Έφη Θεοδώρου, πες μας τι να προσέξουμε στη «Φαίδρα»

H ιδέα του ανεβάσματος της «Φαίδρας» του Ρακίνα ήταν κοινή επιθυμία δική μου και του ποιητή και μεταφραστή Στρατή Πασχάλη, εδώ και τουλάχιστον δύο χρόνια. Ο ίδιος ήθελε να επανέλθει σε αυτό το κλασικό αριστούργημα του 17ου αιώνα, μετά από σχεδόν τριάντα χρόνια, καταθέτοντας μια νέα μεταφραστική εκδοχή του έργου, αυτή τη φορά με μέτρο και ομοιοκαταληξία, πολύ κοντά στη φόρμα του πρωτότυπου. Κι εγώ θέλησα, μετά «Το ατλαζένιο γοβάκι» του Κλωντέλ, να ξανασυναντήσω τη γαλλική δραματουργία και να αναμετρηθώ με αυτή τη συναρπαστική κατασκευή χειμαρρώδους ποιητικού λόγου που καταπιάνεται με τον γνωστό μύθο του άνομου έρωτα της Φαίδρας για τον Ιππόλυτο και που, πατώντας πάνω στα χνάρια του Ευριπίδη και του Σενέκα, δεν διστάζει να τον εμπλουτίσει και να τον απογειώσει σε περιοχές που του δίνουν νέα διάσταση. Ο Ρακίνας φέρνει στο προσκήνιο της πλοκής την κεντρική ηρωίδα, την κόρη του Μίνωα και της Πασιφάης και απόγονο του Ήλιου. Η Φαίδρα έχει διπλή φύση και καταγωγή, είναι κόρη του σκότους και του φωτός. Απεικονίζεται ως θύμα του πάθους της, ένα πάθος που οι θεοί έχουν εμφυσήσει μέσα της και το οποίο η ίδια δεν αποδέχεται. Από την πρώτη της εμφάνιση δηλώνει ότι επιθυμεί τον θάνατο εφόσον δεν μπορεί να απαλλαγεί απ’ αυτόν τον ανεκδήλωτο έρωτα, όσο και αν το επιθυμεί. Θύμα όμως της θεϊκής οργής, της κληρονομικότητας και της μοίρας, η Φαίδρα, εξωθείται να ομολογήσει τρεις φορές κατά τη διάρκεια του έργου αυτόν τον έρωτα και να λυτρωθεί τελικά απ’ αυτόν, μόνο μέσα από τον θάνατο που η ίδια επιφέρει στον εαυτό της, συμπαρασύροντας στην καταστροφή και όλα τα άλλα πρόσωπα του έργου. Ο Ρακίνας, άξιος επίγονος των αρχαίων ελλήνων συγγραφέων, αγγίζει βαθιά μέσα από το έργο αυτό τη φύση και την ουσία του τραγικού, καθώς επικεντρώνεται στην αρχέγονη και ανώφελη πάλη του ανθρώπου με το πεπρωμένο του. Τα πρόσωπα μάχονται λυσσαλέα μέχρι τέλους, προτάσσοντας το δικαίωμά τους να είναι ελεύθερα. Μάχονται απελπισμένα μέχρι την οριστική συντριβή. Ή τη λύτρωση.

Στη βάση της σκηνοθετικής σύλληψης βρίσκεται η νέα μετάφραση του Στρατή Πασχάλη (ήδη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΚΑΠΑ Εκδοτική), που αποκαθιστά τη μορφή του πρωτότυπου έργου του Ρακίνα και αναδεικνύει, χάρη στο μέτρο και την ομοιοκαταληξία της, τη μουσικότητά του. Η μορφή επιβάλλεται άτεγκτα, πρέπει να αποδοθεί ακέραια ο στίχος –ζευγαρωτός 15σύλλαβος και 14σύλλαβος– και μέσα απ’ αυτόν ξεπηδούν οι έννοιες και τα μεγέθη. Επαληθεύοντας τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας και δοκιμάζοντας όλες τις αποχρώσεις της και τη σκηνική της δραματική ισχύ, παράγουμε με αυτήν μουσική. Σ’ αυτή τη μουσική απαντά διάσπαρτα ο ήχος του πρωτότυπου κειμένου που ακούγεται από σπουδαίους γάλλους ηθοποιούς της νεότερης γενιάς. Η μουσική που συνέθεσε ο Κορνήλιος Σελαμσής φτιάχτηκε αποκλειστικά από τη χρήση και την ηλεκτρονική επεξεργασία αυτών των φωνών. Η «Φαίδρα» αυτή στοχεύει να είναι μια παράσταση που αναδεικνύει τον διάλογο ανάμεσα στη μουσικότητα των δύο γλωσσών, στοχεύει να είναι μια, με την ευρύτερη έννοια του όρου, μουσική παράσταση.

Η παράσταση, μια συμπαραγωγή του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου και του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στις 26 και 27 Ιουλίου στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου και στη συνέχεια περιόδευσε στην Κρήτη. Η «κόρη του Μίνωα και της Πασιφάης» είχε έτσι την ευκαιρία να επισκεφθεί τον γενέθλιο τόπο της, σε θέατρα των μεγάλων πόλεων αλλά και σε μικρά θέατρα της ενδοχώρας. Καθώς είμαι από τον περασμένο Απρίλιο η νέα Καλλιτεχνική Διευθύντρια του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης, αυτή η κάθοδος με ένα τόσο απαιτητικό κείμενο είχε για μένα μεγάλη σημασία, ήταν κατά κάποιο τρόπο βαρόμετρο για τις προσεχείς επιλογές του ρεπερτορίου στο ΔΗΠΕΘΕΚ. Εξοικειωμένοι τόσο με τον μύθο, όσο και με τον 15σύλλαβο –χάρη στο αναγεννησιακό κρητικό θέατρο που είναι κομμάτι της παράδοσής τους– οι Κρήτες θεατές παρακολούθησαν απόλυτα προσηλωμένοι το έργο και το επιδοκίμασαν.

Ως επιστέγασμα της διαδρομής της «Φαίδρας» έρχονται τώρα τον Σεπτέμβριο οι παραστάσεις στην Αττική, με κορυφαία εκδήλωση τη μία και μοναδική παράσταση που θα δοθεί την Παρασκευή 13 Σεπτεμβρίου, στις 6 μ.μ., με το φως της μέρας, στον αρχαιολογικό χώρο της Ρωμαϊκής Αγοράς της Αθήνας, μετά από την εξαιρετικά τιμητική παραχώρηση που μας έγινε για τη χρήση του χώρου, από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών. Αυτός ο μοναδικός χώρος μοιάζει να είναι φτιαγμένος για να υποδεχθεί το λιτό σκηνικό της Εύας Μανιδάκη: οι επιτύμβιες στήλες του θα γίνουν η φυσική συνέχεια των αρχαίων κιόνων και μέσα σ’ αυτές θα κινούνται οι πένθιμες σκιές που έκλεισε μέσα στα ομοιόμορφα κοστούμια του ο Άγγελος Μέντης.

Η «Φαίδρα» παρουσιάζεται στην Αθήνα με ανανεωμένη διανομή: o έμπειρος Μάξιμος Μουμούρης αναλαμβάνει τον ρόλο του Θησέα, ενώ ο νεαρότατος Μάνος Πετράκης τον ρόλο του Ιππόλυτου.

Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση στο Guide της Athens Voice