Ο Δημήτρης Τσατσούλης γράφει κριτική για την παράσταση «Εξημέρωση» του Δημοσθένη Παπαμάρκου στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση
Τρία πρόσωπα δανείζουν τις φωνές τους για να εκφερθεί ο ποιητικός και, μάλλον, αντι-θεατρικός λόγος του βραβευμένου συγγραφέα Δημοσθένη Παπαμάρκου, γνωστού από τη μεγάλη επιτυχία του έργου του «Γκιακ».
Πρόκειται για μια μεγάλη αφήγηση που ακούγεται μαγνητοφωνημένη, ενώ οι τρεις ηθοποιοί δεν αποτελούν παρά όψεις ενός και του αυτού προσώπου –ενός Μάντη ή Πιστού, όπως αποκαλείται– που αφηγείται επιδιώκοντας να οικειοποιηθεί, μέσω του λόγου, αν όχι το αδύνατον του θανάτου, τουλάχιστον το πένθος από την απώλεια.
Η «εξημέρωση», όπως σημειώνει στο πρόγραμμα ο ίδιος ο συγγραφέας, σημαίνει «τη διαδικασία οικειοποίησης μιας τραυματικής εμπειρίας ενός ατόμου ή μιας ομάδας, με στόχο τη μεταποίησή της σε μια νέα αφήγηση», ώστε τρίτοι άνθρωποι «να τη διαχειριστούν ως πληροφορία, καθώς και να αποκτήσουν την ψευδαίσθηση ότι συμμετέχουν σε αυτήν».
Ενώ η αφήγηση φτάνει στα βάθη της ιστορίας, με την καταστροφή της Μιλήτου, την ομώνυμη τραγωδία του Φρυνίχου και το μη πένθος των επιβιωσάντων Συβαριτών, για την καταστροφή της πόλης των οποίων είχαν προηγουμένως πενθήσει οι Μιλήσιοι, σύγχρονες μαρτυρίες προσφύγων εμβολίζουν το κείμενο, ενώ στην τεράστια οθόνη «εγκόσμια» φωτογραφία με πνιγμένα πτώματα προσφύγων δεσπόζει οπτικά. Με ελάχιστα μέσα, λίγα καλάμια, τούβλα, νερό, ο επί σκηνής ηθοποιός Μάνος Πετράκης επιχειρεί να αναπαραστήσει τη σκηνή, παίρνοντας ο ίδιος τη στάση του πνιγμένου.
Άλλες μικρές δράσεις ακολουθούν, καθώς και οι δύο άλλοι ηθοποιοί (Νίκος Γιαλελής και Κωνσταντίνα Τάκαλου) εμφανίζονται στη σκηνή, ενώ η αφήγηση από τις μαγνητοφωνημένες καθαρές φωνές τους συνεχίζεται, ποιώντας άλματα, που από κάποια στιγμή είναι δύσκολο να τα παρακολουθήσει ο θεατής, αρκούμενος στις ωραίες φράσεις, λέξεις ενός μεγάλου ποιήματος.
Η έλευση τριών ακόμη ηθοποιών (Ξένιας Καλογεροπούλου, Ηλία Κατέβα, Ελίνας Ρίζου) σηματοδοτεί την κάθοδο της πολλαπλής υλικής υπόστασης του αφηγητή στον Άδη, ένα είδος ομηρικής Νέκυιας, όπου θα συναντήσει τις σκιές των νεκρών. Εδώ, η σκηνοθετική προσέγγιση δημιουργεί ένα περίτεχνο θέατρο σκιών, όπου οι προσεγγίσεις και οι απομακρύνσεις των προσώπων προβάλλονται ως σκιές στην οθόνη, παίρνοντας διάφορες ταυτότητες: ζευγαριών, μητέρας με παιδιά κ.ά., συνθέσεις που επιτυγχάνονται από τις μελετημένες στάσεις των ηθοποιών με τέτοιον τρόπο, ώστε να αλλάζουν τα μεγέθη τους, οι υπολογισμένες αποστάσεις τους να τους κάνουν να εφάπτονται, να μοιάζει ότι κρατιούνται από τα χέρια, και άλλα ομολογουμένως εντυπωσιακά ως εικόνες.
Σε αυτά παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο οι φωτισμοί της Εβίνας Βασιλακοπούλου και η διδασκαλία κίνησης από την Αλεξία Νικολάου, συντελεστές οι οποίοι, μαζί με τη μουσική και σχεδιασμό ήχου του Χάρη Νείλα, κλέβουν μάλλον το ενδιαφέρον της όλης παραγωγής.
Ομολογώ ότι έχει αρχίσει να με κουράζει η θεατρική εκμετάλλευση του προσφυγικού ζητήματος, ειδικά εδώ που προσπαθεί να προσεγγισθεί εντός ενός αμφίσημου πλαισίου περί θανάτου και πένθους. Ο θάνατος, πράγματι, δεν λεξικοποιείται. Όμως, παραδοσιακά, ο αθρήνητος θάνατος θεωρείται «γυμνός θάνατος». Και ο θρήνος δεν μπορεί να υποκατασταθεί από άλλους από εκείνους που έχουν την ανάγκη, το χρέος να θρηνήσουν.
Αλλά και η εξωτερίκευση του πένθους, η «εξημέρωσή» του μέσω του λόγου, η αφηγηματοποίηση και δημοσιοποίησή του, γίνεται κακοφωνία, όπως είχαν υποστηρίξει οι «Γυναίκες με τα μαύρα», οι οποίες επιλέγουν το βουβό πένθος. Καθώς, ο λόγος, ο όποιος λόγος, αδυνατεί να αναπαραστήσει τον μαζικό ή ατομικό ανθρώπινο πόνο.
Αντίθετα, η μαρτυρία, μέσω λόγου, του πενθούντος, του πάσχοντος θύματος πολέμων ή διωγμών αποβαίνει σε λόγο που οικειοποιούνται άλλοι, που διαχειρίζονται άλλοι αντ’ αυτού, οδηγώντας το υποκείμενο σε αυτο-ακύρωση. Η σιωπή, μόνη αυτή, εξασφαλίζει την ακεραιότητά του.
Η παράσταση των Δ. Παπαμάρκου και Γεωργίας Μαυραγάνη εκτόπισε τη σιωπή και ξόδεψε λόγο αν-ήμερο.
Τα σκηνικά και κοστούμια της παράστασης είναι της Άρτεμης Φλέσσα. Οι φωτογραφίες είναι του Δημήτρη Μιχαλάκη.
Το έργο του Τζέφρι Ναφτς, εντασσόμενο στην γκέι δραματουργία, διαθέτει μια στιβαρή, αν και πλέον κλασική, δομή, αλλά κυρίως θίγει ζητήματα που η τρέχουσα δραματουργία σπάνια τολμά να θίξει
Το έργο της Μάρτα Μπαρσελό αποτυπώνει τη διαδρομή της σχέσης «μητέρας-κόρης», μετά την ανατρεπτική απόφασή τους να εφαρμόσουν τους όρους ενός άρρηκτου συμβολαίου
Ο ράπερ μιλάει για την απόφασή του να δοκιμάσει κάτι που δεν έχει ξανακάνει, το θεατρικό σανίδι, στο ψυχολογικό θρίλερ που σκηνοθετεί ο Δημήτρης Αγοράς
Η παράσταση του Γιάννη Χουβαρδά αποτελεί το τελευταίο μέρος της σκηνοθετικής του τετραλογίας, με την οποία ολοκληρώνει την προσωπική του διερεύνηση πάνω στη σχέση θεάτρου και κινηματογράφου
16°
