακάρι να μπορούσαμε στο θέατρο να πούμε τόσα για τις ζωές μας όσα λένε αυτοί με τη μουσική τους.

Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;
Υπάρχουν και θα αποκαλυφθούν κάποια στιγμή. Ακόμα δεν είναι ώρα.