Σοφία Καψούρου: Χρειαζόμαστε τους Μεδίκους, όπως χρειαζόμαστε τους βαρβάρους

Όταν ήταν μικρή, επειδή δεν μπορούσε να βλέπει θέατρο στην Αθήνα, ξεκοκάλιζε τις εφημερίδες και καταβρόχθιζε κριτικές. Σήμερα, θεατρική συγγραφέας, σκηνοθέτρια και ηθοποιός, η Σοφία Καψούρου πορεύεται διαρκώς προς το μέτωπο.

Λειτουργείς με τριπλό ρόλο. Πόσο εύκολη ήταν η πορεία σου, υπηρετώντας τους τρεις ρόλους παράλληλα;
Σπουδή στα δάκρυα. Αυτή ήταν η πορεία μου. Είκοσι χιλιάδες λεύγες κάτω από τα δάκρυα, έβγαλα λέπια για να μην πνιγώ. Η στιγμή που έβγαλα το κεφάλι μου από το νερό και πήρα βαθιά ανάσα, ήταν η στιγμή που σταμάτησα να περιμένω από τους άλλους και ανέβασα για πρώτη φορά τις Ερωμένες στον Καμβά με τα ναύλα δικά μου, αναλαμβάνοντας τον ρόλο της Ζαν Εμπιτέρν. Παίχτηκαν τρία χρόνια οι Ερωμένες, στο Θέατρο Διά Δύο, στο Τρένο στο Ρουφ και στον Πολυχώρο Vault Theatre Plus, την πρώτη χρονιά σε σκηνοθεσία δική μου, τις άλλες δύο σε σκηνοθεσία Παναγιώτη Παναγόπουλου, εκπροσώπησαν την Ελλάδα στο 6ο Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης και Τεχνών Grito de Mujer - Λουλούδια της Ερήμου. Μετά ήρθε ο Σούμαν για δύο συνεχείς χρονιές στο Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Λευτέρη Γιοβανίδη, ένα έργο σε έμμετρο λόγο, το οποίο αναδείχτηκε μέσα από τη δράση του Εθνικού Θεάτρου «Ο συγγραφέας του μήνα», έπειτα Η Σέξτον και τα Κογιότ για δύο συνεχείς χρονιές στο Vault σε σκηνοθεσία δική μου, όπου κράτησα τον ρόλο της Αν Σέξτον και τέλος Ο Ορφανός Τζάο στο Εθνικό ξανά, μια διεθνής συμπαραγωγή με το Εθνικό Θέατρο της Κίνας. Τον Ορφανό Τζάο σκηνοθέτησε ο αντιπρόεδρος και καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου της Κίνας, διεθνώς διακεκριμένος σκηνοθέτης Δρ. Ουάν Σιαογίν κι εγώ ανέλαβα την επιμέλεια μετάφρασης και απόδοσης του κλασικού κινεζικού έργου στα ελληνικά. Μεγάλωσα με τα έργα μου…

Ερωμένες στον καμβά. Γυναίκες θύματα του έρωτα ή γυναίκες που επιλέγουν συνειδητά να ζήσουν στη σκιά των συντρόφων τους εξαργυρώνοντας το ρόλο της μούσας;
Γυναίκες θύματα του έρωτα ή γυναίκες θαύματα του έρωτα; Υπάρχει μια χειραφέτηση στον έρωτα όπως υπάρχει μια χειραφέτηση στη μοναξιά και την καταστροφή. Και ο έρωτας είναι η ύψιστη μοναξιά. Και η ύψιστη καταστροφή. Και η ύψιστη χειραφέτηση. Όλοι θέλουν να δουν μια γυναίκα να πετυχαίνει. Αλλά κανείς δεν θέλει να την δει να πετυχαίνει πολύ. Η γυναίκα, από μούσα στις Ερωμένες γίνεται εκτελεστής στο Σούμαν και δημιουργός στη Σέξτον. Από δημιούργημα, δημιουργός. Πορεία προς το μέτωπο. Με κείνη την κάθετη ρυτίδα ανάμεσα στα φρύδια, παράσημο του χρόνου. Και του έρωτα.

Πώς βιώνεις την περίοδο που ο θεατρικός λόγος σου αρχίζει να παίρνει σάρκα και οστά πάνω στο σανίδι και να γίνεται βιωματικά προσεγγίσιμος από τους θεατές;
Νιώθω πως η ζωή είναι ωραία. Και αξίζει. Να τη χάνεις όταν γράφεις, να τη βρίσκεις όταν σβήνεις.

Ποια από τις τρεις ιδιότητές σου σε ιντριγκάρει περισσότερο; Και πόσο διχαστικό είναι να σκηνοθετείσαι την ίδια στιγμή που εσύ η ίδια έχεις αυτοσκηνοθετηθεί στα έργα σου;
Όταν πονάνε τα μάτια μου από το γράψιμο, θέλω μόνο να παίζω. Όταν πονάει το σώμα μου από το παίξιμο, θέλω μόνο να σκηνοθετώ. Όταν πονάει ο λαιμός μου από το «πες…ξανά και ξανά» της σκηνοθεσίας, θέλω μόνο να γράφω. Όταν πονάω όμως, μιλάει ο πόνος, όχι εγώ. Με διεγείρει να έχω ολόκληρο και το όνειρο και την ευθύνη. Όταν κάτι θέλω να το μπολιάσω με τη ματιά άλλου, το αναθέτω. Ή με αναθέτω. Στον σκηνοθέτη. Όταν θέλω να πάω κάπου ή πάω μόνη μου, με τα πόδια, ή με πάνε. Δεν οδηγώ. Κάποιες αποστάσεις χρειάζονται αυτοκίνητο. Και κάποιες άλλες «διάβα».

Πώς διαχειρίζεσαι την επιτυχία και την αποτυχία; Σκέφτηκες ποτέ να εγκαταλείψεις το χώρο;
Τις στέλνω στο διάολο και τις δύο. Μόνο η δημιουργία με αφορά. Η συνάντηση με τον εαυτό μου και η συνάντηση με τον θεατή. Θα τα παρατήσω, όταν θέλω εγώ, όχι όταν θέλουν οι άλλοι. Και ήθελαν πολλοί να τα παρατήσω. Η ζωή είναι μια συνεχής διαδικασία αποκλεισμού. Με δημοκρατικές πάντα διαδικασίες…

Ο κριτικός λόγος σήμερα, θεωρείς ότι διεισδύει βαθιά στο έργο ενός δημιουργού, ότι υφίσταται ακόμα η δοκιμιακή κριτική ή περιορίζεται στην παράθεση της υπόθεσης ενός έργου;
Έχουμε εξαιρετικά μυαλά στην κριτική, έχουμε πένες που γράφουν ποίηση όταν γράφουν κριτική. Οι ταλαντούχοι κριτικοί ανατέμνουν. Ανοίγουν τα σπλάχνα του ανεξήγητου. Εύκολα κρίνεις το κακό, δύσκολα εξηγείς το θαυμαστό. Κάθε υπόθεση, ακόμα και η υπόθεση ενός έργου, ξεκινάει με ένα «αν». Τα πράγματα δεν έγιναν όπως καταγράφονται. Κι αυτό η εμπνευσμένη κριτική το γνωρίζει. Μέσα μου η κριτική φαντάζει σαν παράθυρο. Όταν ήμουν μικρή, στο Άργος, επειδή δεν μπορούσα να βλέπω θέατρο στην Αθήνα, ξεκοκάλιζα τις εφημερίδες και καταβρόχθιζα κριτικές. Γνώρισα λοιπόν έργα, ημέρες και ανθρώπους του θεάτρου μέσα από τις κριτικές. Ήταν κι αυτό μια κάποια λύσις…

Η δική σου αντίδραση απέναντι στην κριτική ποια είναι;
Ενεργοποίηση. Πώς θα εξελιχτώ. Πώς την επόμενη φορά θα πάω λίγο πιο βαθιά. Η κριτική, θετική ή αρνητική, για τον δημιουργό είναι μια δοκιμασία πίστης. Κακά τα ψέματα, να αρέσουμε θέλουμε, να αγαπηθούμε και όταν κάποιος μας αγαπήσει -στιγμιαία αλλά δημόσια- νιώθουμε πέντε πόντους πιο ψηλά από το έδαφος. Ελαφρύτεροι, δυνατότεροι, ερωτεύσιμοι. Πέντε πόντους επιτρέπω να νιώθω ψηλότερη. Για πέντε λεπτά. Μετά τα ύψη γίνονται ανεμοδαρμένα. Επανέρχομαι στην κριτική, όταν δεν θα πονάω πια. Όταν δεν θα «πονάω» το έργο μου, τον κόπο μου, το όνειρό μου, όταν η παράσταση θα έχει τελειώσει και το κέντρο του κόσμου θα έχει μετατοπιστεί. Όταν θα μπορώ να δεχτώ την κριτική όπως είναι. Γιατί, όπως είμαι ζήτησα κι εγώ να με δεχτούν στη σκηνή. Στο τέλος, όλους το κύμα θα μας κρίνει. Είτε θα μας ξεβράσει είτε θα μας ξανοίξει στα βαθιά.

Το θέατρο είναι πολιτική πράξη; Στέκεται ή οφείλει να στέκεται απέναντι στην εξουσία;
Η δύναμη του υπαινιγμού είναι η μεγαλύτερη δύναμη της Τέχνης. Όταν ο Άμλετ καλεί τους θεατρίνους στο παλάτι και τους βάζει να παίξουν απέναντι από τον άρχοντα Κλαύδιο, βάζει το θέατρο απέναντι από την εξουσία. Η εξουσία βλέπει μέσα από τον διασταλτικό καθρέφτη του υπαινιγμού κι εμείς, οι θεατές, βλέπουμε την πλάτη της εξουσίας. Όλα τα μεγάλα έργα είναι πολιτικά έργα. Κι όλα τα πολιτικά έργα είναι ερωτικά έργα. Γιατί η εξουσία είναι η πιο εθιστική μορφή του έρωτα. Και όπως όλοι οι εθισμοί σε οδηγούν στην ψευδαίσθηση. Και το θέατρο είναι ψευδαίσθηση. Πάντα όταν γράφω, ξύνω μέσα μου μια αιμάσσουσα πληγή για το ποιος χορταίνει και ποιος πεινάει, ποιος ξοδεύει και ποιος πληρώνει, ποιος ζει και ποιος πεθαίνει.