Τράγιαλ Χάρρελ: Μήδεια, η υπέρτατη «σκύλα»

Ο Τράγιαλ Χάρελ συγκαταλέγεται στους πιο σημαντικούς χορογράφους της γενιάς του. Η δουλειά του έχει παρουσιαστεί σε διεθνή φεστιβάλ και καλλιτεχνικούς θεσμούς, όπως το Φεστιβάλ της Αβινιόν, το Εθνικό Κέντρο Χορού του Παρισιού, αλλά και το MoMA της Νέας Υόρκης. Δεν ξεχωρίζει μόνο για το αδιαμφισβήτητο ταλέντο του. Είναι ο τρόπος που ερευνά, αναθεωρεί και αφηγείται χορεύοντας με την ομάδα του γνωστές αλλά και «ξεχασμένες» λεπτομέρειες από την πρόσφατη αμερικανική ιστορία. Είναι η ανατρεπτική ματιά του πάνω στην αρχαία ελληνική δραματουργία. Είναι η τόλμη του να αντιπαραθέτει και συγχρόνως να συγχωνεύει τον μεταμοντέρνο χορό με στοιχεία της queer κουλτούρας, όπως έκανε στο διεθνώς αναγνωρισμένο project του, τη σειρά χορογραφιών με τίτλο «Twenty Looks or Paris is Burning at the Judson Church» – μέρος του οποίου είδαμε το 2016 στη Στέγη. 

Με το «O Medea», το πρώτο μέρος μιας τριλογίας εν εξελίξει, ο Τράγιαλ Χάρρελ, όπως μας εξηγεί, επιχειρεί μια ακόμα δημιουργική ανάγνωση της ιστορίας και οραματίζεται την υποθετική συνάντηση τριών διαφορετικών ηρωίδων: της Μήδειας, της Μάγκι από τη «Λυσσασμένη γάτα» και της πρωτοπόρου του μοντέρνου χορού Katherine Dunham.

«Τι σημαίνει να είσαι η Μήδεια;» Με αυτό το ερώτημα ξεκινήσατε να δουλεύετε το νέο σας project;
Ήθελα πολύ να παίξω αυτό τον ρόλο. Έχω υποδυθεί την Αντιγόνη –η πιο γνωστή χορογραφία μου μέχρι σήμερα, την οποία θα ήθελα πολύ να δείτε κάποια στιγμή και στην Ελλάδα–, αισθάνθηκα όμως ότι ήταν καιρός να προχωρήσω. Η τριλογία που δουλεύω έχει θέμα της τις «σκύλες» (bitches) και η Μήδεια θεωρείται φυσικά η υπέρτατη σκύλα! Ο κόσμος δύσκολα θα το παραδεχτεί αλλά χρησιμοποιεί τη λέξη για να μειώσει τη γυναικεία δύναμη. Μια γυναίκα που είναι δυναμική, αποφασιστική και πάντα σε εγρήγορση, είναι σίγουρα σκύλα… Αντίθετα, στην παράδοση του χορού voguing είναι τιμητικός τίτλος για τους ίδιους ακριβώς λόγους. Δεν τα βάζεις με μια bitch! Η Μήδεια είναι bitch γιατί κάνει πράγματα που θεωρητικά καμία γυναίκα δεν θα τολμούσε να διαπράξει – να σκοτώσει τα παιδιά της.

Ήθελα, λοιπόν, να παίξω με αυτήν την έννοια. Ποια νέα σημασία θα αποκτούσε, αν αυτή η Μήδεια είναι άντρας. Αισθάνθηκα ότι η παρουσία του στη σκηνή θα αποκάλυπτε ένα άλλο, συμβολικό επίπεδο της παιδοκτονίας. Η Μήδεια που σκοτώνει τα ιδεώδη της μητρότητας και της συζυγικής σχέσης για να απελευθερωθεί από την πατριαρχία. Νομίζω πως αν ένας δημιουργός, σαν τον Ευριπίδη, ο οποίος ζούσε στην αρχαία Αθήνα, όπου οι γυναίκες δεν έχουν πολιτικά δικαιώματα, είναι κλεισμένες στο σπίτι και πιθανώς δεν τους επιτρέπεται να πηγαίνουν καν στο θέατρο, θα ήθελε, έχοντας πιο ανοιχτό μυαλό,  να ανοίξει μια συζήτηση για τη θέση των γυναικών εκείνης της κοινωνίας. Να πει στον κόσμο –κι αυτό είναι καθαρά μια δική μου οπτική– «πρέπει επιτέλους να πάψουμε να βλέπουμε τις γυναίκες μόνο σαν ερωμένες, συζύγους ή μητέρες και να τους δώσουμε μια ισότιμη θέση στην κοινωνία». Για μένα η Μήδεια είναι μια γυναίκα ερωτευμένη που συνειδητοποιεί ότι πρέπει να περάσει αυτή τη συμβολική δοκιμασία για να γίνει η ανεξάρτητη γυναίκα που πρέπει να είναι, ακόμα και μακριά από την οικογένειά της, μακριά από τον πατέρα των παιδιών της που αγαπά. 

Μιλήσατε για τριλογία. Εκτός από τη Μήδεια ποιες είναι οι άλλες δύο… «σκύλες»;
Είναι η Μάγκι από τη «Λυσσασμένη γάτα» του Τένεσι Ουίλιαμς και η αφροαμερικανίδα χορογράφος Κάθριν Ντάνχαμ. Το «O medea», αν και είναι το τρίτο μέρος της τριλογίας, ανεβαίνει πρώτο. Θα ακολουθήσειτον Ιούλιο το «Maggie the cat», το «The deathbed of Catherine Dunham» τον επόμενο χρόνο και όλη η τριλογία θα παρουσιαστεί στο Μάντσεστερ – ελπίζω σύντομα και στη Στέγη.

Είστε η Μήδεια, Μήδειες όμως είναι και οι υπόλοιπες χορεύτριες. Γιατί επιλέξατε αυτή τη διαίρεση του ρόλου της ηρωίδας;
Θέλω η δουλειά μου να είναι σύγχρονη. Να μιλά στο τώρα, όσο είναι δυνατόν, δεν ξέρω για πόσο. Αισθάνθηκα όμως ότι δεν θα ήταν σωστό αυτή τη στιγμή να κάνω μια χορογραφία με γυναίκες και να είμαι εγώ η Μήδεια, με όλα τα ζωτικά ερωτήματα που τίθενται γύρω από το κίνημα του Μe too – θέματα βέβαια για τα οποία οι φεμινίστριες αγωνίζονται χρόνια. Έτσι αποφάσισα να γίνουμε όλες Μήδειες. Δεν είναι ακριβώς διαίρεση του χαρακτήρα της αλλά μια «απόσταξη» συναισθημάτων και ιδεωδών. 

Πολλοί μελετητές συνδέουν την οργή και τις πράξεις της Μήδειας με τη βαρβαρική της καταγωγή, με το γεγονός ότι νιώθει ξένη. Σας απασχόλησε καθόλου αυτή η εκδοχή;
Ναι, σίγουρα υπήρχε στο μυαλό μου. Η Μήδεια είναι μια μετανάστρια. Από αισθητικής άποψης η ευαισθητοποίηση, η αμηχανία απέναντι στο «μη οικείο», μεταφέρονται στο έργο, όχι όμως κυριολεκτικά. Για μένα η Μήδεια αφήνει την πατριαρχική οικογένειά της για έναν άντρα και μετά τον εγκαταλείπει όταν συνειδητοποιεί ότι κι αυτός τη χρησιμοποιεί. Αυτό, πιστεύω, θα το καταλάβαινε, ακόμα κι αν δεν ήταν ξένη. Φεύγει γιατί πρέπει να το κάνει. Για να εξελιχθεί. 

Με τη Μήδεια, όπως και σε όλα σχεδόν τα έργα σας, επιχειρείτε να αναγνώσετε εκ νέου και να αναθεωρήσετε μέσω της φαντασίας σας μια ιστορική αφήγηση. Τι σας οδηγεί στην αναζήτηση αυτή;
Είναι κομμάτι της φεμινιστικής μου εκπαίδευσης. Σπούδασα στο Γιέιλ ιστορία και θεωρία του φεμινισμού. Από τότε διαπίστωσα ότι δεν υπάρχει μόνο «Η» ιστορία, αυτή που έχει γραφτεί από τους ισχυρούς. Με ενδιαφέρουν οι ιστορίες των γυναικών που ποτέ δεν καταγράφηκαν, ποτέ δεν συμπεριλήφθηκαν στην επίσημη ιστορία. Να σας δώσω ένα παράδειγμα. Το Caen Amour, μια από τις τελευταίες χορογραφίες μου, είναι ένα ενδιαφέρον έργο, γιατί συνδέεται με το Hoochie Koochie, ένα είδος γυναικείου ερωτικού χορού των αρχών του 20ού αιώνα. Ο πατέρας μου ήξερα ότι πήγαινε και έβλεπε χορεύτριες Hoochie Koochie, όταν έρχονταν στην πόλη μας (στο Ντάγκλας της Τζόρτζια), αλλά ποτέ δεν μιλούσαμε για αυτό. Το είδος αυτό, επειδή προφανώς είχε αισθησιακό περιεχόμενο, έμεινε εντελώς έξω από την ιστορία του χορού, ενώ αν ψάξεις λίγο βαθύτερα θα διαπιστώσεις ότι υπάρχει μεγάλη σύνδεση με την κουλτούρα της εποχής και σίγουρα επηρέασε τον σύγχρονο χορό. Με ενδιαφέρουν πολύ οι άνθρωποι που δεν έχουν φωνή, που είναι αόρατοι, και πιστεύω ότι ένα από τα πράγματα που μπορεί να κάνει η τέχνη είναι να τους δώσει φωνή, να τους κάνει ορατούς.

Έχετε μελετήσει σε βάθος την κουλτούρα του voguing και οι περισσότερες χορογραφίες σας στηρίζονται ή εμπεριέχουν αυτή την ιδιότυπη μορφή χορού. Θα δούμε voguing και στη «Μήδεια»;
Το voguing έχει κι αυτό να κάνει με την εκπαίδευσή μου. Είναι όλη μου η δουλειά, είναι ο τρόπος που αντιλαμβάνομαι τη θεατρική σκηνή. Στη «Μήδεια», θα υπάρχει βέβαια η πασαρέλα ή λεπτομέρειες που θυμίζουν voguing, όμως το νέο πιθανώς στοιχείο για τους θεατές της Στέγης θα είναι το Μπούτο (Butoh), ένα είδος τελετουργικού γιαπωνέζικου χορού που με απασχολεί από το 2013 και έχω δουλέψει πολύ πάνω σ’ αυτό. Το «Butoh realness», όπως το αποκαλούμε, είναι η προσπάθεια να είσαι κάτι και πόσο κοντά μπορείς να πλησιάσεις σε ένα βαθμό αυθεντικότητας – φυσικά δεν μπορούμε να είμαστε χορευτές Butoh. Θα σας φανεί περίεργο, αλλά βλέποντας στο Butoh αυτή την τραγικότητα που τόσο έντονα προβάλλει, σκέφτομαι ότι κάπως έτσι θα ήταν και το αρχαίο ελληνικό θέατρο! Ναι μεν γνωρίζουμε ότι παιζόταν από άνδρες, αλλά γιατί να μην υπήρχαν στην Αρχαία Ελλάδα και γυναίκες «εκτός νόμου», που έπαιζαν θέατρο – τις οποίες η ιστορία δεν αναφέρει; Και ποιος μας λέει ότι ο τρόπος που χόρευαν δεν έμοιαζε με τον χορό των Butoh dancers! Είναι τόσο λίγα πράγματα αυτά που γνωρίζουμε για την κουλτούρα εκείνων των ανθρώπων… Είναι σημαντικά όσα μαθαίνουμε από τα αγγεία για τις τελετές τους, για τις εποχές του χρόνου είναι όμως εικόνες, δεν είναι βίντεο! Και το γεγονός ότι η απεικόνιση και η αναπαράσταση χρησιμοποιούνται τόσο πολύ ως ιστορική τεκμηρίωση, χωράει πολλή συζήτηση. Γιατί να μην είναι και η φαντασία ένα αντίστοιχο εργαλείο; Πιστεύω ότι η ιδέα του να προσπαθείς να μαντέψεις ποια θα μπορούσε να είναι η κουλτούρα μιας κοινωνίας, μέσα από αυτή τη διαδικασία αναπαράστασης, δεν είναι τίποτε άλλο από φαντασία. Επομένως, γιατί να μην μπορώ κι εγώ να κάνω το ίδιο; Άλλωστε, το να μπορούμε να φανταζόμαστε κάτι μαζί, δεν είναι η ουσία του θεάτρου; 

Οι χοροί του Τράγιαλ Χάρελ

Voguing
Ένα είδος στιλιζαρισμένης χορευτικής κίνησης με καταβολές από τα ballrooms της μαύρης και λατίνο queer κοινότητας του Χάρλεμ των 60s. Χαρακτηρίζεται από βάδισμα πασαρέλας με έντονο λίκνισμα των γοφών, κινήσεις των χεριών και πόζες παρμένες από μοντέλα των εξωφύλλων της Vogue (εξού και το όνομα). Έγινε mainstream από το τραγούδι και το videoclip «Vogue» της Μαντόνα και κυριάρχησε στην underground χορευτική σκηνή της Νέας Υόρκης τη δεκαετία του ’80. Στο βραβευμένο ντοκιμαντέρ «Paris is Burning» (1990) που αναφέρεται στην κουλτούρα των ballrooms στηρίχθηκε και η σειρά «Pose» του Netflix με την οποία το voguing επανήλθε δυναμικά την περασμένη χρονιά.

Hoochie Koochie 
Έντονα ερωτικός, σκανδαλώδης γυναικείος χορός, πρόγονος του μπουρλέσκ, του στριπτίζ και του pole dancing. Πρωτοπαρουσιάστηκε σαν εξωτικός χορός, το 1893 στην Παγκόσμια Έκθεση του Σικάγο, από τη Fahreda Mazar Spyropoulos ή Fatima ή «Little Egypt», μια Σύρια (;) χορεύτρια της κοιλιάς. Ο νέος εξωτικός χορός τάραξε τα βικτωριανά ήθη και παρά τις προσπάθειες των αρχών να τον απαγορεύσουν, οι προκλητικές χορεύτριες Hoochie Koochie που περιόδευαν σε όλη την Αμερική, δεν έπαψαν να ξεσηκώνουν  το ανδρικό κοινόγια τα επόμενα 15-20 χρόνια. Το Hoochie Koochie με τις αισθησιακές κινήσεις του σώματος επηρέασε βαθιά τον σύγχρονο αμερικανικό χορό.

Japanese Butoh
Ένα είδος χορού που ανέπτυξαν το 1959 δύο Ιάπωνες χορευτές, ο Χιτζικάτα Τατσούμι και ο Κάζουο Όνο για να περιγράψουν τη σύγχυση της κοινωνίας της Ιαπωνίας μετά τον πόλεμο. Ο «χορός τους σκότους» ή «σιωπηλό θέατρο», όπως αποκαλείται, αναφέρεται σε θέματα ταμπού όπως είναι ο θάνατος, ο ερωτισμός, το σεξ. Το σκηνικό περιβάλλον μπορεί να είναι άλλοτε χαριτωμένο και άλλοτε γκροτέσκο, με μια αισθητική κόντρα στα δυτικά πρότυπα ομορφιάς και τελειότητας. Η παράσταση μπορεί να δοθεί με ή χωρίς κοινό. Οι χορευτές είναι σχεδόν γυμνοί, ζωγραφισμένοι με λευκή μπογιά. Οι κινήσεις τους είναι αργές και απόλυτα ελεγχόμενες. Το σώμα σπάει, παραμορφώνεται, φτάνοντας στα όρια του υπέρτατου πόνου, για να απελευθερωθεί και να είναι ανοιχτό σε κάθε είδους μεταμόρφωση.

Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση στο Guide της Athens Voice