Ανδρέας Στάικος: «Έχω γράψει μόνο ένα έργο»

Υπό τους ουράνιους μελωδικούς ήχους της αγαπημένης του όπερας «Don Jiovanni» του Mozart, σε διδασκαλία και διεύθυνση ορχήστρας του μεγάλου Αυστριακού αρχιμουσικού Karl Bohm, συναντήσαμε, κάπου στα Εξάρχεια, έναν από τους κορυφαίους Έλληνες θεατρικούς συγγραφείς και σπουδαίο μεταφραστή, τον Ανδρέα Στάικο. Η παράσταση του θεατρικού έργου του «Επικίνδυνες μαγειρικές», σε σκηνοθεσία Κερασίας Σαμαρά, έχει μόλις ολοκληρώσει με ιδιαίτερη επιτυχία τον πρώτο κύκλο της σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας και την Αθήνα, ενώ αναμένεται να «ανέβει» εκ νέου σε λίγους μήνες.

Έχουμε πληροφορηθεί ότι θα έχουμε τη μεγάλη χαρά να μετέχετε, μεταξύ άλλων Ελλήνων των γραμμάτων και των τεχνών, στους εορτασμούς για τη συμπλήρωση 200 ετών από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους. Πώς προέκυψε η συμμετοχή σας;
Επειδή αναφέρατε το νεοελληνικό κράτος, δεν είναι τίποτε σίγουρο! Καμία συμμετοχή δεν είναι σίγουρη. Έγιναν, πράγματι, κάποιες συζητήσεις, περιέχομαι και εγώ στον «κατάλογο» των συμμετεχόντων, αλλά δεν μπορώ να απαντήσω με βεβαιότητα, γιατί δεν συνεχίσθηκαν αυτές οι συζητήσεις. Φαντάζομαι ότι έχουμε αρκετό καιρό μπροστά μας για να δούμε τι θα γίνει. Στην Ελλάδα έχουμε πάντα πολύ καιρό μπροστά μας… Εγώ, πάντως, έχω στο μυαλό μου κάποιες ιδέες για ένα έργο το οποίο θα έχει σχέση με τα 200 χρόνια από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους. Ένα καινούριο έργο, το οποίο πιστεύω και θα ήθελα να ενταχθεί  σε μία τριλογία. Τα προηγούμενα δύο έργα υπάρχουν: το «1843» και η «Ναπολεοντία».

Κύριε Στάικο, μιας και βρισκόμαστε στο κέντρο της Αθήνας, οι Αθηναίοι βλέπουν θέατρο; Κι εάν βλέπουν, το αγαπούν;
Είναι μια δύσκολη ερώτηση. Δεν έχω κάνει στατιστικές ή δημοσκοπήσεις για να ξέρω για ποιον λόγο βλέπουν θέατρο και τι τους κινεί. Πάντως, είμαστε ένας λαός θεατρόφιλος. Όχι μόνον οι Αθηναίοι, γενικά οι Έλληνες, οι οποίοι είναι εξωστρεφείς λόγω χαρακτήρα. Το θέατρο είναι η τέχνη της εξωστρέφειας. Ο Έλληνας, από τη φύση του, είναι ηθοποιός. Ακόμη και ο μη ηθοποιός είναι ηθοποιός. Μερικές φορές συναντάμε εξαιρετικούς ηθοποιούς στην καθημερινότητά μας, οι οποίοι μπορεί να μην έχουν πατήσει ποτέ στο θέατρο και να αγνοούν την ιδιότητα του ηθοποιού. Έχουμε δει σπαρταριστές σκηνές, και κωμικές αλλά και δραματικές, στο λεωφορείο, σε κηδείες, σε βαφτίσια, σε καφενεία… Είναι μέσα στην καθημερινότητά μας το θέατρο. Τώρα, το άλλο θέατρο, το θεσμοθετημένο, έχει ανακτήσει ένα κοινό λόγω της κρίσης. Η κρίση έκανε πάρα πολύ κόσμο να αναρωτηθεί για την ποιότητα της διασκέδασής του, της ψυχαγωγίας του…

Και το δικό σας κοινό είναι ένα απαιτητικό κοινό.
Ναι… Εγώ θα ήθελα το απαιτητικό κοινό να έχει σχέση και με τη διασκέδαση και με την ψυχαγωγία. Η πιο ακριβής λέξη είναι η «ψυχαγωγία». Αγωγή της ψυχής, δηλαδή. Δεν έχει σχέση με τη διασκέδαση, με την ευτελή διασκέδαση. Λοιπόν, το βέβαιο είναι ότι στην περίοδο της κρίσης έχει ανέβει αρκετά το θέατρο, υποχρεώθηκε να μειώσει και τις τιμές άλλωστε, ενώ έχει υποστεί τεράστιο πλήγμα το «εθνικό μας είδος»: τα μπουζούκια! Αυτή η κατάχρηση της ταυτόχρονης διασκέδασης και επίδειξης παρήκμασε τελικά! Σπασίματα πιάτων, γαρδένιες στο πάτωμα και όλα αυτά έχουν παρακμάσει. Διπλασιάστηκε και τριπλασιάστηκε το κοινό του θεάτρου κατά τη διάρκεια της κρίσης, την τελευταία δεκαετία. Κοιτάξτε, η ίδια η κρίση, στις χώρες οι οποίες δοκιμάστηκαν ή θα δοκιμαστούν στο μέλλον, κάνει τον άνθρωπο πιο σκεπτικό. Το «κέρδος» είναι ότι ο άνθρωπος σκέφτεται τα αίτια της κρίσης, τη δική του ευθύνη στο κοινωνικό σύνολο. Η κρίση συνοδεύεται από ένα είδος αυτοσυνειδησίας και αυτογνωσίας. Από την Ευρώπη γνωρίζουμε, άλλωστε, ότι σε εποχές κρίσης, και οικονομικής αλλά και πολιτικής, υπήρξαν μεγάλες καλλιτεχνικές εκρήξεις. Όπως, για παράδειγμα, την περίοδο προετοιμασίας του ναζισμού και του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στη Γερμανία αναπτύχθηκε, σε μεγάλο βαθμό, το κίνημα του εξπρεσιονισμού και μάλιστα εξαιτίας του ίδιου του φαινομένου του ναζισμού. Επίσης, στην αρχή της Ρώσικης Επανάστασης, της Οκτωβριανής Επανάστασης, και μέχρι αυτή να παγιωθεί, υπήρχε μία έκρηξη στις Τέχνες. Είχαμε στην ποίηση τον Μαγιακόφσκι, την Αχμάτοβα, στον κινηματογράφο τον Αϊζενστάιν…

Πώς εξηγείτε το γεγονός η κρίση να οδηγεί σε έκρηξη τις Τέχνες;
Κοιτάξτε, η κρίση τροφοδοτεί τη συνείδησή σου με τα προβλήματα. Ο άνθρωπος εμπνέεται πιο πολύ από τα προβλήματά του παρά από την ευημερία του. Η δυσκολία, η δυστυχία, η συμφορά εμπνέουν.

Άρα θα διαφωνούσατε με εκείνους οι οποίοι ισχυρίζονται ότι η σημερινή εποχή είναι αντιπνευματική; Θα λέγατε ότι η εποχή μας είναι προκλητική;
Η σημερινή εποχή είναι αντιπνευματική για τους αντιπνευματικούς, οι οποίοι είναι πάντα η πλειονότητα, και πνευματική για τους πνευματικούς, οι οποίοι είναι και ήταν πάντα η μειονότητα. Και πάντα θα υπάρχει αυτό.

Θα λέγατε ότι το δικό σας «στοίχημα» στο θέατρο, το οποίο κάποιοι χαρακτηρίζουν ως μεταμοντέρνο, επιβιώνει καλλιτεχνικά σήμερα ή είστε ένας κορυφαίος μεν, αλλά μοναχικός κήρυκας του μεταμοντερνισμού;
Προ πολλού τα κινήματα έχουν εξαλειφθεί, αυτό το οποίο ονομάζουμε «σχολή». Για παράδειγμα, ο σουρεαλισμός. Θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε από τη Γαλλία και να αναφέρουμε δεκάδες ονόματα ανθρώπων οι οποίοι ακολούθησαν αυτό το κίνημα. Αυτό δεν υπάρχει πλέον. Αυτή τη στιγμή όλοι οι καλλιτέχνες είναι μοναχικοί. Δεν δημιουργούν «σχολές» ή «ρεύματα» ή «κινήματα». Η τεχνολογία, όμως, έχει δημιουργήσει κινήματα, όπως, για παράδειγμα, η εισαγωγή του video στο θέατρο, η τεχνολογία των εξεζητημένων φωτισμών. Αλλά αυτά δεν έχουν σχέση με την ουσία του θεάτρου. Η ουσία του θεάτρου και της Τέχνης, γενικότερα, παραμένει η ίδια και είναι πάντα ριζοσπαστική, με την έννοια ότι η Τέχνη προτείνει νέους ορίζοντες. Θα έλεγα ότι κάθε καλλιτέχνης, από τη δική του πλευρά, προτείνει νέους κόσμους, θα ήθελε να προτείνει ένα νέο σύμπαν. Η Τέχνη, δηλαδή, είναι πιο ριζοσπαστική και πολύ πιο προηγμένη από οποιοδήποτε πολιτικό ή κοινωνικό κίνημα.

Βλέπω ότι παίρνετε επίσης αποστάσεις από τον χαρακτηρισμό σας ως «μεταμοντέρνου»...
Αυτόν τον χαρακτηρισμό μού τον έδωσαν εκ των υστέρων… δεν ξέρω πώς και γιατί! Μπορεί να ισχύει, σύμφωνα με τις αναλύσεις, σύμφωνα με κάποιες μεθοδολογικές αναλύσεις. Όμως, τη στιγμή που γράφω ή δημιουργώ δεν νομίζω ότι έχω σχέση με αυτό. Μπορεί να ανήκω εκεί, παρά τη θέλησή μου ή εν αγνοία μου, ερήμην μου.

Αν σας ζητούσαν να αποτιμήσετε διεξοδικά το έως τώρα έργο σας, σε όλες τις εκφάνσεις του, τι θα λέγατε;
Κάνοντας έναν απολογισμό της θεατρικής ή της εν γένει συγγραφικής μου πορείας, θα έλεγα ότι έχω γράψει μόνο ένα έργο και, μάλιστα, ένα έργο το οποίο δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη. Επίσης, θα έλεγα ότι όλα τα έργα μου είναι παραλλαγές πάνω σε αυτό το ένα και μοναδικό έργο το οποίο δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη. Περιστρέφομαι γύρω από έναν ή δύο άξονες, σχεδόν εμμονικά, και κάθε νέο έργο μου είναι η συνέχεια ή μία παραλλαγή του προηγούμενου έργου. Τα θέματά μου είναι τα πλέον κοινότοπα, τα υπαρξιακά ερωτήματα: Γιατί βρίσκομαι στη ζωή; Τι οφείλω στη ζωή; Τι μου οφείλει η ζωή; Άρα, σίγουρα υπάρχει ο έρωτας σε πρώτο βαθμό, γιατί ο έρωτας είναι κάτι το οποίο νομίζουμε ότι το δικαιούμαστε και ότι μας το οφείλει η ζωή. Και, βέβαια, όλα αυτά σε σχέση με τη συντομία της ζωής και τον θάνατο.