Ο Χάρης Φραγκούλης εξηγεί πώς η απουσία τρυφερότητας στις μέρες μας γίνεται «μάγουλα» και ύλη

Ένας άντρας με ελκυστικό σουλούπι περιφέρεται στον χώρο. Φοράει ή δε φοράει γυαλιά, κάνει έντονες κινήσεις στα χέρια και στιγμιαία κάθεται στην αδειανή θέση δίπλα σου. Ύστερα τινάζεται στον αέρα και ο σταυρός του Δημήτρη Χορν αγγίζει για ελάχιστα δευτερόλεπτα το κενό. Με ένα αριστοτεχνικό μπλοζόν βρίσκεται στη σκηνή μπροστά σου. Δεν έχει σημασία ποιον υποδύεται. Δεν έχει σημασία τι σκηνοθετεί. Στο τέλος, θα τον χειροκροτήσεις δυνατά. Είναι το ελάχιστο που μπορείς να κάνεις για τον άνθρωπο που βρήκε το κουμπί που σταματά τον χρόνο. Και ταυτόχρονα, να κάνει πολύτιμη όλη αυτή τη φαινομενική ακινησία.

Ο Χάρης Φραγκούλης σκηνοθετεί, παίζει, παραδίδει μαθήματα υποκριτικής στο Θέατρο των Αλλαγών. Είναι ένας καλλιτέχνης, είναι ένας πυγμάχος, είναι ένας Πάνθηρας. Και ταυτόχρονα είναι και αυτός ο τύπος που ξέρεις ότι ξέρει.

Τον συνάντησα ένα μεσημέρι Κυριακής στην περιοχή του, τη Νέα Σμύρνη. Με απείλησε ότι αν δεν δω τον Οθέλλο, την παράσταση που σκηνοθετεί στο Θέατρο Τέχνης, θα μου κάψει το σπίτι. Αφού το έκανα, θέλω να τον ευχαριστήσω και δημόσια γι’ αυτή την προτροπή. Λίγα λεμόνια πριν (σ.σ. το σκηνικό της παράστασης είναι γεμάτο λεμόνια. Λεμόνια που τρώγονται, πίνονται, φτύνονονται, αγαπιούνται, σκοτώνουν) έστησε μία φιλοσοφική συζήτηση που ανεπαίσθητα άγγιζε το θέατρο.

Γκόλφω με κλειστή οθόνη
«Το μεγαλύτερο καλλιτεχνικό πρόβλημα είναι ότι η εποχή μας είναι δειλή, είναι νωθρή. Αυτό είναι πολύ πιο βίαιο από τον ίδιο τον πόλεμο. Γιατί εάν γινόταν πόλεμος τουλάχιστον θα ζούσες, θα έκανες έρωτα. Αυτή η νωθρότητα ότι όλα καλύπτονται και δεν έγινε τίποτα είναι η πηγή του κακού και της ζήλειας. Καλύτερα να ήταν μεσαίωνας και να μου έλεγαν θα σε κάψουμε γιατί δεν είσαι κανονικός. Χίλιες φορές αυτό από το να μου λένε είσαι και δεν είσαι.

» Η δειλία έχει πάει σε όλα τα επίπεδα. Όλα διαμεσολαβούνται. Τα social media είναι μία μορφή δειλίας. Εξού και τα σχόλια. Θα μου έλεγε κανείς face to face τα σχόλια που γράφει στο ίντερνετ; 

» Ο άνθρωπος φοβάται να εμφανιστεί».

Αφτερλώβ: Η τρυφερότητα

«Ο χούλιγκαν είναι πιο τρυφερός και μπορείς να νιώσεις πιο ασφαλής δίπλα του από ό,τι δίπλα στον οποιονδήποτε χαμογελαστό άνθρωπο συναντήσεις σε μία δημόσια υπηρεσία – που θα σκεφτείς ότι μπορεί και να σε σφάξει.

» Είμαι Πάνθηρας και τους ξέρω όλους. Πιο τρυφερά άτομα από τους χούλιγκαν δεν υπάρχουν. Δεν είναι η άγνοια κινδύνου. Είναι ότι έχει εμφανιστεί κάτι σε αυτούς τους ανθρώπους. Η τρυφερότητα είναι σκληρότητα δεν είναι μαλθακότητα.

» Τρυφερές ταινίες είναι αυτές του Φατίχ Ακίν, του Ζουλάφσκι, του Τζάρμους. Ταινίες που έχουν κάτι βαθιά σκληρό. Θέλει πολύ κόστος για να εμφανιστεί αυτή η τρυφεράδα. Κι αν δεν εμφανιστεί, θα γίνει εκδίκηση. Θα γίνουν τα μάγουλα του Τσίπρα. Το παίρνεις σε μάγουλα όλο αυτό.

» Είναι ύλη. Δεν μιλάω για τον αισθητικό ρατσισμό. Δεν έχει σημασία αν είναι χοντρός ή λεπτός κάποιος, προς Θεού, τι τρελά πράγματα είναι αυτά. Μιλάω για το πώς γίνεται ύλη η νωθρότητα και πώς δουλεύει το μυαλό.

» Ακόμα και το σ’ αγαπώ σε αυτή την εποχή είναι πίσω από οθόνη». 

Αυλαία, ανοίγει: Χάρης Φραγκούλης σεζόν 2019-2020

«Θα συνεργαστώ με τον Γιάννη Χουβαρδά στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης και θα κάνω και μία δουλειά με το Μιχαήλ Μαρμαρινό».

Αυλαία, κλείνει

«Πηγαίνω στο γήπεδο. Έλα μαζί μου μια Κυριακή να πάμε στους Πάνθηρες.

» Κάνω πυγμαχία από πολύ μικρός».

Τα Παιδιά του Ήλιου: Η γενιά του

«Οι αναφορές, αυτά με τα οποία μεγαλώσαμε οι ηθοποιοί της δικής μου γενιάς είναι σχετικά κοινές. Ο Λευτέρης (σ.σ. Βογιατζής), ο Μαστοράκης, ο Μοσχόπουλος, το Θέατρο Αμόρε. Είμαστε η γενιά που δεν παίρνει λεφτά για τις πρόβες, η γενιά που βρήκε κάτι εντελώς αποδομημένο και αποσπασματικό και προσπάθησε να φτιάξει κάποιες ομάδες, κάποιους πυρήνες.

» Δουλεύουμε πάρα πολύ, κάνουμε πάρα πολλές δουλειές, και μάλιστα κάποιοι εκπρόσωποι του επαγγέλματός σου μας βρίζουν επειδή τις κάνουμε.

» Ξέρεις, δεν είναι εύκολο. Εγώ, που υποτίθεται ότι λειτουργώ και μπορώ να λειτουργήσω, και το όνομά μου, εκείνο που ουσιαστικά μπορεί να καταφέρω είναι να πάρω 600 ευρώ στις πρόβες αντί να πάρω μηδέν.

» Η περσινή παράσταση πήγε δύο φορές sold out και τα παιδιά έβγαλαν 700 ευρώ ο καθένας συνολικά.

» Δεν είμαστε αδικημένοι. Αυτή είναι η κατάσταση. Το πρόβλημα πατάει πολύ πιο βαθιά. Πάει στις ρίζες του “τι είναι Ελλάδα”.

» Δεν μπορώ να τοποθετηθώ μαζικά και να πω διεκδικώ ως γενιά το τάδε ή το δείνα. Και δεν καταλαβαίνω και έτσι τον χρόνο, με αυτήν τη γραμμικότητα. Άλλα θέλει ο κάθε ένας από εμάς.

» Μην κάνουμε ότι επειδή υπάρχει κάτι κοινό εξωτερικά, όπως οι δύσκολες οικονομικές συνθήκες, να πούμε ότι υπάρχει και κάτι κοινό εσωτερικά. Επειδή υπάρχουν 1.000 ομάδες και επειδή μέσα σε ένα καπιταλιστικό πράγμα όπως αυτό που ζούμε όλα αυτά εξομοιώνονται, δεν σημαίνει ότι αυτές οι ομάδες θέλουν το ίδιο πράγμα. Δεν το εννοώ αξιακά ότι η μία είναι καλύτερη και η άλλη χειρότερη. Υπάρχουν άλλα ζητούμενα».

Ο Γυάλινος Κόσμος της νεότητας

«Η ζωή είναι ένα εσωτερικό θέμα. Και αν είσαι νέος ή δεν είσαι νέος δεν είναι θέμα. Δεν μετριέται έτσι ο χρόνος. Ο Μπύχνερ έγραψε το “Βόυτσεκ” στα 20 του.

» Για μένα πολλές φορές η έννοια της γενιάς που αδικείται οικονομικά είναι μία πλάνη για να γίνει μία εύκολη αφήγηση των πραγμάτων. Είναι σαν να μιλάς για κρίση πανικού με πανικό, ενώ ουσιαστικά η κρίση πανικού σε προστατεύει ώστε να μη δεις ένα πιο βαθύ πρόβλημα. Είναι ένα πρόβλημα για να μη δεις το πρόβλημα. Αναλωνόμαστε στο θέμα με τα λεφτά, που είναι αλήθεια, αλλά δεν είναι εκεί το πρόβλημα».

Ο Αρντέν πρέπει να συνεργαστεί πριν πεθάνει

«Θέλω να συνεργάζομαι με ανθρώπους που το λέει η ψυχή τους. Ένα μάτι που γυαλίζει, ένα στόμα που θέλει να φιληθεί και να πιει νερό σαν τρελό, ένα χέρι που θέλει να αγγίξει και όλα αυτά τα θέλουν πιο πολύ από το να έχει αποδοχή ή να του πουν “τι καλά που το έκανες”. Σχεδόν φαντάζεται κάτι που πηγαίνει εναντίον του εαυτού του. Αυτό είναι ο καλλιτέχνης».

Οθέλλος για μία υπόκλιση

«Η δουλειά του ηθοποιού είναι να κάνει κάτι όταν δεν το αισθάνεται. Νομίζουν ότι ο ηθοποιός πάει και βγάζει τα αισθήματά του, ενώ γίνεται το ακριβώς αντίθετο. Κανείς δε νιώθει Μήδεια Τετάρτη με Κυριακή και διπλή το Σάββατο. Το ίδιο συμβαίνει και με τον αθλητή. Ο ποδοσφαιριστής δεν θέλει να παίζει μπάλα κάθε μέρα ούτε να πηγαίνει προπόνηση πρωί βράδυ.

» Ο καλλιτέχνης μπορεί να καεί ολόκληρος, όπως και καίγονται. Ο Ταρκόφσκι πήγε στην Ιταλία και πέθανε εξόριστος από καρκίνο. Ο Μπουκόφσκι έγινε αλκοολικός. Ο Μπλανσό τρελάθηκε, ο Αντρέγιεφ τρελάθηκε, ο Νίτσε τρελάθηκε. Όλος ο δυτικός πολιτισμός πατάει σε ανθρώπους που τρελάθηκαν».

Η Δονζουανική μιζέρια των κριτικών θεάτρου

» Καλλιτεχνικά το πρόβλημα είναι η απουσία της οποιασδήποτε διαλεκτικής με την τέχνη. Πώς θα μιλήσουμε για την τέχνη; Είμαστε πλούσιοι εσωτερικά για να το κάνουμε αυτό; Είμαστε εκπαιδευμένοι; Ποιος θα συνεχίσει την παράσταση που σκηνοθετώ ή την παράσταση που παίζω; Ποιος θα γυρίσει σε όλους εμάς και τις ομάδες μας τη διαλεκτική; Υπάρχει κάποιος; Ή υπάρχουν μόνο κάποιοι πλούσιοι θεσμικοί που θα την κατευθύνουν εκεί που θέλουν;

» Ένας κριτικός θεάτρου είναι εκ των πραγμάτων άσχετος. Είναι σαν να σχολιάζει για παράδειγμα ένας ξυλουργός που δεν έχει πιάσει ποτέ ξύλο στη ζωή του, εάν κάποιος άλλος ξυλουργός έχει καλή τεχνική. Μπορεί να πει αυτό μου αρέσει ή δεν μου αρέσει. Αλλά μέχρι εκεί».

Μία υπερδύναμη

«Θα ήθελα πάρα πολύ να ήμουν αόρατος. Το έχω δει άπειρες φορές στο όνειρό μου».

«Μιλάνε για το θέατρο άνθρωποι που δεν έχουν κάνει ποτέ θέατρο. Όχι, προφανώς και δεν απαγορεύεται να έχουν γνώμη. Αλλά η γνώμη είναι ένα προσωπικό θέμα, το πώς θα μιλήσεις γι’ αυτό είναι που μετράει. Εκεί είναι που δεν μπορεί να συνεχίσει η διαλεκτική με τους ανθρώπους.

» Πέρα από τους άσχετους, υπάρχουν και οι θεσμικοί κριτικοί. Αυτοί είναι σαν να λέμε ότι ένας μπάτσος συμβουλεύει τους αναρχικούς πώς θα κινηθούν στην πορεία. Δεν μπορεί εκ των πραγμάτων να γίνει αυτό. Το θέατρο είναι έτσι και αλλιώς ενάντια στο θεσμό.

» Αν είσαι θεσμικός ό,τι είναι ελεύθερο θα το εκδικηθείς γιατί δεν μπορείς να το κάνεις εσύ.

» Αναγκαστικά όταν βλέπεις κάποιον να χορεύει σκέφτεσαι «εγώ μπορώ;» και αν δεν μπορείς θέλεις να το εκδικηθείς αυτό. Έτσι είναι ο άνθρωπος. Δεν είναι κακό αυτό. Το κακό είναι να πούμε ότι “δεν χορεύει καλά”. Έχεις τα αρχίδια να πεις “σε μισώ που χορεύεις”; Δεν το έχεις γιατί αν το είχες, θα χόρευες».

Αισθηματίες: Ένα κοινό που νιώθει αλλά...

«Το κοινό δεν είναι εκπαιδευμένο. Δεν είναι τυχαίο ότι όσες παραστάσεις έχω κάνει και τις θεωρώ σπουδαίες δεν μπορεί ο θεατής να τις βάλει κάπου.

» Η εκπαίδευση δεν θα έρθει επειδή οι άνθρωποι καταλαβαίνουν. Λόγω της πολύ στιβαρής και αεροστεγώς κλεισμένης Δύσης του καπιταλισμού, ο Έλληνας έχει ακόμα κάτι το αδιαμόρφωτο. Υπάρχουν οι δίοδοι να καταλάβει κάτι αλλά δεν μπορεί να το συνεχίσει, να το κάνει λόγο.

» Έρχονται στις παραστάσεις και καταλαβαίνουν. Δεν μπορούν να τα συνεχίσουν και εκεί αρχίζει το έγκλημα των θεσμικών που έχουν τα λόγια αλλά δεν τα χρησιμοποιούν για να προστατεύσουν τον θεσμό τους.

» Ένα έργο δυστυχώς, όποιος και να είσαι, θα χτυπήσει στο ταβάνι της ιστορικής στιγμής του. Αυτή είναι η ιστορία της ανθρωπότητας.

Σε αναγκάζουν να πας σε κάτι ανακουφιστικό, σε κάτι πιο πίσω».

Επιστάτης μίας αμφιλεγόμενης κανονικότητας

«Ποιος εμένα θα με κάνει κανονικό στη ζωή μου; Ποιος θα δεχθεί αυτό που είμαι ως μη λοξό; Ποιος θα δεχθεί το Ζουλάφσκι όχι ως B-movie;

» Γιατί πρέπει η παράσταση του “Οθέλλου” να είναι πειραματική, όταν οι ηλικίες που έχω είναι πιο κοντά στις πραγματικές ηλικίες και όταν το κείμενο είναι το πιο μη πειραγμένο κείμενο που έχει ανέβει ποτέ στην Ελλάδα;

» Ο τρόπος με τον οποίο παίζουν στην τηλεόραση είναι το τρελός. Δεν είναι το να φτύνεις στο στόμα του άλλου.

» Μαζί με τον θεατή το κάνουμε το έργο. Μαζί με εσένα κάνω αυτήν τη συζήτηση».

Η ερώτηση του εκατομμυρίου (ή περισσότερων): Με πόσα χρήματα έμπαινες φυλακή για επτά χρόνια;

«Με τη φυλακή έχω μία ιδιαίτερη σχέση. Νιώθω οικεία εκεί. Μπορεί και να μη χρειαζόμουν χρήματα για να πάω».

«Αυτή η πνευματική στειρότητα είναι που δεν συνεχίζει τη διαλεκτική του έργου. Είμαστε project in progress. Δεν μας νοιάζει εάν σου άρεσε ή δεν σου άρεσε. Μας νοιάζει να συνεχίσει η διαλεκτική.

» Η παράνοια είναι η φόρμα και ο μη ρεαλισμός στις χολιγουντιανές ταινίες που τελειώνουν με τον γάμο και δε μας λένε τι γίνεται μετά.

» Από ποιον άνθρωπο θα πιω εγώ νερό ως καλλιτέχνης; Καλύτερα να με έθαβαν ώστε να μπορούσα να μιλήσω.

» Έχω 40 μαθητές στο Θέατρο των Αλλαγών που είναι σκυλιά μαύρα και διψάνε να μάθουν. Τι θα γίνει με αυτούς;»

Μία πρόταση για διάβασμα

«Ένα σπουδαίο βιβλίο είναι το “Παιδί εγκληματίας” του Ζενέ».

Μεφίστο: Σε ποιον κόσμο περνάς καλύτερα

«Ζούμε σε εντυπώσεις πραγμάτων. Σου μιλάω τόση ώρα με τα μάτια της μάνας μου και τα χέρια του πατέρα μου. Το πράγμα αρχίζει αφού αποδεχθούμε ότι ζούμε σε μία φυλακή. Τι να πούμε τώρα; Βάλε τα όριά σου κτλ; Αυτά είναι για να τα πει κανένας απατεώνας ψυχαναλυτής. Μιλάς σε έναν άνθρωπο που έτσι και αλλιώς πιστεύει ότι δεν υπάρχει θεραπεία. Άμα τη εμφανίσει είσαι πληγή. Βγαίνεις από μια πληγή και είσαι μία πληγή έτσι και αλλιώς».