Ρούλα Πατεράκη: Αυλαία στον συντηρητισμό

Σε ένα χώρο που έμοιαζε με κελάρι, με λιγοστό φως και την υγρασία του νησιού να αγκαλιάζει ξεδιάντροπα τα κόκαλα, λόγια από το σπουδαίο κείμενο της «Ευλογίας» του Δημήτρη Δημητριάδη ακούγονται. Το κοινό, καθισμένο σε καρέκλες, στο πάτωμα ή πάνω σε παλιά στρογγυλά παραπεταμένα έπιπλα παρακολουθεί δίχως ανάσα, εκείνη. Είναι καθισμένη στο πιο ψηλό σημείο του χώρου και μοιάζει για δέκα χρονών παιδί που λέει με εξαιρετική τόλμη το ποίημά του. Για αρκετά λεπτά των οποίων τον αριθμό δεν δύναμαι να μετρήσω, το βλέμμα όλων ήταν στραμμένο πάνω στη Ρούλα Πατεράκη ενώ εκείνη υποδυόταν ρόλους ηρώων της επανάστασης.

Έχουν περάσει δύο μήνες από εκείνο το βράδυ στο ωραίο ύψωμα της Ύδρας όπου βρίσκεται το ιστορικό σπίτι του Παύλου Κουντουριώτη. Εκείνη ωστόσο φοράει ακόμη τις χαρακτηριστικές λευκές της κάλτσες στα πόδια και έχει αυτό το αφοπλιστικό χαμόγελο στα χείλη που δεν ξέρεις εάν το χαρίζει σε σένα ή στην πορεία της ζωής της.

Τη συνάντησα στο Θέατρο Αργώ σε μια μέρα που δεν είχε όπως είπε, πολύ κέφι. Αλλά απόκτησε λίγο αργότερα. Αν μπορούσε να ξαναγεννηθεί θα ήθελε να είναι ο Αλκιβιάδης ο Αθηναίος. Αν ήξερε να μιλήσει όταν ήταν μικρή, θα διάλεγε την αστροφυσική ως σπουδή. Αν βγάλουμε όλα τα «αν» του κόσμου από το λεξικό, η Ρούλα Πατεράκη θα ήταν «παιδί θαύμα» με οτιδήποτε και αν τελικά καταπιανόταν. 

Αναλόγιο
«Έζησα πάρα πολύ μέσα στο θέατρο. Όλη μου η ζωή, από μικρό παιδί, είναι θέατρο οπότε αισθάνομαι άνετα στην οποιαδήποτε σκηνή του κόσμου. Από την πιο μεγάλη μέχρι την πιο μικρή, μπορώ να πω ότι είμαι σπίτι μου. Όταν είσαι σπίτι σου, όμως, δεν σημαίνει και ότι το αγαπάς. Συνήθως, αυτό που αγαπάς είναι οι μετακινήσεις, τα ταξίδια, οι περιπέτειες. Το σπίτι σου είναι η ασφάλειά σου και για μένα το θέατρο σε μεγάλο βαθμό, έγινε η ασφάλειά μου. Αν ο Στανισλάφσκι είχε μια γυναίκα και μια ερωμένη, το θέατρό του είχε γίνει η γυναίκα του αλλά η ερωμένη του πάντα ήταν τα κρυφά του πειράματα».

«Προτιμώ να μην έχω μια σύζυγο και να έχω ερωμένη παρά μονίμως να ζω με τις συζύγους μου. “Ζητάω ερωμένες”, θα έλεγε εκείνος, “ζητώ εραστές” λέω εγώ».

»Πριν σβήσουν τα φώτα, η πιο δύσκολη περίοδος κοινωνικά «Η Χούντα. “Αψού” δεν μπορούσες να κάνεις. Ποιος πόλεμος;». Και συνεχίζει ψιθυριστά: «Η Χούντα να μην ξανάρθει».

Στο καμαρίνι του πολέμου και της ειρήνης
Στη λέξη «πόλεμος», σαν να έλαμψαν τα μάτια της. «Οι μεγάλες στιγμές της αλλαγής των πολιτισμών γίνονται με δύο τρόπους: Ή με την επανάσταση ή με τον πόλεμο. Αλλά επειδή οι πόλεμοι είναι μακρύτεροι και πολυπληθέστεροι από τις επαναστάσεις πιστεύω ότι ο πόλεμος με καλό ή με κακό τρόπο, προχωρεί την ανθρωπότητα. Βλέπω ότι μετά από κάθε πόλεμο υπάρχει μια θηριώδης αλλαγή στην ανθρωπότητα. Ο καιρός της ειρήνης που ακολουθεί προσπαθεί για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα να έχει μια αναγέννηση».

Σύμφωνα με τη Ρούλα η κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε τώρα, είναι προπολεμική. «Υπάρχουν όμως πολλές πιθανότητες να δημιουργηθεί μια μικρή σπίθα για να προχωρήσουμε σε έναν τέταρτο παγκόσμιο πόλεμο». Για εκείνη, ο τρίτος παγκόσμιος ήταν η έκρηξη της τρομοκρατίας ανά τον πλανήτη. Το βλέμμα της κάπου χάνεται για λίγα λεπτά. Έπειτα επιστρέφει: «Όλος ο πλανήτης για μένα είναι ανήσυχος».

Στην υπόκλιση, οικολογία με πατάτες τηγανητές
«Το οικολογικό πρόβλημα είναι μια πραγματικότητα που έχει εκτροχιάσει σε μεγάλο βαθμό τον ντετερμινισμό της ιστορίας όπως τον ξέραμε. Έχει γίνει αρκετά απρόβλεπτο το ιστορικό μοτίβο. Έχουμε μάθει να σκεφτόμαστε αιτιοκρατικά και όλο αυτό που γίνεται είναι μια ανατροπή απέναντι στον ανθρώπινο εγκέφαλο».

»Παραδέχεται ότι είναι μια πολύ ιδιότυπη εποχή και ύστερα, απαντά στην ερώτηση της εποχής: «κρέας τρως;» με ένα ξεφύσημα. «Δεν τρώω κρέας εδώ και τριάντα - τριανταπέντε χρόνια. Δεν το έκανα συνειδητά. Ήταν κάτι που δεν ταίριαζε στη δική μου βιοχημεία, άσε που γευστικά δεν το συμπαθούσα. Αλλά γενικά, εκτός από τις τηγανητές πατάτες που τις λάτρευα και τότε και τώρα και πάντα, δεν μου αρέσει τίποτα. Α, εντάξει μου αρέσουν και τα γλυκά. Τρελαίνομαι και γι’ αυτά». Από τα χείλη της έμοιαζαν να φεύγουν σάλια υγρά και χαρούμενα. Ξαναείπε για τις πατάτες τηγανητές, αυτήντη φορά με φωνή μικρού παιδιού που δεν το αφήνουν να σηκωθεί από το τραπέζι αν δεν τελειώσει το φαγητό του. «Είναι υπέροχες οι πατάτες τηγανητές αλλά παχαίνουν. Τώρα τις έχω αντικαταστήσει με βραστές, εντάξει ωραίες είναι και αυτές».

Θυμάμαι πριν δύο-τρία χρόνια ρώτησα “μαμά, δεν παίρνουμε κανένα ψάρι;” και μου απάντησε “όσο πνίγονται άνθρωποι στο Αιγαίο δεν θα ξαναφάμε ψάρι”

Η αναφορά στη μητέρα της στριμώχτηκε κάτω από το πιάτο αλλάζοντας ρώτα στην ανέμελη συζήτηση. «Από τότε που έχουν ξεκινήσει οι ροές και έχουν πνιγεί άνθρωποι, η μαμά μου μού έκοψε το ψάρι. Θυμάμαι πριν δύο-τρία χρόνια την είχα ρωτήσει “μαμά, δεν παίρνουμε κανένα ψάρι;” και μου απάντησε “όσο πνίγονται άνθρωποι στο Αιγαίο δεν θα ξαναφάμε ψάρι”».

Η κολεκτίβα των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών
«Από την αρχή έχουμε κάνει πολλά λάθη στο μεταναστευτικό που δεν ξέρω, συμμαζεύεται; Και πώς ξεκίνησαν όλα αυτά τα λάθη; Από τη μια δείχναμε υπερδημοκρατικοί και από την άλλη ξενοφοβικοί. Φταίνε οι πολιτικοί. Ο κόσμος δεν φταίει. Ο κόσμος σωστά αγκαλιάζει και σωστά αποφεύγει γιατί διακυβεύεται η ίδια του η ζωή, δεν είναι εύκολο. Αν ζούσαμε στα νησιά που έρχονται οι ροές, θα είχαμε και εμείς μεικτά συναισθήματα μην κοιτάς που είμαστε εδώ και είμαστε αρκετά απλωμένοι για να μιλάμε σε θεωρητικό επίπεδο».

Πρόβες στην πολιτική
Η μητέρα της είναι 103 ετών και σύμφωνα με τις προβλέψεις ενός φίλου της Ρούλας, θα φτάσει μέχρι τα 115. Ακούει ειδήσεις από το πρωί έως το βράδυ, «όχι τηλεόραση, ράδιο». Από την άλλη σε εκείνη αρέσει πολύ να αγοράζει τις μεγάλες εφημερίδες του Σαββατοκύριακου. «Την παρακολουθώ την πολιτική» θα πει και σχεδόν πατώντας πάνω στις λέξεις της θα εξηγήσει: «Είμαι πολύ μεγάλη για να πολιτευτώ. Θα με ενδιέφερε τώρα, προτού πεθάνω, να ολοκληρώσω κάτι με το θέατρο. Σκέφτομαι να κάνω ένα βιβλίο και κάπως να συμμαζέψω τη μέθοδό μου έτσι ώστε να μπορώ να την αφήσω. Τώρα πια δεν ενθουσιάζομαι με το θέατρο».

Η Ρούλα πριν το πρώτο εισιτήριο
«Όταν ήμουν δέκα χρονών κατέστρεψα μια παιδική γιορτή λέγοντας ένα ποίημα. Ύστερα από αυτό δεν μπόρεσε κανένα άλλο παιδί να πει το ποίημά του και όλοι οι γονείς δεν παρακολούθησαν καθόλου τη γιορτή». Έκτοτε, οι δάσκαλοι ξεκίνησαν να την αποκαλούν «παιδί θαύμα». Κάλεσαν τους γονείς της, και τους είπαν να μην την αδικήσουν. «Εκείνοι, επειδή ήταν μορφωμένοι και μπορούσαν να καταλάβουν, με πήγαν στη Δραματική Σχολή και έγινα ηθοποιός. Ήμουν πολύ μικρό για να αποφασίσω τι ήθελα να γίνω. Δεν κάνουμε άλλωστε αυτά που μας λένε οι γονείς μας;». Σε αυτό το σημείο μια παύση θα στερεωθεί στο κεφάλι της και σαν άλλη Καρυάτιδα θα μείνει ακίνητη να κοιτά το κενό.

«Προέρχομαι από μια οικογένεια πολύ μορφωμένη και με οικονομική άνεση. Παρόλο που ο πατέρας μου ήταν ένας χωριάτης από τα Σφακιά της Κρήτης, πρόκοψε και πέρασε στον αστικό μετασχηματισμό μετά φανών και λαμπάδων και έγινε ευκατάστατος. Ήταν ένας πολύ σημαντικός και ιδιαίτερα φιλόδοξος άνθρωπος, μορφώθηκε πάρα πολύ. Η μητέρα μου από την άλλη που ήταν αστή από την αρχή, είχε μια ομαλότερη εξέλιξη στην παιδεία της, ήταν στις Καλόγριες, μάθαινε γαλλικά. Ήθελαν και οι δύο τα παιδιά τους να μη στερηθούν».

Μαζί με την αδερφή της έβλεπαν Φελίνι, πήγαιναν σε ταινίες που είχαν πολύ σεξ ή σε θεάματα προχωρημένα. «Αυτή η ελευθερία βέβαια μας έκανε και εμάς να κάνουμε λίγο πολύ αυτό που ήθελαν αυτοί. Γιατί, ουσιαστικά, πρόφταιναν τις επιθυμίες». Και κάπου εκεί ένα εκκωφαντικό «μπαμ» πρέπει να έσκασε.

«Δεν μπόρεσα ποτέ να εκφράσω την επιθυμία του τι θα ήθελα να γίνω. Και πού ξέρω εγώ εάν ήθελα να γίνω ηθοποιός ή άνθρωπος του θεάτρου, τώρα μου φαίνεται τόσο λίγο αυτό που έγινα».

Και από την καρέκλα ενός θεάτρου που λίγες μέρες μετά ο κόσμος θα τη χειροκροτήσει βλέποντάς τη για μια ακόμη φορά να γίνεται ένα με τη σκηνή, θα πει: «Θα ήθελα να γίνω αστροφυσικός». Ο διάλογος που ακολούθησε, πήγε κάπως έτσι:

-«Θα θέλατε να φύγετε, δηλαδή».
-«Μα και στο θέατρο ήθελα να φύγω μικρή αλλά δεν μπόρεσα. Είχα οικογένεια. Η οικογένεια είναι πάντοτε ένα εμπόδιο».

Τώρα τα μάτια κοιτούν πάνω και ψηλά. Πολύ ψηλά. «Θα ήθελα να πάω στο διάστημα, πολύ. Τώρα σε αυτή την ηλικία όμως, δεν με παίρνουν. Και δεν έχω εκπαιδευτεί οργανικά να μπορώ». Με ένα επαναλαμβανόμενο «Θα ήθελα» που έσβηνε σιγά-σιγά έκλεισε το θέμα.

Ο πιο σημαντικός άνθρωπος που έχει γνωρίσει
«Ο Κυριαζής Χαρατζάρης ήταν ο δάσκαλός μου στο θέατρο. Για μένα, ήταν ο πιο σημαντικός από όλους».

Ο αυτοσχεδιασμός ενός ταξιδιού και πολλών απωθημένων.
«Δεν έχω πάει ποτέ στην Αμερική. Νομίζω δεν πρέπει να πάω ποτέ γιατί, αν δω τη Νέα Υόρκη, θα συγκλονιστώ και θα καταλάβω τι έχασα. Καλύτερα να παραμείνω στα όρια της Ευρώπης που είναι πιο οικεία και που δεν με ενδιαφέρουν και πολύ». Σαν ευρηματικός κωμικογράφος, θα κλείσει τη φράση της με ένα: «Η Αμερική θα μου δημιουργήσει ένα deja vu σαν να είμαι ένα σινεμά με κακό τέλος».

Ποια είναι αλήθεια τα απωθημένα της;
«Οι αντρικοί ρόλοι που δεν έχω παίξει και δεν θα τους παίξω ποτέ» θα πει τονίζοντας το «ποτέ» στην πρώτη συλλαβή. «Δεν θα παίξω τον Μάκβεθ ποτέ, δεν θα παίξω τον Άμλετ, τον Λυρ, ποτέ. Εδώ στην Ελλάδα οι άνθρωποι του επαγγέλματος είναι πάρα πολύ συντηρητικοί. Πολύ δύσκολα θα δέχονταν να παίξω εγώ ένα ρόλο όπως ο Μάκβεθ, έχω και μια ηλικία».

Αυλαία στον συντηρητισμό
«Είμαστε βαθιά συντηρητική ως χώρα και θα παραμείνουμε σε μεγάλο σημείο. Είναι θέμα νεολαίας και όχι γερουσίας. Η γερουσία έτσι και αλλιώς είναι χαμένη. Έχουμε μια κατηγορία νεολαίας της οποίας ένα μικρό ποσοστό είναι φοβερά μπροστά».

«Στο θέατρο υπάρχει μια μειονότητα νέων ηθοποιών που έχουν τόσο σοβαρή σκέψη για το θέατρο που εμένα που θεωρούμαι ένας άνθρωπος που σοβαρά ασχολείται με το θέατρο, με ξεπερνά. Αλλά το πλείστον των υπολοίπων είναι “τρία πουλάκια κάθονται”» κουνάει τα δάχτυλα πέρα δώθε δίνοντας χώρο στο γέλιο μου και συνεχίζει τη σκέψη της. «Εγώ σου μιλάω για τη νεολαία που εγώ αντικρίζω, σκέψου τώρα αυτή πώς θα πλατειάζει στα σχολεία και τα Πανεπιστήμια. Αυτή η ελίτ των σημαντικών προσωπικοτήτων πόσο πιο απομονωμένη, πόσο πιο υστερική, νευρωσική θα είναι και πόσο πιο χύμα είναι όλοι οι άλλοι οι οποίοι τους ρουφούν». 

«Αυτή η ελίτ, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να φεύγει. Δεν χρειάζεται να θυσιαστείς τόσο για την πατρίδα σου. Άμα είναι να κάνεις μια ανακάλυψη, την κάνεις όπου να ’ναι και αυτή θα είναι για όλο τον κόσμο, όχι μόνο για τη Λάρισα». Γελάει και λέει: «Μπορεί να με δείρουν τώρα με αυτό που είπα αλλά δεν με ενδιαφέρει».

Ένα αυτόγραφο από τον Κάρολο Κουν
«Ο Κουν με βρήκε. Με είδε στην τηλεόραση να διδάσκω και με κάλεσε. Μου ζήτησε να τον επισκεφθώ στη Θεσσαλονίκη για να με γνωρίσει. Ήταν πολύ απλός άνθρωπος. Και από μένα απλούστερος. Είχε μια σκούπα από την οποία είχε κρατήσει μόνο το κοντάρι και όταν ο σκύλος του ο Ξανθίας πήγαινε να με ενοχλήσει του έλεγε “κθωθία πακ” και του έδινε μια με το κοντάρι».

Κουδούνι πρώτο: Όχι πια σκηνοθεσία, μόνο ηθοποιοί
«Είμαι εναντίον της σκηνοθεσίας. Ούτε ο εαυτός μου δεν με ενδιαφέρει ως σκηνοθέτρια. Ό,τι δουλεύω το δουλεύω με την ηθική πράξη μέσα από τον ηθοποιό. Πολλές φορές με λένε εξαιτίας αυτού “δασκάλα”. Για μένα είναι η εξέλιξη του “ηθοποιού” μου. Όσο περνούν τα χρόνια νιώθω πιο πολύ ηθοποιός παρά σκηνοθέτρια».

«Οι ηθοποιοί γίνονται οι περισσότεροι σκηνοθέτες γιατί θέλουν την εξουσία. Οι σκηνοθέτες όμως όλοι καταλήγουν νευρωσικοί, να πετούν τασάκια, δυστυχισμένα πλάσματα δηλαδή. Ο σκηνοθέτης δεν είναι ένας ευτυχισμένος άνθρωπος».

Ακολουθεί γλυκιά διασκευή του «ηθοποιός σημαίνει φως»: «Ο ηθοποιός όμως όταν ανεβεί στη σκηνή και παίξει και νιώσει τον εαυτό του ελεύθερο και τελειώσει η παράσταση και πεινάει και πάει στην ταβερνούλα του να φάει το φαγάκι του και να πιει το κρασάκι του για τρεις, τέσσερις ώρες, είναι ευτυχισμένος. Αυτό πρέπει να ζούμε».

Κουδούνι δεύτερο: Τηλεόραση, αγάπη μου
«Την αγαπώ τόσο πολύ την τηλεόραση και την έχω στερηθεί τόσο τα τελευταία τρία χρόνια που μετακόμισα και δεν έχω βρει τον χρόνο να τη στήσω στο ντουβάρι. Θα ήθελα πολύ να βλέπω σειρές. Αυτές τις ξένες που μου λένε ότι σήμερα είναι καταπληκτικές».

Κουδούνι τρίτο: Οι όμορφες παραστάσεις, όμορφα καίγονται
«Το τέλος του 20ού αιώνα στην Ελλάδα δημιούργησε πολύ καλό θέατρο με την έννοια ότι είχε πολλές παραστάσεις εφάμιλλες των ευρωπαϊκών προδιαγραφών και πολύ καλούς ηθοποιούς μολονότι δεν είχε καλές σχολές. Τώρα είναι σαφώς καλύτερες, όχι βέβαια να πέσουμε χαμέ, αλλά είναι καλές ιδιαίτερα στο κινητικό μέρος των ηθοποιών».

«Έχουμε καλές παραστάσεις αλλά εμένα δεν με αφορούν οι καλές παραστάσεις. Όλος ο κόσμος μπορεί να κάνει ωραίες παραστάσεις άμα έχει λίγα λεφτά, μια ομάδα καλών ηθοποιών. Το θέμα είναι πόσο θέατρο υπάρχει μέσα σε αυτές τις παραστάσεις. Αυτό νομίζω σε πολύ λίγες στιγμές μπορείς να το δεις και παραδόξως όχι σε αυτές που λέμε ωραίες παραστάσεις».

Σφίγγει τον αντίχειρα στον δείκτη: «Πεθαίνω για μια στιγμούλα θέατρο. Όλο το άλλο με κάνει αφορήτως να πλήττω».

Υ.Γ. Θα μπορούσα να μιλάω μαζί της για ώρες. Στα αστεία, τη ρώτησα τι ζώδιο είναι, στα σοβαρά μου απάντησε: «Δεν λέω, δεν έχω πει ποτέ».

Info

Η Ρούλα Πατεράκη συμμετέχει φέτος στις παραστάσεις:

1. «Το μυστικό της κοντέσσας Βαλέραινας» στο Θέατρο Αργώ
2. «Πόλεμος και Ειρήνη» στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά
3. «Ο δρόμος περνάει από μέσα» στο Από Μηχανής Θέατρο